6o
St±.
VA.
De Waterschans nr. 3 1993
Afb.4. Een ziekenhuis in de tijd van Boerhaave; hier een ziekenhuis in Hamburg. Een arts is bezig een been af te
zetten, terwijl er allerlei andere medische aktiviteiten in dezelfde ruimte plaats vinden.
keerde, niet gelijk een patiënt in
een vakje indelen. Hij wilde net als
Hippocrates al eeuwen tevoren ge
daan had en voorwie hij veel waar
dering had, niet alleen op de ziekte
zelf letten, maar vooral de hele
persoon en zijn omstandigheden
daarbij betrekken. Hij wilde daarbij
dan toch een scherp onderscheid
maken tussen lichaam en psyche
en alle ziekten wilde hij uiteindelijk
lichamelijk, mechanistisch verkla
ren. Als ziekte-oorzaken be
schouwde hij mechanische stoor
nissen en veranderingen van li
chaamsappen zonder zijn patiën
ten echter direkt in een hokje te
plaatsen.
Van belang was ook dat Boerhaa
ve er een groot voorstander van
was om zijn leerlingen onderwijs te
geven bij de zieken zelf. Hij had
daarom 12 bedden in het Caecilia
Gasthuis te Leiden. Door zijn on
derwijs aan het ziekbed te geven
bracht hij ongetwijfeld het universi
teitsonderwijs veel verder.
Daarbij was Boerhaave zeer be
gaafd in het lesgeven. Zijn be
gaafdste leerling was de medicus
Gerard van Swieten: deze was ook
een groot voorstander van het on
derwijs aan het ziekbed.
Door zijn uitstekend onderwijs trok
Boerhaave daarom ook zeer vele
buitenlandse studenten aan. Als hij
100 toehoorders had, was steeds
meer dan de helft uit het buiten
land. Wie kon zeggen in Leiden bij
Boerhaave gestudeerd te hebben,
kon verder wel rekenen op een
goede loopbaan!
Boerhaave's onderwijs in de ge
neeskunde werd een voorbeeld
voor vele buitenlandse universitei
ten. Frederik de Grote bepaalde in
1770 zelfs dat alle geneeskunde-
hoogleraren bij de 'methode van
Boerhaave' moesten blijven.
Boerhaave was het ook die voor
het eerst op ruime schaal de ther
mometer in de klinische praktijk
ging gebruiken. Hij schreef ook be
langrijke leerboeken over genees
kunde, waarvan er een zelfs 15
herdrukken kende en ook in het
Arabisch vertaald werd. Hij schreef
veel over zenuwziekten, het oog en
syfilis en dat allemaal in zeer helder
en mooi Latijn. Hij gaf in een su
blieme vorm de werken van de arts
Vesalius uit. Belangrijk was zijn
boek met theorieën over ontstekin
gen in het menselijk lichaam.
Boerhaave was op een bepaald
moment zo bekend dat een brief
van heel ver, die geadresserd was
met: 'Boerhaave in Europa' zelfs bij
hem aankwam!
de plantkundige Boerhaave
Als plantkundige had Boerhaave
ook een grote betekenis. Hij wist
de Leidse hortus botanicus door
zijn vele buitenlandse contacten
aanzienlijk te verrijken. Die tuin
werd daardoor zelfs een belangrijk
studiecentrum. Hij zelf schreef ook
een boek over de 5846 soorten
planten die in deze bijzondere tuin
groeiden.
De Waterschans nr. 3 1993
Afb.5. Een apotheek uit de tijd van Boerhaave. De meest verkochte
geneesmiddelen waren: purgeermiddelen, kwikpreparaten, kinine-dranken,
opiumpoeders en arsenicumoplossingen.
Dat kwam te staan op de naar hem
genoemde brug daar; later is dat
standbeeld verplaatst naar het
Boerhaave-ziekenhuis in Leiden.
