-70 Tl De Waterschans nr. 3 1993 Afb. 14. Oostwand van de Vismarkt op een carnavalsfoto 1929, voor de bouw Huize St.- Catharina. In 1444 vestigde Peter Bruynincx de bakker een rente ten behoeve van het gilde op een huis en erf dat hij op dezelfde dag van deze broe derschap had gekocht.76 Nadien stonden ter plekke de huizen Vo gelenzang en het Lindeken of de Lindeboom. Het laatste huis is in 1716 aan het Stadswees- en arm- kinderhuis verkocht.'7 Van het bezit van het gasthuis aan de Geweldigerstraat is overigens weinig bekend. De straat heette oorspronkelijk Op de Grebbe. Nadat de zusters van het Sint- Margrietenklooster zich hier had den gevestigd, burgerde geleidelijk de naam Nonnenstraat in. Deze is gewijzigd in Geweldigerstraat. na dat in de 17e eeuw de militaire ge vangenis, onder toezicht van de Provoost of Geweldiger was ge vestigd in het achterhuis van het huis van de Engelse kooplieden, waarvan het hoofdgebouw in de Engelse straat stond. 6. Huizen ten noorden van het Gasthuis Enkele huizen waren enige tijd eigendom van het klooster Em- maus, dat eertijds gelegen was in het poldertje De Witte Moer onder Hildernisse. Vermoedelijk zijn deze panden ca. 1500 door het klooster verworven. Hiertoe behoorde het huis De Kin- derwieg op de hoek van de Vismarkt met de Klaverstraat. (Vismarkt nrs. 20 en 21). In 1515 verkocht het klooster dit pand aan Hendrik Gieleszoon. kinderwiege- maker. Aan zijn beroep herinnerde de naam van het huis, dat overi gens later gesplitst is in de Grote Kinderwieg (nr. 20) en de Kleine Kinderwieg, nr. 21.78 Het huis 's- Hertogenbosch (nr. 22) werd in 1514 door het klooster verkocht. Het heette later naar Jan Claus- zoon van den Bossche, die het huis in 1521 bezat.79 Het huis Emmaus (nr. 23) ontleende zijn naam aan het klooster, dat het reeds in 1510 verkocht. De naam bleef nog lang na het verdwijnen van Emaus daaraan herinneren.80 Het volgende huis (nr. 24) heette oorspronkelijk Land van Beloften- de naam bestond al in 1492.81 Daarnaast stond het huis Hemels brood waarvan de naam in 1495 voorkwam.82 Omstreeks 1580 zijn laatstgemelde panden samenge voegd onder de naam Hemels brood. maar ongeveer dertig jaar later is dit pand weer verdeeld on der de namen Klein Hemelsbrood (nr. 24) en Groot Hemelsbrood of Manna, nr. 25.83 Op het achterliggende terrein vestigden zich circa 1471 de Witte, Rijke of Besloten Nonnen van het Dal van Josaphat of Sint-Margrie tenklooster.84 Omstreeks 1519 slaagden zij erin de eigendom te verwerven van het dubbele pand met inrijpoort in het midden, waar door zij een uitgang kregen naar de Vismarkt. Het poortgebouw werd de Nonnenpoort genoemd. Het huis (nr. 26) ten noorden van de doorgang werd in 1617 door de rentmeester van de in beslag geno men kloostergoederen verkocht.8'' Sinds 1722 heette het ook Heilig Brood, wel wat verwarrend met