Een kaarsenkroon in de Grote Kerk ontraadseld De Waterschans nr. 2 1993 Een culturele revolutie lijkt uitge broken. In Praag klinken de eerste lentegeluiden en Rudi Dutschke ontsnapt aan een aanslag. In de USA treft het noodlot echter Ro bert Kennedy en M.L. King. En dan Amsterdam. In Bergen op Zoom spitst de cul tuurspanning zich toe op de Rave lijnkwestie. De raad der gemeente negeert een duidelijke uitspraak van de bevolking over de bouw van een muziekschool op dat oude onderdeel van de vestingwerken en besluit tot de bouw op die loca tie. Achteraf gezien is het maar goed dat het toch niet is doorge gaan. Leve de Willemien. Hebt u wel eens ons culturele hoogstandje gezien dat Lucerna heet? Daar heeft onze burgemeester in 1967 de eerste paal voor mogen slaan en nu, in de lente van 1968, blij ken de bouwers een half jaar op het bouwschema vóór te liggen. Als zo'n eerste paal maar goed geslagen wordt. Terwijl het minimumloon per maand f.135,-zal gaan bedragen en de raad der gemeente de direc tie van het gemeentelijk slachthuis toestaat f.6000,- uit te geven voor de aanschaf van een ontha- ringsmachine voor varkens, volg ik met u nog even de warmbloedige journalist Jan Hermans, schrijver van het 'Stadslijntje' in B.N. Alleen maar om even te relativeren.Van plan om de dag fris en goed te be ginnen fietst Hermans 's morgens vroeg naar de Kop van 't Hoofd. Roerloos staat het hoge en zoute water er tegenaan. Het is mistig. In de verte klinkt een metalig kabaal. Hermans vraagt een vroege vogel die tegen de Waterschans leunt naar de oorzaak van dat lawaai en krijgt dan het volgende antwoord: 'Dat komt omdat het zo stil is. Als het niet zo stil is hoor je hier niks!'. OPROEP De mooiste dag van je leven... Medewerking gevraagd voor een onderzoek naar heden daagse huwelijksgebruiken in Noord-Brabant Staat er een man op straat te zin gen: trouw maar nooit, trouw maar nooit liefde is toch maar schijn je kan beter eens per week lekker bezopen zijn. Er lopen twee dames met grote tassen en kinderen aan elke arm langs. Als ze hem voorbij zijn, zegt de een tegen de ander 'Weet je Mienhij heb nog gelijk ook!" Ondanks het advies uit het liedje wordt er nog altijd getrouwd. Som mige mensen gaan snel even teke nen op het gemeentehuis, anderen vieren hun huwelijk groots met een koetsje, een witte bruidsjurk en een gigantische bruidstaart. Bij het organiseren van een studie dag over huwelijksgebruiken door Brabants Heem en het Nederlands Centrum voor Volkscultuur bleek dat er in Noord-Brabant wel onder zoek gedaan is naar oude tradities bij vrijen en trouwen, maar dat de huwelijksgebruiken vanaf de jaren vijftig nog niet vastgelegd zijn. Daarom is alsnog gestart met een onderzoek naar trouwen in Bra bant vanaf de jaren vijftig tot he den. Coördinator van dit onder zoek is drs. Ineke Strouken, direc teur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en auteur van een binnenkort uit te komen boek je over huwelijk. Voor dit onderzoek is het Neder lands Centrum voor Volkscultuur op zoek naar getrouwde, onge trouwde of gescheiden mensen die een schriftelijke vragenlijst willen beantwoorden over hun eigen hu welijk of over hoe er in hun naaste omgeving getrouwd werd. Belang van trouwen Trouwen is altijd erg belangrijk voor vrouwen en mannen. Dat gold voor de hoogste tot de laagste stand. Wie niet trouwde en geen levenspartner kon vinden, werd beschouwd als een mislukkeling. Pas als men trouwde, had men sta tus en ging men zelfstandig wonen. Tot die tijd bleef men bij de ouders, of als die niet meer leefden, bij een getrouwde broer of zuster. Als er meer broers en zusters uit een ge zin ongetrouwd waren, dan bleven ze na de dood van hun ouders dik wijls bij elkaar wonen om voor el kaar te zorgen. Vooral vrouwen die ongetrouwd waren, hadden het zwaar te verdu ren. De maatschappij beschouwde hen als onvolwaardig. Wie kent niet de gezegden: 'Zij heeft de boot gemist' of 'Zij heeft de ware Jacob niet gevonden'. Minder bekende gezegden zijn: 'Een huis vol doch ters is als een kelder vol zuur bier' of 'Verse vis en jongedochters moet men niet te lang bewaren'. Deze ideeën over huwelijk zijn heel lang blijven bestaan. Pas in de ja ren zestig begon men anders over het huwelijk te denken. Toch leven veel oude normen en waarden voort, vaak zonder dat wij er ons van bewust zijn. Een zesendertigjarige vrouw zei in een interview: 'Ik heb bewust geko zen voor mijn werk en niet voor een man en kinderen. Ik voelde scherp dat ik als spil van een gezin niet gelukkig zou worden. Je ver wacht dat dat in deze tijd geaccep teerd is. Maar dat is niet zo, want vaak worden me op feestjes vragen gesteld als: 'En wanneer ben jij aan de beurt" of "Zo'n mooie vrouw als jij en dan geen man'. Men doet dan alsof ik iets mis