Een kaarsenkroon in de Grote Kerk
ontraadseld
De Waterschans nr. 2 1993
Een culturele revolutie lijkt uitge
broken. In Praag klinken de eerste
lentegeluiden en Rudi Dutschke
ontsnapt aan een aanslag. In de
USA treft het noodlot echter Ro
bert Kennedy en M.L. King. En
dan Amsterdam.
In Bergen op Zoom spitst de cul
tuurspanning zich toe op de Rave
lijnkwestie. De raad der gemeente
negeert een duidelijke uitspraak
van de bevolking over de bouw
van een muziekschool op dat oude
onderdeel van de vestingwerken
en besluit tot de bouw op die loca
tie. Achteraf gezien is het maar
goed dat het toch niet is doorge
gaan. Leve de Willemien. Hebt u
wel eens ons culturele hoogstandje
gezien dat Lucerna heet? Daar
heeft onze burgemeester in 1967
de eerste paal voor mogen slaan
en nu, in de lente van 1968, blij
ken de bouwers een half jaar op
het bouwschema vóór te liggen.
Als zo'n eerste paal maar goed
geslagen wordt.
Terwijl het minimumloon per
maand f.135,-zal gaan bedragen
en de raad der gemeente de direc
tie van het gemeentelijk slachthuis
toestaat f.6000,- uit te geven voor
de aanschaf van een ontha-
ringsmachine voor varkens, volg ik
met u nog even de warmbloedige
journalist Jan Hermans, schrijver
van het 'Stadslijntje' in B.N. Alleen
maar om even te relativeren.Van
plan om de dag fris en goed te be
ginnen fietst Hermans 's morgens
vroeg naar de Kop van 't Hoofd.
Roerloos staat het hoge en zoute
water er tegenaan. Het is mistig. In
de verte klinkt een metalig kabaal.
Hermans vraagt een vroege vogel
die tegen de Waterschans leunt
naar de oorzaak van dat lawaai en
krijgt dan het volgende antwoord:
'Dat komt omdat het zo stil is. Als
het niet zo stil is hoor je hier niks!'.
OPROEP
De mooiste dag van je leven...
Medewerking gevraagd voor
een onderzoek naar heden
daagse huwelijksgebruiken in
Noord-Brabant
Staat er een man op straat te zin
gen: trouw maar nooit, trouw maar
nooit liefde is toch maar schijn
je kan beter eens per week lekker
bezopen zijn. Er lopen twee dames
met grote tassen en kinderen aan
elke arm langs. Als ze hem voorbij
zijn, zegt de een tegen de ander
'Weet je Mienhij heb nog gelijk
ook!"
Ondanks het advies uit het liedje
wordt er nog altijd getrouwd. Som
mige mensen gaan snel even teke
nen op het gemeentehuis, anderen
vieren hun huwelijk groots met een
koetsje, een witte bruidsjurk en een
gigantische bruidstaart.
Bij het organiseren van een studie
dag over huwelijksgebruiken door
Brabants Heem en het Nederlands
Centrum voor Volkscultuur bleek
dat er in Noord-Brabant wel onder
zoek gedaan is naar oude tradities
bij vrijen en trouwen, maar dat de
huwelijksgebruiken vanaf de jaren
vijftig nog niet vastgelegd zijn.
Daarom is alsnog gestart met een
onderzoek naar trouwen in Bra
bant vanaf de jaren vijftig tot he
den. Coördinator van dit onder
zoek is drs. Ineke Strouken, direc
teur van het Nederlands Centrum
voor Volkscultuur en auteur van
een binnenkort uit te komen boek
je over huwelijk.
Voor dit onderzoek is het Neder
lands Centrum voor Volkscultuur
op zoek naar getrouwde, onge
trouwde of gescheiden mensen die
een schriftelijke vragenlijst willen
beantwoorden over hun eigen hu
welijk of over hoe er in hun naaste
omgeving getrouwd werd.