de namen van de voorafgaande pan den.86 Het huis ten zuiden van de poort (nr. 27) omvatte ook een kamer boven die poort. In 1617 is het eveneens verkocht en stond sinds dien bekend als Zuid Nonnen- poort.87 De poortdoorgang met achterliggend terrein heette in 1722 Biercruijderspoort. Het erf gaf in die dagen opslagruimte voor het transportmateriaal van kruiers. In de twintiger jaren van onze eeuw stonden er nog enige woon wagens.88 Afb. 15. Oostwand van de Vismarkt op een carnavalsfoto 1930. Rechts: aanbouw Huize St. Catharina. Aantekeningen 1 De Sint Jacobskapel aan de Vismarkt te Bergen op Zoom. met bij dragen van W A. van Ham. C.D. Van- wesenbeeck en L.J. Weijs. Bergen op Zoom 1976. 2. Marco Vermunt. 'Hui denmarkt - Nieuw Markt Vismarkt', De Waterschans I 22-2 (1992) omslag; II. 22-4 (1992) 85-87; III (slot) 23-1 (1993), 23-25. 3 SA 1, fol. 59v, 61 en 62. 4 Vermunt. 'Huidenmarkt'. 1- 93. 23-25. 5 Willem van Ham, 'De buren van de markies. Verkenningen in middeleeuws Bergen op Zoom-5. De Waterschans 16-3 (1986) 39-44. 6 SA 1. fol. 76v, 88, 92 en 103v; 10, fol. 24; 5142 fol. 29v; 861, fol. 5v. In dat register op fol. 92 de vermelding: an die Marct daer men die hude op plege te vercopen, geheeten die Nieu Marct. 7 SA 1, fol. 103v. 8 J. Van Herwaarden, Pelgrimstochten (Bus- sum 1974) 65-78; idem (en anderen), Santiago de Compostela. Turnhout 1985. 9 Van Herwaarden, Pel grimstochten. 78-80. to. J.J.M. Tim- mers. Christelijke Symboliek en Icono grafie (Bussum 1974) nr. 739. 11 Van Herwaarden, Pelgrimstochten, 31. J. Plummer. Het Getijdeboek uan Catha rina uan Kleef (Amsterdam z.j.) nrs. 75 en 107. 12. W.A. van Ham. 'De sym bolen van Stad en Land van Bergen op Zoom', in jaarboek De Ghulden Roos, 31 (1971) 53-66. 13 Van Herwaar den, Pelgrimstochten 81. 14. SA 5140 De Waterschans nr. 3 1993 Afb. 16. Oostwand van de Vismarkt, zuidelijk gedeelte. V.l.n.r. 1: St.-Catharinagesticht; 2: restant weeshuis (opslagplaats); 3: pand van M. Strijers (1865); 4: de Luite; 5: Klein Venetië (1906) (foto zr. Agatha 1975). (R 300). fol. llv. 15. De exacte situe ring van de huizen is in de meeste ge vallen (behalve als het hoekpanden be treft) vrij moeilijk. De schrijver moet een slag om de arm houden: bij nadere detailstudies van de betreffende straten (sommige zijn in voorbereiding, andere liggen in het voornemen) zou kunnen blijken dat door perceelswijzigingen de huisnaam in de loop van de eeuwen is 'opgeschoven'. 16. SA 1. fol. 154, 154v. 17. SA 749. stadsrek. 1470/1471. fol. 42. 18 SA 5121 (R 281), fol. 132. 19 SA 5166 (R 326-1), fol. 40; SA 5173 (R 333-11), fol. 37v. 20 SA 5125 (R 285), fol. 2; SA 759, stadsrek. 1487/1488, fol. 77v. 21 SA 5120 (R 280). fol. 40v; SA 5121 (R 281). fol. 132. 22. SA 5142 (R 302), fol. 15. 29v. 23. SA 5152 (R 313). fol. 22. 119v. 24 SA 5160 (R 320). fol. 94v. 25 SA 5166 (R 326-1). fol. 40. 