Bergen op Zoom tijdens de Engelse invasie van 1809. Ill (slot) De Waterschans nr. 2 1993 Wandplaat en werkelijkheid De aardrijkskundige wandplaat was jarenlang een fenomeen in het onderwijs. Aan de hand van de wandplaat ging de schooljeugd op reis door Nederland. In dit rijk geïl lustreerde boek staan 37 school platen van plekjes in Nederland uit de periode 1910-1930 afgedrukt. Recente foto's van diezelfde plek ken leveren een bijzonder en soms schokkend contrast op. De lezer kan opnieuw die reis door Neder land maken en ontdekken wat er in zeventig jaar veranderd is. Fred van den Beemt, Tijs van Rui ten en Harry Schuring, Verande rend landschap. Opnieuw op reis met oude schoolplaten, Drents museum, Assen 1992. Heideontginning en moderni sering in het bijzonder in drie Brabantse Peelgemeenten van P.H.M. Thissen; een belangwek kend boek over een van de meest intrigerende aspecten van de Bra bantse geschiedenis: de heideont ginning. Omstreeks 1850 bestonden zeer grote delen van Noord-Brabant uit 'woeste' gronden. Honderd jaar la ter was daar vrijwel niets van over: de heide was ontgonnen tot bos en landbouwgrond, en op het land dat eerder 'leeg' was geweest, wa ren nieuwe nederzettingen verre zen. Deze spectaculaire ontginning moet gezien worden in het licht van de modernisering van het plat teland, zo betoogt Paul Thissen in het proefschrift waarop hij donder dag 11 maart aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen promo veerde. De eerste 'moderne' ontginningen werden, aldus Thissen, nauwelijks door overheden gereguleerd: het was een particuliere vereniging, de Nederlandse Heidemaatschappij, die er omstreeks 1890 de aanstoot toe gaf. Ze werden aanvankelijk vooral door grootgrondbezitters van buiten de provincie uitge voerd, die op hun landgoederen een grootschalig landschap van bos en landbouwgrond schiepen. Vanaf 1920 veranderde het karak ter van de ontginningen ingrijpend. De overheidsbemoeienis nam toe, zowel wat regelgeving als uitvoe ring betreft. Deze bemoeienis be voordeelde de katholieke lokale landbouwers, die verenigd waren in de Noordbrabantse Christelijke Boerenbond. Dit alles ging gepaard met een dui delijke verandering in de aard van het nieuwe landschap: de nadruk kwam te liggen op het inrichten van kleine en middelgrote boeren bedrijven. Grootgrondbezit en 'protestantse' ontginningen werden geweerd omdat ze niet 'Brabants zouden zijn, en in strijd met de tra ditie. Thissen geeft in zijn boek een le vendige beschrijving van de pro- Brabantse sentimenten achter deze veranderingen en plaatst ze in de context van de snelle modernise ring van het Brabantse platteland. De mythe van het 'traditioneel Bra bantse' landschap, zo meent hij, was een reactie op de snelle toene ming van de contacten tussen pro vincie en buitenwereld, ondermeer door de groeiende handel en de opkomst fiets, stoomtram en radio. Clerus en burgerlijke elite zagen hierin een bedreiging van Brabant. De mythe van het van oudsher goede, ondeelbare en katholieke land was een middel om de platte landers blijvend op de eigen groep te oriënteren en bij ontginning mensen van buiten uit te sluiten. De winkelprijs van Heideontgin ning en modernisering (332 blz.geïllgebonden) bedraagt normaal 49,95. U kunt dit boek met 10,00 kor ting aanschaffen door 39,95 (of een veelvoud daarvan) over te ma ken op girorekening 4239476 van Stichting Matrijs, Maliesingel 67, 3582 AA Utrecht, onder vermel ding van 'Heemkunde, Heideont ginning'. Het boek wordt dan zon der extra portokosten toegezon den. Boerderijen Voor de liefhebber is een pakketje van 3 boekjes verkrijgbaar voor de prijs van 12,50 franco, over: 'Boerenerven', 'Bovenlichten' en 'Beveiligen van Boerderijen'. Stor ten op postrekening 121197077 van de Rabobank te Bakel onder vermelding van Boerderijstichting '3 brochures'. Overigens is even eens van bovengenoemde stichting het interessante jaarverslag ver schenen en geeft zij Nieuwsbrieven uit waarin nr. 20 Alles over Rieten Daken vermeld. Secretariaat: Prins Clauslaan 15, 5582 JP Waalre, tel. 04904-16597. Kamerplanten Vrijwel iedereen in Nederland heeft wel een plantje in huis staan. Dit is echter niet altijd het geval ge weest. In deze uitgave is onder an dere aandacht voor de geschiede nis van de potplanten, de ontwik keling van de kamerplantencultuur in Nederland van 1850 tot 1940 en 'goed wonen' met kamperplanten na de Tweede Wereldoorlog. 