De schuttersgilden van Bergen op Zoom 3d De Waterschans nr. 2 1993 Monumentenzorg Op het gebied van Monumenten zorg heeft de Rijksdienst voor Mo numentenzorg de grootste open baar toegankelijke bibliotheek in Nederland. 45.000 banden wach ten op de grote zolder aan het Broederplein in Zeist op de bezoe ker die iets over monumenten wil weten. De openingstijden zijn van maandag t/m vrijdag van 9.00- 13.00 en van 14.00-17.00 uur. Bezoekers worden verzocht eerst een afspraak te maken met me vrouw H. Homma (03404-83352). Beschuit met muisjes Van 3 april tot en met 17 oktober in Museum de Koepel, Boslaan 90, Lunteren, tel. 08388-4164. In deze tentoonstelling komen de verschillende gebruiken rondom zwangerschap en geboorte aan de orde, zoals de ooievaar, de kraamstoel en de pillegift. Wat is oud? Van 10 maart tot en met 29 augus tus in het Amsterdams Historisch Museum, Kalverstraat 92, Amster dam, tel. 020-5231822. De tentoonstelling Tijd van leven' benadert het ouder worden in Ne derland vanuit verschillende invals hoeken: de persoonlijke beleving van het ouder worden, de financië le kant van ouder worden, de eeu wige wens om jong te blijven en de vaak stereotype beelden uit het verleden en heden over ouder dom. Van ijstijd tot broeikas Van 26 maart tot en met 5 septem ber in het Museon, Stadhouders laan 41, Den Haag, tel. 070-3381338 De tentoonstelling 'Een miljoen jaar Nederland' geeft een overzicht van veranderingen in de lage lan den gedurende de ijstijden en de warmere periodes daartussen. Ne derland is één van de grootste le veranciers ter wereld van fossiele zoogdierresten uit de laatste mil joen jaar. Moederschap en de min Vroeger kwam het voor dat er een min werd ingehuurd om de baby de borst te geven. Wanneer en bij welke mensen gebeurde dat, hoe dachten de mensen over het zoge naamde huurzogen en hoe werden moeders afgebeeld in de beelden de kunst? Op deze en andere vra gen wordt in deze uitgave inge gaan. 'Moederschap en de min'. (Themanummer van Volkscultuur. Tijdschrift over tradities en tijdsver schijnselen, jrg. 8, nr. 3) 17,50. Stamppot De Nederlandse eetcultuur is te genwoordig mondiaal. Niemand vindt het meer gek om Chinees te halen, Indiaas te gaan eten, Mexi caanse taco's te vullen of Franse escargots te eten. Maar dat was niet altijd zo: er was een tijd dat de boer niet vrat wat hij niet kende. Wat eten we nu en wat aten we vroeger? Hoe waren onze tafelma nieren vroeger en hoe zijn ze nu? In dit boek wordt ingegaan op de achtergronden van de Nederland se eetcultuur. 'De gestampte pot, Eetcultuur in Nederland' (Themanummer van Volkscultuur. Tijdschrift over tradities en tijdsver schijnselen, jrg. 9, nr. 2) 17,50. Wien Neerlands bloed Nederlandser zien zichzelf graag als bedachtzaam, nuchter, weinig hartstochtelijk en vooral anti- chauvinistisch. 'Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg' is de slo gan. Door de Europese eenwor ding worden we gedwongen om na te denken over onze identiteit. Wat maakt ons eigenlijk tot Neder landers? Is het alleen maar onze taal en geschiedenis of is er meer? En wie stak er eigenlijk zijn vinger in de dijk. Hansje Brinkers of een zekere Peter? 'Volkscultuur in de Lage Landen, De Nederlandse culturele identiteit' (Themanummer van Volkscultuur. Tijdschrift over tradities en tijdsver schijnselen, jrg. 9, nr. 3) 17,50. Afgewaaide praat Afgewaaide praat is hoogdravend geklets over onbeduidende zaken. Het is een van de vele termen die te vinden zijn in Thuistaal, een boek over woorden en uitdrukkin gen die in een gezin of andersoor tig huishouden zijn bedacht en ge bruikt worden. In dit boek is een groot aantal van dit soort woorden en uitdrukkingen bij elkaar ge bracht, met daarbij betekenisver klaringen en ontstaansgeschiede nissen, waardoor een treffende in druk ontstaat van het andere Ne derlands: de thuistaal. Wim Daniels, Thuistaal, Het ande re Nederlands, SDU Uitgeverij Ko ninginnegracht, Den Haag 1993. Goed wonen De Stichting Goed Wonen heeft in het naoorlogse denken over wo ningbouw en woninginrichting een cruciale rol gespeeld. In het proef schrift Contact en controle ontrafelt kunsthistorica Wies van Moorsel de impliciete en expliciete opvattingen die Goed Wonen had over de plaats van de vrouw in de woning. Wies van Moorsel, Contact en con trole. Het vrouwbeeld van de stich ting Goed Wonen, SUA, Amster dam 1992. Waterschans le jaargang nr. 2 - juli-aug.