26. SA 5173 (R 333-11). fol. 37v. 27 SA 5063 (R 237), fol. 244; SA 5068 (R 242). fol. 134v. 28 SA 5142 (R 302). fol. 15. 29v, 37. 29. SA 5166 (R 326-1), fol. 40 30. SA 5173 (R 333- 11), fol. 37v. 31. SA 5063 (R 237). fol. 244 32 SA 5073 (R 247). fol. 83. 33 Archief Algemeen Burger Gasthuis. 1. 95 34 Archief Algemeen Burger Gast huis, 450. 35 SA 4356-4372. rekenin gen Gasthuis 1743-1763 36. SA 4372-4404, rekeningen Gasthuis 1763-1795 37. SA 5142 (R 302). fol. 15. 38. SA 5142 (R 302). fol. 15. 39 SA 5144 (R 304), fol. 149 40 SA 3356, rek. fabrieksmeesters St.- Gertrudiskerk. 1505/1506. fol. 6. 41 SA 4341. rek. Gasthuis 1715. 42 Vanwesenbeeck en Weijs, 'Verslag uan het archeologisch onderzoek' in De Sint Jacobskapel, 53-59 43. SA 1, fol. 154. 154v. 44 SA 5120 (R 280), fol. 40v. 45. SA 5142 (R 302), fol. 29; SA 5041 (R 215). fol. 247v. 46 SA 5142 (R 302). fol. 15, 29v, 37. 47 SA 36. fol. 166v. 48 SA 5068 (R 242), fol. 134v. 49 SA 5073 (R 247). fol. 83; SA 5099 (R 273) ongef. akte d.d. 2 sept. 1796 50 SA 1. fol. 172. 51. No tarieel archief 5, 5. 52 SA 5079 (R 253), fol. 222, 223. 53. SA 5095 (R 269) akte d.d. 28 april 1786 54 SA 5040 (R 214), fol. 22. 55. SA 759 stadsrek. 1487/1488. fol. 77v. 56 SA 749 stadsrek. 1470/1471. fol. 42. 57 G.C.A. Juten, 'Het huis der Engelsche natie te Bergen op Zoom' in: Taxan- dria, 36 (1929) 157-165; SA inv. nr. 752, stadsrek. 1474/1475. 79 e.v. 58 SA 5041 (R 215), fol. 180 e.v. 59. SA 779, stadsrek. 1527/1528. fol. 3; SA 5044 (R 218), fol. 56 60. SA 5097 (R 271). akte d.d. 17 dec. 1790. 61 Ar chief Ned. Herv. diaconie nr. 232c. 62 SA 5061 (R 235), fol. 377: SA 5063 (R 237). fol. 244 63 SA 5063 (R 237), fol 244v. 64 SA 5058 (R 232). fol. 186v. 65. SA 5076 (R250). fol. 153v. 66 SA 5099 (R 273) akte d.d. 2 september 1796. 67 SA 5058 (R 232), fol. 186v. 68 SA 5064 (R 238). fol. 177. 69 SA 5075 (R 249). fol. 15. 70. SA 4311, rek. Gasthuis 1715. 71 SA 5058 (R 232). fol. 186v. 72 SA 5068 (R 242), fol. 49v. 73 SA 26 55 74 SA 5076 (R 250), fol. 29. 75 SA 5039 (R 213), fol. 8v. 219. 76 SA 5039 (R 213). fol. 100; SA 5121 (R 281), fol. 132. 77. SA 5075 (R 249), fol. 81. 78 SA 5041 (R 215), fol. 267v. 79. SA 5043 (R 217). fol. 181. 80 SA 5042 (R 216). fol. 143v. 81 SA 3566, rek. O.L.V.gilde 1492/1493. fol. 5v. 82 SA 5041 (R 215), fol. 58 83 Notarieel Archief 5, 27; SA 5054 (R 228), fol. 26v; SA 5056 (R 230). fol. 115v. 84 SA 5043 (R 217), fol. 93 85. SA 5056 (R 230), fol. 106v. 86. SA 5076 (R 250). fol. 108. 87 SA 5056 (R 230). fol. 106. 88 SA 5076 (R 250). fol. 108. Laatst bijgekomen leden: dames M brou wer. Th Stuart uit Bergen op Zoom; heren N. Zondag, G. Broekhans. pastor A. Ver- haegen. M. Zurhorts uit Bergen op Zoom: mevr. L. Engelsman De Dooy uit Helle- voetsluis en drs. K. Hielkema uit Halsteren.

Periodieken

De Waterschans | 1993 | | pagina 24