22
De Waterschans nr. 2 1 993
<^71^
7Tr-rAAg->-r?r-s -i^
2. Wapen van de familie Senserff,
uit V. H. Rolland: Illustrations to
the Armorial général by J.B.
Rietstap, ed. R. Pinches ILondon
1967) PI. CCXCIX.
spel van de herbouw is onlangs in
een publikatie door W. Haakma
Wagenaar gereconstrueerd. Een
eerste initiatief ging uit van jhr. On-
no Zwier van Haren, die in 1748
als afgevaardigde van de Raad van
State een bezoek aan Bergen op
Zoom bracht. Hij gaf opdracht tot
het inschakelen van militaire inge
nieurs bij het opruimen en herstel
len van de kort tevoren door de
Fransen ontruimde stad. Volgens
hem hadden Franse militairen de
'binnenpylaren' omver gehaald en
met buskruit doen springen. De
magistraat van Bergen op Zoom
moest zorgen voor een herbouw
plan 'zonder eenige de minste op
schik'. Een door het stadsbestuur
aangezochte architect bedong ech
ter een te hoog honorarium. Dit
plan betrof waarschijnlijk een totale
herbouw van de kerk in de staat
zoals die voor de verwoesting was
geweest: een kostbare zaak. Dat
was zeker niet de bedoeling van de
Raad van State.
Tenslotte kwamen enige goedko
pere ontwerpen tot stand, waarvan
de tekeningen ter hand werden
gesteld aan de timmerman en ar
chitect Dirk Dykerhof te 's-Graven-
hage en de houtkoper en architect
David van Stolk te Rotterdam. De
ze tekeningen waren van de hand
van Johan Nicolaas Wagenaar,
extra-ordinaris ingenieur in dienst
van de Raad van State. Hiermee
konden Dykerhof en Van Stolk
aan de slag. Het was inmiddels al
wel 17 november 1749 gewor
den.11 Van Stolk heeft het
ontwerp- Wagenaar, dat nog voor
zag in een herbouw van de licht
beuk aanzienlijk omgewerkt. Het
muurwerk werd aanzienlijk ver
laagd en in plaats van de lichtbeuk
liet Van Stolk, naar 'Hollands' mo
del, dwarskappen op het kerkschip
aanbrengen. Het aandeel van Dy
kerhof is minder duidelijk. Hij was
kennelijk met de uitvoering belast,
want de Bergse archieven noemen
alleen hem als architect.
David van Stolk (1692-1770) was
opgeleid tot metselaar en trad als
zodanig en als ontwerper, aanne
mer, leverancier van materialen en
makelaar op. Hij diende het stads
bestuur verschillende malen van
advies op bouwkundig gebied. In
opdracht van particulieren bouwde
hij verschillende woon- en pakhui
zen te Rotterdam en aan het stad
houderlijk hof. Hij kan bovendien
worden beschouwd als de grond
legger van de houthandel Abra
ham van Stolk en Zoon. Hij woon
de zelf op het terrein van de hout
handel aan de Schiekade.12 Hij
maakte het ontwerp voor vijf ker
ken, te weten te Berkel, Rotter
dam, Nieuw Drimmelen, Bergen
op Zoom en Sas van Gent. De bei
de laatsten waren herbouw-
gevallen, nodig na de verwoesten
de legertocht van de Fransen in de
Zuidelijke Nederlanden. Van Stolk
blijkt ook de geestelijke vader te
zijn geweest van de zogenaamde
'Peperbussen', de koepelvormige
torenbekroningen. Niet alleen die
van Bergen op Zoom, maar ook
die voor kerken te Vlaardingen en
te Sas van Gent tekende hij.13
De wederopbouw van de kerk te
Bergen op Zoom begon in 1750.