Belang van trouwen
Trouwen is altijd erg belangrijk
voor vrouwen en mannen. Dat
gold voor de hoogste tot de laagste
stand. Wie niet trouwde en geen
levenspartner kon vinden, werd
beschouwd als een mislukkeling.
Pas als men trouwde, had men sta
tus en ging men zelfstandig wonen.
Tot die tijd bleef men bij de ouders,
of als die niet meer leefden, bij een
getrouwde broer of zuster. Als er
meer broers en zusters uit een ge
zin ongetrouwd waren, dan bleven
ze na de dood van hun ouders dik
wijls bij elkaar wonen om voor el
kaar te zorgen.
Vooral vrouwen die ongetrouwd
waren, hadden het zwaar te verdu
ren. De maatschappij beschouwde
hen als onvolwaardig. Wie kent
niet de gezegden: 'Zij heeft de boot
gemist' of 'Zij heeft de ware Jacob
niet gevonden'. Minder bekende
gezegden zijn: 'Een huis vol doch
ters is als een kelder vol zuur bier'
of 'Verse vis en jongedochters
moet men niet te lang bewaren'.
Deze ideeën over huwelijk zijn heel
lang blijven bestaan. Pas in de ja
ren zestig begon men anders over
het huwelijk te denken. Toch leven
veel oude normen en waarden
voort, vaak zonder dat wij er ons
van bewust zijn.
Een zesendertigjarige vrouw zei in
een interview: 'Ik heb bewust geko
zen voor mijn werk en niet voor
een man en kinderen. Ik voelde
scherp dat ik als spil van een gezin
niet gelukkig zou worden. Je ver
wacht dat dat in deze tijd geaccep
teerd is. Maar dat is niet zo, want
vaak worden me op feestjes vragen
gesteld als: 'En wanneer ben jij aan
de beurt" of "Zo'n mooie vrouw als
jij en dan geen man'. Men doet
dan alsof ik iets mis en zielig en
eenzaam ben!
Onderzoek hedendaagse hu
welijksgebruiken
Omdat de ideeën over trouwen
aan het veranderen zijn, wil Ineke
Strouken zoveel mogelijk gegevens
verzamelen over gebruiken rond
om huwelijk in de afgelopen 40
jaar. Waar leerde men de toekom
stige huwelijkspartner kennen;
hoelang duurde de verkering; ver
loofde men zich; hoe ging het
bruidspaar gekleed; wat was be
langrijker, het burgerlijk of het ker
kelijk huwelijk; hoe werd de brui
loft gevierd; ging men op huwe
lijksreis etc. etc.
Mensen die mee willen werken aan
het onderzoek, kunnen een briefje
schrijven naar het Nederlands
Centrum voor Volkscultuur. Lu-
casbolwerk 11, 3512 EH Utrecht,
of telefonisch contact opnemen;
030-319997.
De Waterschans nr. 2 1 993
In de Grote Kerk alhier hangen vier
koperen kaarsenkronen, waarvan
er drie zijn voorzien van het op
schrift ANNO 1753 ROTTER
DAM 8 JOHANNES SPECHT.1
De maker van deze kronen, Jo
hannes Specht, was van 1732 tot
1762 hoofdman van het Sint-
Eloygilde van de geelgieters al
daar.2 Werk van zijn hand bevindt
zich in kerken te Goes, Heinkens-
zand, Oud-Vossemeer, Seroosker-
ke op Schouwen en Zierikzee.3 Hij
goot ook klokken, o.a. voor het
toenmalige raadhuis van Princen-
hage (1763).4 Deze drie kaarsen
kronen zijn dus goed gedocumen
teerd.