en zielig en eenzaam ben! Onderzoek hedendaagse hu welijksgebruiken Omdat de ideeën over trouwen aan het veranderen zijn, wil Ineke Strouken zoveel mogelijk gegevens verzamelen over gebruiken rond om huwelijk in de afgelopen 40 jaar. Waar leerde men de toekom stige huwelijkspartner kennen; hoelang duurde de verkering; ver loofde men zich; hoe ging het bruidspaar gekleed; wat was be langrijker, het burgerlijk of het ker kelijk huwelijk; hoe werd de brui loft gevierd; ging men op huwe lijksreis etc. etc. Mensen die mee willen werken aan het onderzoek, kunnen een briefje schrijven naar het Nederlands Centrum voor Volkscultuur. Lu- casbolwerk 11, 3512 EH Utrecht, of telefonisch contact opnemen; 030-319997. De Waterschans nr. 2 1 993 In de Grote Kerk alhier hangen vier koperen kaarsenkronen, waarvan er drie zijn voorzien van het op schrift ANNO 1753 ROTTER DAM 8 JOHANNES SPECHT.1 De maker van deze kronen, Jo hannes Specht, was van 1732 tot 1762 hoofdman van het Sint- Eloygilde van de geelgieters al daar.2 Werk van zijn hand bevindt zich in kerken te Goes, Heinkens- zand, Oud-Vossemeer, Seroosker- ke op Schouwen en Zierikzee.3 Hij goot ook klokken, o.a. voor het toenmalige raadhuis van Princen- hage (1763).4 Deze drie kaarsen kronen zijn dus goed gedocumen teerd. Minder is tot dusverre bekend over de koperen kaarsenkroon, die vlakbij het huidige offeraltaar hangt (afbeelding 1). De kroon is 232 cm. hoog, heeft drie etages armen, 8 stuks per etage. De kroon heeft bovenaan drie uitneembare wa penschilden.5 Wat de schildjes voorstellen, was tot dusverre een raadsel. Onlangs is het echter ge lukt de kroon te dateren en te ach terhalen, van wie het wapen was. Andere historische gegevens wer den toen ineens duidelijk. identificatie Omdat de Grote Kerk in 1747 ver woest werd, leek het duidelijk, dat de kaarsenkroon na dat jaar geda teerd moest worden. Die veron derstelling vindt steun in de stijl, waarin het voorwerp is uitgevoerd. Een schenking van een oudere kroon uit een kerk elders is gezien het laatste argument ook minder waarschijnlijk. Door een gelukkig toeval bevindt zich in het archief van de Nederlands-Hervormde ge meente een register, waarin beslui ten van de kerkeraad uit de jaren 1603 - 1851 zijn overgeschreven. Het geschrift is van de hand van G. Mes, die in 1898 het gemeentear chief beheerde en kennelijk ook tot het kerkelijke toegang had. De in houd van het register is des te waardevoller, omdat de originelen ten dele verloren zijn gegaan.'1 Dank zij deze afschriften kan een globaal idee worden verkregen over de herbouw en herinrichting van de Grote Kerk in de jaren 1750 -1752.7 door: Willem van Ham 7. Koperen kaarsenkroon in de Gro te of Sint-Gertrudiskerk te Bergen op Zoom, detail met wapenschild Senserff. Een aantekening in dat register, gedateerd 30 mei 1751, vermeldt dat burgemeester Senserff te Rot terdam een 'kerkenkroon ter ge dachtenis' wenst te schenken. Hij informeert tevens, hoe het er met de wederopbouw voorstaat. In juni bericht Senserff, dat de kroon in september zal worden verstuurd. In augustus 1752 schreef men een herinneringsbrief aan de weduwe van de inmiddels overleden burge meester. Zij deelt op 9 september mee, door omstandigheden nog niet tot verzending te kunnen over gaan. Tussen 23 september en 15 oktober is de kroon eindelijk ont vangen. Vermelding behoeft, dat de kerk op laatstgemelde datum opnieuw werd ingewijd. De kroon is pas in november opgehangen.3 Als de schildjes aan de kroon in derdaad het wapen van de in de besluiten genoemde Senserff voor stellen, dient dit feit aan gegevens elders getoetst te worden." Raad pleging van het wapenboek Rietstap gaf hierover uitsluitsel. Het familiewapen 'Senserff Rot terdam' is van zilver, waarin van azuur (blauw) boven twee naast el kaar geplaatste zespuntige sterren en onder een lelie. Dit klopt exact met de afbeelding op de meerge melde schildjes (afbeelding 2).10 Het spoor blijkt dus weer naar Rot terdam te leiden. De maker van de kroon bleek tot dusverre niet te achterhalen, maar het ligt voor de hand, dat dit Johannes Specht was. Waarom, en wie burge meester Senserff was, zal ik hierna uiteenzetten. Om dit alles aanne melijk te maken, dienen wij een derde Rotterdammer ten tonele te voeren, namelijk David van Stolk. David van Stolk en de herbouw van de Grote Kerk De herbouw van de verwoeste Grote Kerk van Bergen op Zoom was geen eenvoudige zaak. Het grootse kerkgebouw, dat voor de verwoesting in 1747 boven de stad oprees, was tamelijk groot voor het naar verhouding geringe aantal Hervormden. Zelfs nadat alom in het land een geldinzameling had plaatsgevonden bleek men niet in staat te zijn, de magnifieke vorm van weleer te herstellen. Het voor-

Periodieken

De Waterschans | 1993 | | pagina 2