In tegenwoordigheid van Van Stolk
vonden op 16 september 1751
hier de aanbestedingen plaats van
vloeren, glas- en verfwerk enz. in
de kerken van Sas van Gent en
Bergen op Zoom.14 Uit bewaard
gebleven tekeningen blijkt, dat Van
Stolk ook het meubilair enz. had
ontworpen. Die werden ook te
Rotterdam vervaardigd, onder an
dere de preekstoel.15 Een op
dracht aan de Rotterdammer Jo
hannes Specht om de kaarsenkro
nen te maken, ligt als het ware
voor de hand. Van Stolk en Sen
serff waren geen onbekenden van
elkaar. In 1741 verkocht laatstge
noemde twee panden aan de Gel
derse Kaay te Rotterdam aan eerst
genoemde.16
burgemeester Senserff
Walter Senserff, ridder, was te Rot
terdam gedoopt op 12 augustus
1683; zoon van Jacob Senserff
(1656-1733), koopman, en Anna
Harris (1656-1690/1695) (afbeel
ding 3). Hij was de oudste van drie
kinderen uit het eerste huwelijk
van zijn vader, die in 1695 her
trouwde met Jacoba Massis. Wal
ter zelf huwde in 1731 met Johan
na Elisabeth de Geer (1708-1766)
dochter van Anthony Gustaaf de
Geer en Jeanne Margaretha
Rumpf.17 Hoe de burgemeesters
zoon aan de titel 'ridder' was geko
men, is niet duidelijk. Als wel
gestelde stedeling verwierf hij een
aantal belangrijke ambten. In 1709
werd hij commissaris van het wa-
terrecht, in 1715 schepen en
1748-1752 burgemeester van de
stad Rotterdam; in 1705 boven
dien schepen in het hoogheem
raadschap Schieland en in 1731
bewindhebber in de kamer te Rot
terdam van de Oost-Indische
Compagnie.18 Hij behoorde in
1742 met f 500,-- tot de hoogst
aangeslagenen van de stad in de
personele belasting (quotisatie)19
Senserff werd begraven in de
Waalse kerk te Rotterdam. Voor
het ophangen van een wapenbord
in die kerk werd in 1752 f 216,--
betaald.2" De armen van dezelfde
kerk werden door Senserff in zijn
testament bedacht. Uit het uitge
keerde legaat kochten de diakenen
(armmeesters) veertien obligaties
ten laste van het gewest Hol
land.21
In hetzelfde testament, dat was op
gemaakt in 1751, stelde de burge
meester een vaste som ter beschik
king van de Nederlands Hervorm
de kerk te Rotterdam, met de be
paling, dat jaarlijks een predikant
acht leerredenen zou houden ter
weerlegging van de leer van
'atheïsten, naturalisten, deïsten,
Joden, heidenen, mohamedanen
of anderen, die het christendom
bestrijden'. Hiertoe keerde hij een
honorarium van f 500,- per jaar
uit. Later verenigden zich naar zijn
voorbeeld nog enige Rotterdam
mers in een genootschap ter verde
diging van de christelijke gods
dienst. In de negentiende eeuw is
de bepaling van het legaat-Senserff
verzacht door een toenmalig predi
kant, die zijn taak volgens een tijd
genoot 'op een meer humane wijze
jegens andersdenkenden' opvat
te.22
De schenking door Senserff aan de
kerk te Bergen op Zoom past dus
in de praktijk van zijn laatste le
vensjaren om door giften aan ker
ken de christelijke godsdienst vol
gens hervormde opvattingen te be
vorderen. Hij koos daarbij voor de
De Waterschans nr. 2 1993
harde lijn ten opzichte van anders
gelovigen. Hij zou zich in zijn graf
omgedraaid hebben, als hij gewe
ten had dat 'zijn' kaarsenkroon
thans (ruim twee eeuwen later) na
bij een 'rooms' altaar zou zijn opge
hangen.
De kroon hing jaren in het schip
van de herbouwde kerk. Begin
april 1969 vonden met toestem
ming van de Nederlands-Hervorm
de gemeente enige werkzaamhe
den in het toen leegstaande kerk
gebouw plaats, met als doel de be
veiliging van het interieur en de in
terieurstukken. Wat los zat, werd
zoveel mogelijk naar elders overge
bracht. Onder andere de vier kaar
senkronen, die men naar het Mar
kiezenhof transporteerde. Daar
werden zij, ieder in een afzonderlij
ke kist, opgeborgen. Na het begin
van de restauratie van de kerk in
november 1969 is getracht de
kisten met inhoud naar de kerk
over te brengen. De gevulde kisten
waren echter te zwaar voor trans
port en zijn voorlopig in het Mar
kiezenhof gebleven. Dat bleek hun
redding, want zo ontkwamen zij
aan beschadiging of vernieling
door de brand in april 1972.23
Noten
1 Voorlopige lijst der Nederlandsche
monumenten van Geschiedenis en
Kunst. X. De provincie Noordbrabant
('s-Gravenhage, 1931) 29. Deze kro
nen zijn op verschillende plaatsen ge
merkt met een letter, resp. A. B en D.
De letter C ontbreekt dus. De armen
hebben een nummer, dat correspon
deerde met het cijfer bij de gaten in de
ziel van de desbetreffende kroon.