Minder is tot dusverre bekend over
de koperen kaarsenkroon, die
vlakbij het huidige offeraltaar hangt
(afbeelding 1). De kroon is 232
cm. hoog, heeft drie etages armen,
8 stuks per etage. De kroon heeft
bovenaan drie uitneembare wa
penschilden.5 Wat de schildjes
voorstellen, was tot dusverre een
raadsel. Onlangs is het echter ge
lukt de kroon te dateren en te ach
terhalen, van wie het wapen was.
Andere historische gegevens wer
den toen ineens duidelijk.
identificatie
Omdat de Grote Kerk in 1747 ver
woest werd, leek het duidelijk, dat
de kaarsenkroon na dat jaar geda
teerd moest worden. Die veron
derstelling vindt steun in de stijl,
waarin het voorwerp is uitgevoerd.
Een schenking van een oudere
kroon uit een kerk elders is gezien
het laatste argument ook minder
waarschijnlijk. Door een gelukkig
toeval bevindt zich in het archief
van de Nederlands-Hervormde ge
meente een register, waarin beslui
ten van de kerkeraad uit de jaren
1603 - 1851 zijn overgeschreven.
Het geschrift is van de hand van G.
Mes, die in 1898 het gemeentear
chief beheerde en kennelijk ook tot
het kerkelijke toegang had. De in
houd van het register is des te
waardevoller, omdat de originelen
ten dele verloren zijn gegaan.'1
Dank zij deze afschriften kan een
globaal idee worden verkregen
over de herbouw en herinrichting
van de Grote Kerk in de jaren
1750 -1752.7
door: Willem van Ham
7. Koperen kaarsenkroon in de Gro
te of Sint-Gertrudiskerk te Bergen
op Zoom, detail met wapenschild
Senserff.
Een aantekening in dat register,
gedateerd 30 mei 1751, vermeldt
dat burgemeester Senserff te Rot
terdam een 'kerkenkroon ter ge
dachtenis' wenst te schenken. Hij
informeert tevens, hoe het er met
de wederopbouw voorstaat. In juni
bericht Senserff, dat de kroon in
september zal worden verstuurd.
In augustus 1752 schreef men een
herinneringsbrief aan de weduwe
van de inmiddels overleden burge
meester. Zij deelt op 9 september
mee, door omstandigheden nog
niet tot verzending te kunnen over
gaan. Tussen 23 september en 15
oktober is de kroon eindelijk ont
vangen. Vermelding behoeft, dat
de kerk op laatstgemelde datum
opnieuw werd ingewijd. De kroon
is pas in november opgehangen.3
Als de schildjes aan de kroon in
derdaad het wapen van de in de
besluiten genoemde Senserff voor
stellen, dient dit feit aan gegevens
elders getoetst te worden." Raad
pleging van het wapenboek
Rietstap gaf hierover uitsluitsel.
Het familiewapen 'Senserff Rot
terdam' is van zilver, waarin van
azuur (blauw) boven twee naast el
kaar geplaatste zespuntige sterren
en onder een lelie. Dit klopt exact
met de afbeelding op de meerge
melde schildjes (afbeelding 2).10
Het spoor blijkt dus weer naar Rot
terdam te leiden. De maker van de
kroon bleek tot dusverre niet te
achterhalen, maar het ligt voor de
hand, dat dit Johannes Specht
was. Waarom, en wie burge
meester Senserff was, zal ik hierna
uiteenzetten. Om dit alles aanne
melijk te maken, dienen wij een
derde Rotterdammer ten tonele te
voeren, namelijk David van Stolk.
David van Stolk en de herbouw
van de Grote Kerk
De herbouw van de verwoeste
Grote Kerk van Bergen op Zoom
was geen eenvoudige zaak. Het
grootse kerkgebouw, dat voor de
verwoesting in 1747 boven de stad
oprees, was tamelijk groot voor het
naar verhouding geringe aantal
Hervormden. Zelfs nadat alom in
het land een geldinzameling had
plaatsgevonden bleek men niet in
staat te zijn, de magnifieke vorm
van weleer te herstellen. Het voor-