De Waterschans nr. 1 1994
Afb.2. Foto uit 1902, binnenplaats van huis op de Kaai. De eerste leerlingen.
Bij de paters: in het midden pater L.Dehon, rechts van hem (met bonnet in
de hand) pater M.Kusters, daarnaast pater K.Hermanslinks van Dehon
pater M.Luyten
Roosendaal een huis huren, maar
omdat daar de paters van Mill Hill
al een school hadden, kreeg men de
raad naar Bergen op Zoom te gaan
en zich daar te vervoegen bij de
gebroeders Jan en Willem Assel-
bergs. De laatste maakte de paters
erop attent dat er een huis te hum-
stond in de Wouwsestraat (nr. 20,
waar momenteel 'Miss Petra' is
gevestigd). Willem Asselbergs ging
met één van de paters -voor deze
gelegenheid in burgerpak gestoken-
naar de eigenaar van het huis, die
het wel wilde verhuren mits de
huurder geen kinderen had, want
die zouden het huis en de tuin
kunnen beschadigen! De huurprijs
bedroeg 93,75 per drie maanden.
Het huis leek voor de eerste tijd
groot genoeg: in het sousterrain
bevond zich de keuken, gelijkvloers
waren er twee grote kamers, op de
eerste verdieping vier kleine ka
mers; bovendien was er nog een
zolder.
Afb.l. Wouwsestraat 20, eerste
nederzetting van het Juvenaat,
getekend door Janus Sio.
2. de beginjaren
Op 6 december 1900 vestigden de
twee jongste paters zich in hun
nieuwe huis en maakten alles
gereed om hun rector welkom te
kunnen heten. Zij logeerden de
eerste tijd nog in het 'Katrientje',
vanwaar ze ook een huishoudster
kregen. Naar die zeer ondernemen
de eerste bewoners zijn nu in
Bergen op Zoom straten genoemd
in de 'Juvenaatsbuurt'. Dat zij
ondernemende pioniers waren, mag
ook blijken uit het feit dat pater
Luijten al in 1904 naar Tervuren
(bij Brussel) vertrok om ook daar
een juvenaat op te richten; een jaar
later ging pater Kusters naar Leu
ven voor de funktie van rector van
een nieuw groot-seminarie. Pater
Hermans volgde hem op als rector
in Bergen op Zoom en heeft die
functie bekleed tot 1911, zodat hij
gezien kan worden als de grote
bouwheer van het Bergse Juvenaat.
Op 15 april 1901 begonnen de
lessen: er waren 6 leerlingen. Intus
sen waren er nog een pater en een
broeder bijgekomen. Het huis bleek
al gauw te klein! De leerlingen
gingen daarom slapen in een zaal
van 'de Blok'. De leiding zag uit
naar een ander onderkomen en dat
werd gevonden aan de Zuidzijde
Haven 'de Kaai' nr. 19 (de gevel is
intussen totaal veranderd).
In datzelfde jaar startte men ook
met de uitgave van een maandblad:
'Het Rijk van het H. Hart' in de
volksmond 'het rooie boekje',
vanwege de kleur van de kaft, niet
zozeer vanwege de inhoud. Het
moest het Juvenaat bekend maken
in het land: men hoopte daardoor
studenten te interesseren voor de
opleiding en tevens financiën te
verkrijgen, want het lage kostgeld
was uiteraard ontoereikend voor
huisvesting, voeding en onderwijs.
Al snel konden er maandelijks een
kleine 10.000 exemplaren versprei
den; in 1925 waren er ruim 30.000
abonnees. Het tijdschrift heeft
bestaan tot 1966.