'De geschiedenis van de kamerplant' (Themanummer van Volkscultuur. Tijdschrift over tradities en tijdsver schijnselen, jrg. 8, nr. 2) 17,50. Andere publikaties De keuken van de late Middeleeuwen: een kookboek uit de Lage Landen,/be zorgd en van commentaar voorzien door Ria Jansen-Sieben en Johanna Maria Winter. - Amsterdam: Bakker, 1989. - 219 p. - Prijs 28.90. Molenstudies: bijdragen tot de kennis van de Nederlandse molen/uitgeg. on der auspiciën van de vereniging 'De Hollandsche Molen'. - Dl. 1/red. J.H. van den Hoek-Ostende e.a. - Zutphen: Walberg Pers, 1989. - 104 p. - Prijs 15.-. De intellectuelen in de middel eeuwen/door Jacques Le Goff. - Am sterdam: Wereldbibliotheek. 1989. 281 p. - Prijs 39,50. De kathedralenbouwers: portret van de middeleeuwse maatschappij/door George Duby. - 5e dr. - Amsterdam: Agon, 1989. - 358 p. - Prijs 49.50.- De eucharistie- en reliekverering in de middeleeuwen: de middeleeuwse eucharistie-devotie en reliekverering in onderlinge samenhang/door G.J.C. Snoek/Amsterdam: VU Uitgeverij, 1989. - 434 p. - Prijs 49,50. Werk. kerk en bed/red. G.J.M. van den Brink, A.M.D. van der Veen en A.M. van der Woude: publ. van het Noordbrabantse Genootschap. - Den Bosch: SBRG, 1989 - Prijs 29,50.- Het werk gaat over sociale omstandig heden van Brabant in de vorige en het begin van deze eeuw. Sportief en katholiek: geschiedenis van de katholieke sportbeweging in Neder land in de twintigste eeuw/door M. Derks en M. Budel. - Nijmegen: Kath. Documentatiecentrum. 1990. - Prijs 35.— (KDC-Scripta). Te bestellen bij het documentatiecentrum. Eten en eetlust in Nederland (1840- 1990)/door A.H. van Otterloo. - Bert Bakker. 1990. - ca. 416 p. Prijs ca. 49,50 ISBN 90-351-0974-0. Grote Brabanders van de 20ste eeuw, De Waterschans nr. 2 1 993 door B. Sies. - Michon, 1990. - 112 p. Prijs ca. 25, ISBN 90-6761-067-4. De hofjes van Nederland. J. Dijkstra. Atrium Cultuurgidsen. ISBN 90-6113- 59-23. Interessante tekst en prachtig geïllustreerd. Landleven: het boerenbestaan van toen/door Ton de Joode. - Weert: M&P. 1990. - 144 p. Prijs 24.90 ISBN 90-6486-066-1. Volksdevotie: beelden van religieuze volkscultuur in Noord-Brabant/publ. van het Museum voor Religieuze Kunst (Uden): eindred. J. Liebergen. - Uden: Museum voor Religieuze Kunst. 1990. - 187 p. Prijs 30.- ISBN 90-71647- 08-0. Betreft catalogus bij tentoonstel ling gehouden van 15 sept. t/m 2 dec. 1990. Boek over geschiedenis illegale stokerijen Brabanders grootste sluikstokers van Nederland In 1968 werd in Sint-Oedenrode de eerste grootschalige alcoholstokerij van Nederland ontdekt. De meeste stoke rijen bevonden zich in Brabant, op de voet gevolgd door Limburg. Maar er zijn ook in boereschuren verborgen 'al- colholfabrieken' opgerold op Texel. Al deze stokerijen met een capacitiet van duizenden liters per week waren in handen van Brabanders. Dat blijkt uit Tappen uit een geheim vaatje', een boek waarin voor het eerst de geschiedenis van het illegaal alco- holstoken in Nederland is beschreven. In het boek wordt deze historie gevolgd vanaf 1504 toen in Amsterdam voor het eerst accijns op brandewijn werd geheven. Sindsdien zijn er altijd mensen geweest die op deze manier de belasting heb ben ontdoken. In de crisisjaren, tijdens de Tweede Wereldoorlog en de We deropbouw zijn overal in het land tallo ze kleine stokerijtjes opgerold. Meestal waren ze primitief gemaakt