Miscellanea Archivistica V
1 Mfticr&OfrmS, V
:A
X:
AD
Vroeg 77e - eeuw se bloemschilders in Bergen op Zoom
door: Rochus J. van den Bergh
si
tr
De Waterschans nr. 2 1 993
overgeven, volgde toch promotie
tot sergeant-generaal-majoor der
infanterie.
Bergen op Zoom een Van Coe-
hoornstad
In onze stad werd in de periode
1702-1745 aan de Van Coehoorn-
vestingwerken gewerkt; Menno
zelf zag dit werk niet voltooid om
dat hij in 1704 aan een beroerte
overleed.
In onze stad was er sprake van ver
nieuwing van Kijk in de Pot, veran
deringen aan de Wouwse-, Steen-
bergse- en Waterpoort en er kwa
men vijf grote buskruitmagazijnen
die tesamen 250.000 kilo buskruit
konden bevatten! Er werden basti
ons en ravelijnen aangelegd, zoals
ook het ravelijn Op-den-Zoom.
Het groot en klein arsenaal verre
zen en enkele ruiterstallen. Bergen
op Zoom werd zelfs het beste voor
beeld van een Van Coehoorn-
vesting! Zijn werk was een wonder
van techniek; nergens bevond zich
een stukje metselwerk dat
rechtstreeks door de vijand onder
vuur genomen kon worden. De
stad zou onneembaar zijn.
Franse sortie
Naar zijn oom Fullenius werd een
der sortiën genoemd, waarmee
men op het ravelijn Dedem kon
komen. Hierdoor zijn de Fransen
in 1747 de stad binnengedrongen.
Sinds die tijd spreekt men niet
meer van de 'sortie van Fullenius',
maar van de Franse sortie; iets wat
in verband met de gebeurtenis
eigenlijk een onlogische benaming
is, door het volk indertijd gegeven.
Coehoornparkstraat
Uit de winsten van de kantines van
het leger werd er een park, naar
Van Coehoorn genoemd, aange
legd, dat voor burgers en militairen
toegankelijk was. Het park had een
fraaie buitentuin met bloemperken,
prieeltjes en kinderspeelplaatsen.
Op zomerse avonden luisterde
men naar het stafmuziekcorps van
het derde regiment infanterie.
Heel terecht worden er in Bergen
op Zoom twee straten naar de gro
te vestingdeskundige Van Coe
hoorn genoemd.
Bron: Slootmans K, Bergse straten schrijven histo
rie. In: sociale gids voor katholiek Bergen op
Zoom 1963.
De val van Antwerpen, verreweg
de rijkste en machtigste stad op het
vasteland van Europa en als
hoofdkwartier van de opstandige
beweging een symbool van de Ne
derlandse vrijheid, betekende een
geweldige slag voor de Nederland
se zaak. Twee jaar lang had Parma
al zijn krachten moeten aanwen
den om de stad in handen te krij
gen. Haar val, op 17 augustus
1585, betekende voor lange tijd
een scheiding tussen noord en
zuid.
De calvinistische inwoners van
Antwerpen kregen van de Spaanse
overwinnaar vier jaar de tijd om
hun zaken af te wikkelen en de
stad te verlaten. Tot de vele am
bachtslieden, kooplieden, handels
huizen en bankiers die de stad de
rug toekeerden, behoorde ook het
gezin van de schilder Ambrosius
Bosschaert.
7
■U
y>-i—uj-,
y.'Vt /^5-H AjQr- Jj-n' ?-*-*•*
Fragment van de notariële akte met de signaturen van Ambrosius Bos
schaert (rechts) en zijn leerling en zwager Balthasar van der Ast (links).
Ambrosius Bosschaert de
Oude
Bloemschilder Ambrosius Bos
schaert de Oude was een zoon van
de genoemde schilder Ambrosius
Boschaert. Tussen 1589 en 1593
kwam hij met zijn ouders als refugé
naar Middelburg, waar het gezin
zijn intrek nam in een pand in de
Noordstraat. Van vader Ambrosius
is weinig of niets bekend. Zijn
zoon, Ambrosius Bosschaert de
Oude, liet zich in 1593 in Middel
burg inschrijven in het St. Lucasgil-
de, waarvan hij in 1597 en met on
derbrekingen tot 1613 deken was.