Hij stierf overigens wel als een ver
mogend man; hij bezat naast een
groot kapitaal, ook het landgoed
Oud-Poelgeest bij Leiden.
En terecht is er in Bergen op
Zoom, dicht bij het ziekenhuis, een
plein naar hem genoemd.
Boerhaave, de plantkundige, de
scheikundige, maar vooral de arts
die oog had voor de totale mens.
Het is te hopen dat de artsen in ons
ziekenhuis dat ook steeds blijven
doen. Laat Boerhaave een voor
beeld voor hen zijn; dan houden
we hem ook het meest in ere.
Bron: Lyons A. Geschiedenis van de ge
neeskunde. Amsterdam. 1981.
Illustratieverantwoording: Ï.New York Aca
demy of Medecine. 2. National Library of
Medicine. Bethesda. 3. Bibliotheque Natio
nale. Paris. 4. Germanisches Nationalmu-
seum. Neurenberg. 5. Collectie William
Helfand. New York.
Boerhaave als scheikundige
Als scheikundige streefde Boer
haave er vooral naar scheikunde
als een zelfstandige wetenschap te
zien en te behandelen. Hij schreef
een tweedelig scheikundig leer
boek en hij deed proeven. Zo
toonde hij aan dat kwik steeds
maar hetzelfde bleef ook al verhitte
hij het 15 jaar lang.
En of het niet genoeg was; Boer
haave was ook nog een belangrijk
historicus.
de gedachtenis aan Boerhaave
Tijdens zijn leven is Boerhaave al
heel wat eer te beurt gevallen; in
1728 werd hij bijvoorbeeld al uit
verkoren lid te worden van de
Franse Akademie. In zijn leven
verliep echter niet alles positief.
Hij heeft namelijk ook heel veel
leed te verduren gehad. In 1729
nam hij bijvoorbeeld afscheid als
hoogleraar in de scheikunde en
plantkunde. Hij hield daarbij een
afscheidsrede in het Groot Audito
rium in Leiden. Hij bleef nog wel
professor in de geneeskunde. Hij
wilde het in verband met zijn ge
zondheid wat rustiger aan gaan
doen. In 1722 had hij al eens erge
last van reuma gehad en moest
toen 5 maanden in bed blijven. En
wat wel iets over zijn populariteit
zegt: toen hij zijn lessen weer
mocht hervatten was de stad
feestelijk verlicht en iedereen toon
de zijn blijdschap. Vijf jaar later
werd hij getroffen door een nog
ernstiger ziekte van de ledematen
die hem alle slaap benam en hij
leed erg veel pijn.
Maar hoe dan ook, men bleef hem
zeer waarderen. In 1730 mocht hij
zelfs toetreden tot de Royal Society
te Londen.
Zijn waardevolle leven eindigde
met een langdurig ziekbed. In
1738 stierf hij op 70-jarige leeftijd
te Leiden en werd begraven in de
zeer fraaie Sint-Pieterskerk daar. In
Leiden werd er later ook nog een
standbeeld voor hem opgericht.
Afb.6. Afscheidsrede van Boer
haave in 7 730 te Leiden.
Romeins badhuis
Bij nieuwbouw in Nijmegen op het
Honigterrein kwamen vorig jaar de
resten te voorschijn van een Ro
meins thermencomplex. Het bad
huis met een geschatte omvang
van 1 ha, is het grootste in zijn
soort in Nederland. De verwar
ming van badhuizen en ook woon
huizen vond in de Romeinse tijd
plaats door hele lucht tussen de
eigenlijke vloer en de ondervloeren
te laten stromen (hypocaust) en
door de buizen in de muren via het
dak af te voeren (tubuli). In Nijme
gen werden ongeveer 200 pijlers
op de ondervloer van de lauwwa-
terbadruimte (tepidarium) en de
stookruimte met de warmwater
voorziening intact aangetroffen.
Nadere informatie: 080-292387.