Technische gegevens van de kronen in
de tekst en in enige van de volgende
aantekeningen zijn spontaan ter be
schikking gesteld door de heer K.
Booij, waarvoor mijn dank. 2. Deze en
andere inlichtingen over Rotterdam
zijn mij welwillend medegedeeld door
de gemeentearchivaris aldaar en door
drs. P. Ratsma van zijn dienst.
Een geelgieter is iemand, die in mes
sing (eertijds geel koper genoemd)
voorwerpen zoals kerkkronen, leze
naars, kandelaars enz. giet. 3 P. Don,
Kunstreisboek Zeeland (Zeist, 1985)
69, 76, 125, 133, 165. 4 Dit dateert
uit 1727-1769. Voorlopige lijst
provincie Noordbrabant. 295. In 1931
hing in de negentiende-eeuwse dorps
kerk van Woensdrecht (1752) Voorlo-
3. Portret van Walter Senserff
schilder onbekend7 737; in de col
lectie historisch museumfoto
gem.archief Rotterdam.
pige lijst provincie Noordbrabant.
375 5. Op de kroon is geen tekst aan
gebracht. De armen en bijbehorende
gaten in de ziel zijn gemerkt met inge
dreven corresponderende stippen. De
kaarsenhouders zijn ook met stippen
gemerkt. De grootste vlucht is 172 cm,
de middelste 135 cm en de kleinste
100 cm. De diameter van de onderste
bol van de ziel bedraagt 36 cm. De ziel
bestaat overigens uit 9 onderdelen,
welke door middel van een kern aan
elkaar zijn verbonden. 6. Gemeentear
chief Bergen op Zoom, documentatie
Nederlands-Hervormde gemeente nr.
1, hierna aangehaald als D 1. 7 Dl,
blz. 184 - 189. 8 D 1, blz. 186: ge
meentearchief Bergen op Zoom, Se
cretarie Archief inv.nr. 854.13. 9 Mr.
O. Schutte, secretaris van de Hoge
Raad van Adel te 's-Gravenhage, was
zo vriendelijk mij bij deze identificatie
behulpzaam te zijn. 10 V. H. Rol
land. Illustrations to the Armorial géné
ral by J.B Rietstap, ed. R. Pinches
(London, 1967) PI. CCXCIX. 11 W.
Haakma Wagenaar, 'Monument en
restauratieplan; de Gertrudiskerk te
Bergen op Zoom', Jaarboek Monu
mentenzorg 1991 (Zwolle/Zeist, 1991)
50 - 53. 12 J.C. Bierens de Haan,
'David van Stolk (1692- 1770), archi
tect' DlIin: Bouwen in Nederland
(Delft, 1985), tevens Leids Historisch
Jaarboek 111 (1984), 23 - 25. 13 Bie
rens de Haan. 'David van Stolk', 29
30. 14 Bierens de Haan, 'David van
Stolk', 39 en 42. 15. D 1. blz. 188,
aant. 8 mei 1752. 16. Gemeentear
chief Rotterdam, oud notarieel archief
nr. 2373, pag. 296. 17 E.A. Engel-
brecht. De vroedschap van Rotterdam
1572 1 795 (Rotterdam, 1973) 335-
336. 18 H.C.H. Moquette, 'Senserff
(Walter of Gualtherus) in P.C. Mol-
huysen en P.J. Blok (red.), Nieuw Ne-
derlandsch Biografisch Woordenboek I
(Leiden, 1911) kol. 1468. 19 Rotter
dams jaarboekje. 1948, 278. 20
'Opgaaf van de Wapenborden', Rotter
damse Historiebladen nr. 2, 780. 21
Gemeentearchief Rotterdam, archief
Waalse kerk inv. nr. 437. 22. J.B
Kan, 'Uit de Illustre School' Rotter
dam Jaarboekje 1888, 69 voetnoot 1;
'Nieuwsberichten uit de Rotterdamse
Courant 1765-1858', Rotterdams
Jaarboekje 1900, 252-253; Molhuy-
sen en Blok (red.) Nieuw Neder-
landsch Biografisch Woordenboek I.
kol. 1467-1468; 'Ter nagedachtenis
van ds Jan Scharp, overl. Rotterdam
1828', Rotterdams Jaarboekje. 1980,
159. 23 Notitie van C.A.H. Booij,
d.d. 19-4-1969.
P.S. Het zal de aandachtige lezer zijn
opgevallen dat de naam Senserff soms
met enkel f en soms met dubbel f werd
geschreven.