Ambrosius was gehuwd met Maria
De Waterschans nr. 2 1993
Bloemen in een vensternis, geschilderd door Ambrosius Bosschaert om
streeks 16)9. 's-Gravenhage, Mauritshuis.
van Asch (van der Ast)Hij had
twee dochters en drie zonen, Am
brosius de Jongere, Johannes en
Abraham, die alle drie bloemschil
ders waren.
In 1614 en 1615 woonde Ambro
sius Bosschaert de Oude in Bergen
op Zoom. Op 8 april 1614 reageer
de het Bergse stadsbestuur positief
op het verzoek van de schilder
'omme te hebben ende genieten
vrijdom vande borgelijcke wacht,
ende oock exemptie vande stadts
accijse van wijnen ende biere voor
hem ende zijne familie ..'.1
Interessant is de inhoud van een
notariële akte - in feite een verkla
ring van echtheid - ondertekend
door Ambrosius Bosschaert en zijn
zwager Balthasaer van der Ast, ge
dateerd op 4 november 1615:
Op verzoek van de Middelburgse
koopman Jan Kribbe verklaarde
Ambrosius Bosschaert 'woonach-
tich binnen deser stadt Bergen' dat
de 'blompot', die Jan Kribbe aan de
Amsterdamse koopman Hans de
la Toor had verkocht, door hem
zelf was geschilderd.
Een tweede 'blompot', die Kribbe
eveneens aan Hans de la Toor had
verkocht, was volgens Ambrosius
wel gemaakt door zijn zwager Hans
van der Ast, maar nadien door
hem, Ambrosius, 'geretocqueert'
en overgeschilderd.
Naast Ambrosius Bosschaert, on
dertekenden als getuigen Willem
Nicolai, licentiemeester, en Baltha
saer van der Ast, 'beijde poorters et
testes'. Opvallend is de verwijzing
naar Hans van der Ast, een vrij on
bekende broer van Balthasar van
der Ast, die blijkbaar ook
bloemstukken schilderde.2
Van 1616 tot 1618 schijnt Ambro
sius in Utrecht gewoond te hebben
en daarna in Breda. Hij overleed in
1621 in Den Haag, in het huis van
jonkheer Schuermans waar hij tij
delijk verbleef om enige bloem
stukken af te leveren aan de botte
lier van de Prins.
De bescheiden afmetingen van zijn
nauwkeurig geobserveerde en mi
nutieus uitgevoerde werken - vaak
op koper uitgevoerd - deden Am
brosius nog dicht bij de laat
middeleeuwse miniatuurkunst
staan. De ca. 22 schilderijen die
van hem overgebleven zijn, getui
gen van een grote technische vaar
digheid. Een bijzonder effect wist
hij soms te bereiken door de ge
bruikelijke donkere achtergrond te
vervangen door een gezicht uit een
nis in een blauw-wazig landschap.
Het hier afgebeelde schilderij is te
zien in het Mauritshuis in Den
Haag.
Balthasar van der Ast
Zoals we reeds zagen aan de slotzin
van de notariële akte van 4 no
vember 1615, moet ook 'poorter'
Balthasar van der Ast vermoedelijk
enige tijd in Bergen op Zoom heb
ben gewoond. Het is mogelijk dat
hij als zwager van Ambrosius deel
uitmaakte van de familie Bos-
schaerts die in 1614 de reeds eer
der genoemde voorrechten van
het stadsbestuur ontving. Balthasar
van der Ast, die omstreeks 1593
werd geboren in Middelburg en in
1657 in Delft stierf, wordt alge
meen gezien als een leerling van
zijn zwager Ambrosius Bosschaert.
Hij schilderde niet alleen bloemen,
maar ook vruchtenstukken, voor
zien van vlinders, hagedissen en
bontgekleurde schelpen.
Werk van hem is o.a. te zien in het
Rijksmuseum in Amsterdam en in
het Boijmans - van Beuningen Mu
seum in Rotterdam.
Christoffel van den Berghe
Hij schilderde bloemstukken in de
trant van Ambrosius Bosschaert de
Oude en landschappen. Christoffel
woonde in Middelburg, waar hij
omstreeks 1590 werd geboren en