-sept. 1968, blz. 52. Zo adverteerde men 2 5 jaar geleden in De Waterschans. w.jordans muziekhandel zuivelstraat 31 tel. 3461 bergen op zoom grammofoonplaten bladmuziek muziekinstrumenten afspeelapparatuur De Waterschans nr. 2 1993 Door: Drs. N. Grosfeld Waar schuttersgilden bleven be staan of werden heropgericht, is de vraag naar hun ouderdom belang rijk. Belangrijk voor de gildeleden zelf. maar ook voor de relaties van de schuttersgilden met elkaar. Met zekerheid kan het schuttersgil de 'Sint Sebastiaan Bergen op Zoom-Borgvliet' twee jaren noe men: 1465 en 1618. Voor het eer ste jaar staat de keur, door de Bergse Heer Jan II van Glymes aan het schuttersgilde van de handboog verleend. In 1618 ont ving het schuttersgilde van Sint Se bastiaan van het dorp Borgvliet zijn 'Octroy' van Frederik en Hendrik van den Bergh, voogden van de latere markiezin Maria Elisabeth van den Bergh. Bij de heroprich ting van het Sint Sebastiaangilde in 1986 werd van beide jaren de basis onder het nieuwe gilde gemaakt omdat Borgvliet al in 1810 stads wijk geworden was. Past bescheiden trots op zo'n verle den, er mag over het schuttersver- leden van Bergen op Zoom méér worden gezegd. De tijd voor 1465 Voor de 14e eeuw kan worden vastgesteld, dat er in Bergen schut ters van de handboog en van de voetboog moeten zijn geweest. In 1413/14 spreekt de stadsrekening over hen. Oudere rekeningen ont breken. Zoals ook hierna, tot 1442/43, een hiaat in deze be langrijke bronnenreeks bestaat. Twee grote stadsbranden hebben bovendien hun tol geeist in resp. 1397 en 1444. Werden er al af schriften gemaakt van de belang rijkste documenten, keuren van schuttersgilden rekende men daar waarschijnlijk niet toe. Maar uit die oudste stadsrekening blijkt, dat de stad bijdroeg in de kle- dingkosten der schutters. Dat be trof de tabbaard, de korte tot de knieën reikende mantel; hand schoenen en - voor de gildeleiding - de schuttersmuts of kaproen. De stad stelde op haar kosten een stadsboogmaker aan. De schutters kregen wijn aangeboden bij het 'papegaaischieten', terwijl ook een vat 'Hoemborgs' bier hun vochtge halte op peil hield. Er werd voor 'De Rode kapel in de St. Gertru- diskerk, kapel van het schuttersgil de van Sint Sebastiaan'. hun deelname aan de jaarlijkse ommegang met het H. Kruis een wijngeschenk uitgereikt aan de 'ge zworen' schutters, waaruit mag worden afgeleid dat deze door middel van een eed gebonden wa ren aan het stadsbestuur. In 1413/14 worden bovendien de kosten verantwoord van wijn, die 'jonge voetboge schutters' bij het papegaaischieten aangeboden kre gen. Ook schutters uit den vreem de worden op stadskosten ont haald.1 Achter deze feiten, die duiden op een georganiseerde stedelijke sa menleving, gaat een boeiende rechtshistorische ontwikkeling schuil. Wanneer heer Hendrik van Bou- tersem in 1365 de stad Bergen op Zoom het 'Groot Privilege' ver leent, voltooit hij daarmee haar stadsrecht en schenkt hij haar het vrije jaarmarktrecht. Daarbij werd het principe van de gedeelde macht gehanteerd zoals dat eerder werd toegepast en vast gelegd in de bepalingen van de Brabantse 'Blijde Inkomste', in 1356 door de Brabantse hertog be zworen. De stad wist nu duidelijk wat binnen het eigen bestuurlijk machtsgebied was toegestaan/ Daarnaast regelden de op schrift gestelde stadskeuren van 1314, 1349 en 1383 de typisch aan de stedelijke samenleving gebonden problemen en zijn zo de weergave van de evolutie van die samenle ving. Wat de plaats en de rol van de schuttersgilden in die samenleving is geweest vermelden de keuren niet. Zeker voor het eerst genoem de jaar lijkt het er op dat er nog geen georganiseerde schuttersgil den bestonden. Men beperkt zich in een artikel tot het verbieden van slag-en steekwapens en 'moertwa- pen' als 'kniven, misericoerden, wapperen, weymessen, baselaeren' en stelt daar een fikse boete op/ Van een verplichting tot 'heer vaart', het gevolg moeten geven aan een oproep van de heer tot het leveren van een strijdmacht is geen sprake. Wel wordt er een boete gesteld op het niet reageren op het signaal om in het belang van heer of stad zich buiten de stad te verza melen.4 Het lijkt er op, dat de op koophandel aangewezen burgers groeiende en goede handelsrela ties liever niet wilden laten versto ren door allerlei 'heerlijke' avontu ren." En die relaties waren er ook op an der gebied. Vanuit Mechelen be zoeken in 1346 de voetboogschut ters het schietspel te Bergen op Zoom,6 Daar moet dus een orga nisatie achter gezeten hebben, waarbij de stad haar gasten facilitei ten verleende en meewerkte met arbeid en geld, terwijl ook minstens een eigen schuttersgilde van de voetboog de honeurs moet hebben waargenomen die er te vervullen waren. Uit deze schietspelen, waar de bevolking van stad en land feestelijk bij betrokken was, ont wikkelden zich later, in de 15e eeuw, de beroemde Brabantse landjuwelen.7 Drie jaren na dit schietspel krijgt de stad een tiental nieuwe keuren. De helft daarvan handelt over het dragen van wa pens en messen. Dat moet meer met het toenemen van het bezoek door vreemde marktbezoekers.

Periodieken

De Waterschans | 1993 | | pagina 4