Toen ook het huis aan de Kaai te
klein bleek -er waren inmiddels 20
leerlingen-, besloot men een stuk
grond te kopen en daarop een huis
te bouwen; je kunt toch niet ieder
jaar verhuizen! Het terrein zou
groot genoeg moeten zijn om
uitbreiding in de toekomst mogelijk
te maken; vandaar dat men koos
voor een gebied buiten de bebouw
de kom. Er werd een lening opge
nomen van 50.000,- en op 22
november 1902 een terrein van 2
ha gekocht aan wat toen nog de
Antwerpsche Baan heette. Architect
Q. Horsten maakte een plan voor
20
De Waterschans nr. 1 1994
IP
Afb.3. De nieuwbouw van het Juvenaatrechts is de kop van de zuidvleugel
(1903); de rest is aangebouwd in 1908.
een front met twee vleugels, waar
van voorlopig alleen de rechtervleu
gel zou worden aanbesteed. De
bouw werd gegund aan een firma
uit Oudenbosch voor de som van
38.982-,
Vanuit architectonisch oogpunt was
het gebouw niet opzienbarend: in
die tijd ontwierp men veel grote
gebouwen (scholen, ziekenhuizen,
kloosters) die sprekend op elkaar
leken. Toch heeft de gevel van het
Juvenaat enige bijzonderheden
waardoor het geheel een eigen -wat
speelser- karakter heeft gekregen. Ik
denk hier aan de kielboogvormige
ornamenten van geglazuurde tegels
boven de vensters met ieder een
eigen motief.
Op 19 maart 1903 was pater Dehon
persoonlijk aanwezig om de eerste
steen te plaatsen. Wie zou toen
hebben kunnen vermoeden dat er
op die plaats later een laan naar
hem zou worden vernoemd. De
arbeiders werden gewaarschuwd
zich niet in te laten met socialisti
sche opzweperij, omdat zij geen
gewoon huis bouwden maar een
huis voor God; het was de tijd van
de grote spoorwegstaking! Deze
vermaning bleek niet tot dovemans
oren gesproken, want op 19 juni
was het gebouw reeds onder dak.
Tegelijkertijd begon men aan de
bouw van een huis voor de oplei
ding van broeders, schuin achter het
hoofdgebouw; een opleiding die al
spoedig naar elders werd verplaatst.
De ingang van het Juvenaat kwam
aan de zuidzijde, dus wat volgens
de bouwplannen in feite de zijvleu
gel was. Beneden waren de spreek
kamer, eetzalen, keuken, kapel en
studiezaal. Op de eerste verdieping
de klaslokalen en paterskamers; op
de tweede verdieping waren nog
enige paterskamers en de slaapzaal
voor de jongens.
In oktober 1903 konden de lessen
beginnen: er waren 33 leerlingen.
In 1906 werd het gedeelte van de
voorgevel tot en met de hoofdin
gang (met torentjes en H.Hartbeeld)
aanbesteed bij aannemer Videier uit
Bergen op Zoom voor 19.631,-.
Beneden kwamen er drie spreekka
mers, wat tot aan het eind in 1985
zo gebleven is; op de eerste verdie
ping de kapel, op de tweede verdie
Afb.4. De voorgevel voltooid (1910).
ping paterskamers, en helemaal
boven een nieuwe slaapzaal.
In 1910 bouwde de firma Weijts uit
Bergen op Zoom (voor 28.646,-)
de rest van de voorgevel. Een jaar
later begonnen reeds interne ver
bouwingen: zo was de ingang aan
de zijkant overbodig geworden, er
was meer ruimte gekomen voor
grotere klaslokalen. Tezelfdertijd
werd het terrein door grondaanko
pen uitgebreid: men probeerde n.l.
zoveel mogelijk aardappelen, groen
ten en fruit zelf te verbouwen en er
was ook een bescheiden veestapel.
Het koperen jubileum van het
Juvenaat vierde men met een kerke
lijke plechtigheid, een feestelijk
diner en de opvoering van een
blijspel voor notabelen en genodig
den uit de stad. Het feestgeschenk
van deze gasten -men had behoor
lijk in de buidel getast: 300 werd
besteed om instrumenten te kopen
voor een fanfare.
Het aantal leerlingen was intussen
de 100 gepasseerd.
3. een gevestigd instituut
3.1 De eerste wereldoorlog.
Toen de leerlingen in juli 1914 met
21
BERGEN-OP-ZOOM. Juvenaat „H. Hart" (Front).
iiiii
II u
HU
Ill
il!
Ill
III
ii r
llll
iin
mi
mi
Juvenaat „H. Hart" Bergen op Zoom.
Voorgevel.