van melk bussen en wasketels. De capaciteit be droeg slechts enkele honderden liters of minder per week. Dat veranderde tegen het eind van de zestiger jaren. De Brabantse bo tersmokkel raakten zonder emplooi. In dit milieu bestonden veel contacten tussen smokkelaars en Belgische sluikstokers die al eerder op een grote re produktie waren overgeschakeld. De voormalige smokkelaars maakten zo kennis met de techniek van het sto ken. Het boek Tappen uit een geheim vaatje' sluit historisch perfect aan bij het boek over de geschiedenis van het smokkelen in Brabant. Veruit de meeste grootschalige sluik- stokerijen zijn in de zeventiger jaren ondekt. Waar ze zich ook bevonden, ze waren altijd in handen van Braban ders. Criminelen uit de Randstad heb ben wel geprobeerd een voet aan de grond te krijgen, maar dat is ze nooit gelukt. Dat laat zich onder meer verkla ren uit het feit dat met de illegale stoke rijen over het algemeen weinig werd verdiend. In het boek wordt uitgebreid stilgestaan bij de kleine stokerijtjes in de crisisja ren, de Tweede Wereldoorlog en de Wederopbouw. De nadruk ligt echter op de Brabantse periode. Aan de hand van onder andere gesprekken met be trokkenen wordt een populaire manier beschreven waarom de stokerijen meestal in boereschuren waren onder gebracht. hoe de organisatie in elkaar stak en wat de verdiensten waren. Een vermakelijke kijk in dit wereldje bieden de taltijke anecdotes, zoals de stoker die bij hoog en bij laag beweerde dat hij een middel tegen zweetvoeten aan het maken was. 'Tappen uit een geheim vaatje' is geschreven door Paul Spapens en Piet Horsten, rexpectieve- lijk auteur van en medewerker aan het Brabants smokkelboek. Het grootfor maat boek is 208 pagina's dik en het bevat meer dan 150, vaak nooit eerder gepubliceerde foto's. Een uitgave van De Kempen Pers B.V., Industrieweg 23, Postbus 3 5527 ZG Hapert, tele foon 04977-81707. kost 44.50 (ISBN-nr. 90-70427-67-2). Door: Drs. G. Huybregts Wat voorafging In nummer 4-92 is uiteengezet hoe Engeland er toe kwam om in 1809 Zeeland binnen te vallen, wat het daarmee wilde bereiken en hoe een en ander uitpakte. In nummer 1-93 kwam het accent te liggen op Bergen op Zoom en werd een antwoord gezocht op vragen als: Hoe reageerden de Bergenaren op de invasie? Voor welke problemen kwamen stads bestuur en inwoners te staan? Ver houding tussen militaire burgerlijke autoriteiten? In wat nu volgt wordt vooral aandacht besteed aan de scherpe kanten van frontstad te zijn. Het zijn bekende perikelen: in kwartiering, rekwisities, geldge brek. Daar kwam bij dat koning Lodewijk Napoleon zich militair wilde versterken zonder invoering van militaire dienstplicht. Hoe ver liep dat proces in Bergen op Zoom? Vetten in aanvaring met de Hoge Vierschaar Op 5 oktober wachtte Vetten een nieuwe verrassing. Toen hij zijn werkkamer op het stadhuis in wilde gaan vond hij die gesloten. Me vrouw Court, de echtgenote van de conciërge en woonachtig in het stadhuis vertelde hem, dat de Ho ge Vierschaar haar had bevolen, niemand op de kamer toe te laten. De burgemeester zei, dat hij zich daar niets van aan moest trekken. Op de kamer gekomen vond hij het papier dat steeds op zijn deur had geprijkt met de mededeling: 'Het bureau van inkwartiering wordt gehouden van elf tot twaalf uren 's morgens, en 's middags van drie tot vier uren' in vier stuk ken gescheurd. Hij sloot de stuk ken als bewijs bij zijn schrijven in en zo kwamen ze in het archief te recht. Vermeulen mocht weer lij men en heeft dat kennelijk ook de ze keer met succes gedaan.35 De goeverneur blijft moeilijk doen Vermeulen heeft beslist geen leuke herinneringen aan De Mellet be waard. De goeverneur bleef de burgemeester lastig vallen. De 18de oktober was het weer eens zo ver. De goeverneur had gehoord, dat maarschalk Dumonceau weer naar Bergen kwam en dat hij zou

Periodieken

De Waterschans | 1993 | | pagina 11