Mededelingen
Zeventien spreeuwpotten uit
Stad en Land van Bergen
op Zoom.
De Waterschans
De Waterschans nr. 1 1994
24e jaargang nr 1. maart 1994
DE GESCHIEDKUNDIGE
KRING VAN STAD EN
LAND VAN BERGEN OP
ZOOM
PUBLICATIES
STUDIES UIT BERGEN OP
ZOOM
DE WATERSCHANS
De heer R. van den Bergh. foto: 'De Stem' 4-4-1992
van het bestuur:
algemene ledenvergadering
Deze wordt gehouden op maandag
18 april a.s. om 8 uur 's avonds in
de Gemeentelijke Archiefdienst
(Blokstallen; tel. 41930). Zoals
gebruikelijk is de agenda met bijbe
horende stukken eenieder tijdig
toegezonden. Na de vergadering
verzorgt de heer W. van Riemsdijk
een lezing over; de vestingwerken
van Bergen op Zoom.
dr M.Alvarez Ferrero, Hoogerheide;
F.Asselbergs, Geldrop. De families:
H.A.J.M.B. Potters-Franken, Hen-
drik-Ido Ambacht; C.P.M. Mer-
tens-Franken, Deurne.
nieuw redaktielid
Bestuur en redaktie zijn bijzonder
verheugd dat de heer Rochus van
den Bergh bereid gevonden is toe te
treden tot de redaktie van de
Waterschans. Zover nog nodig
nieuwe leden
Mevrouw L.Franken, Bergen op
Zoom. N.B. Correctie opgave WS
1993/3: G.E.Broekhans moet zijn
mevrouw G.E.Broekhans. De heren:
W.Doggen, P.A.Verdult, J.Slokkers,
GJJordans J.W van Calmthout,drs.
H.C.Bisschop, R.Schoutens, drsJ.de
Kort, J.F. van Tienen, M.Hendrik-
sen, allen uit Bergen op Zoom. De
dames:H.M.C..Franken, Eindhoven;
FJ.M.Baars- de Dooy, Leidschen-
dam. De heren: J.Balk, Poortvliet;
C. van Tilborg, Halsteren; J.L.van
Loon, Klundert; E.HJ.van der Poel,
Haarlem;E.Suijkerbuijk, Hoogerhei
de; F.Hermans, Liempde; H.Graaf-
mans, Utrecht; K.van Vliet, Breda;
stellen ze hem graag aan de lezers
voor. De heer van den Bergh be
zocht in de jaren vijftig het Moller-
lyceum te Bergen op Zoom en
studeerde later cultuurwetenschap
pen aan de Open Universiteit. Die
studie en het zoeken naar de oudste
gegevens over zijn geboortedorp
Ossendrecht, dat in 1987 haar 800-
jarig 'bestaan' vierde, deden hem
belanden in de Gemeentelijke
Archiefdienst, waar hij in al die
jaren een schat aan gegevens over
diverse onderwerpen vergaarde. Hij
hoopt binnen een aantal jaren zijn
studie over de vroegste periode van
Ossendrecht af te ronden en wel
licht in boekvorm te publiceren.
De Waterschans nr. 1 1994
door: G. Groeneweg
Rochus van den Bergh is zeer
geïnteresseerd in alle facetten van
het dagelijks leven in de 15e en
16e, maar vooral in dat van de 17e
eeuw; de lezers van de Waterschans
hebben daarvan reeds diverse malen
mogen profiteren door zijn Miscel-
lania Archivistica, die steeds getuig
den van zijn grote mate van des
kundigheid.
De heer van den Bergh heeft reeds
veel ervaring opgedaan als redaktie
lid: sinds 1989 van het tijdschrift
'Tijding', dat wordt uitgegeven
door de Heemkundekring 'Het
Zuidkwartier'. In genoemd tijd
schrift zijn ook vele waardevolle
publicaties van hem terug te vinden.
De lezers van de Waterschans
kennen hem niet alleen van zijn
Miscellania Archivistica, maar ook
van omvangrijkere artikelen zoals
bijvoorbeeld de uitgebreide en
grondige studie over Joris van
Spilbergen.
Zijn gedegen kennis van zaken en
voortdurend vertoeven aan de bron
van de Bergse historie, waar hij
steeds nieuwe ontdekkingen doet,
zullen mede dankzij een prettige
samenwerking ongetwijfeld bijdra
gen aan de kwaliteit van de Water
schans.
\2Vi lid Geschiedkundige Kring
De dames: P. Cockx-van Aart, J.
Suijkerbuijk en A. Steketee uit
Bergen op Zoom. De heren: A. van
Bemmel, mr.P. Haans, A. Pleging,
A. Suijkerbuijk, D. van Veenendaal
en A. Vosmer uit Bergen op Zoom.
De heren P. van Ginneken, Ossen
drecht; W. Muller, Woensdrecht.
Streekarchivariaat Nassau Brabant,
Zevenbergen.
van de redaktie:
Bevrijding Bergen op Zoom
De derde aflevering van de Water
schans in 1994 zal geheel gewijd
zijn aan de Bevrijding en met name
die van Bergen op Zoom. De voor
bereidingen voor deze Special zijn
reeds in volle gang en het ziet er
naar uit dat het een bijzondere
Waterschans zal worden.
Spreeuwen, wie kent deze vogels
niet, zijn holenbroeders. Dat wil
zeggen dat zij hun nest in een holte
maken: een holle boom bijvoor
beeld. Nu is het aantal holle bomen
beperkt, dus elk alternatief is de
spreeuw welkom. Zoals bijvoor
beeld een aarden pot, die men om
eender welke reden in een boom of
tegen de gevel van een huis heeft
opgehangen.
Afbeelding 1. Een voorbeeld van
het type spreeuwpot, met de
afgeplatte zijde tegen de gevel
gehangen.: het zogenaamde 'langs-
gevel type'
Zo'n alternatieve huisvesting wordt
voor de spreeuw extra interessant,
wanneer men die wat aantrekkelij
ker gaat maken: een toegang met
een diameter van 40 a 50 mm, een
lange hals, een ruime nestelholte en
als extra service een zitstokje voor
de entree van het spreeuwenverblijf
(1).
En zoals men nu nestkastjes op
hangt voor koolmezen, pimpelmees
jes en ander klein gevogelte, zo
bood men vroeger de spreeuw een
alternatieve nestplaats door het
ophangen van spreeuwpotten.
Sommige dingen zijn zo gewoon
dat niemand er aandacht aan
schenkt. En wanneer het een voor
werp betreft dat na verloop van tijd
in onbruik is geraakt weet niemand
meer te vertellen waar het ooit voor
diende. De eerste zwaluw brengt
nog geen lente maar wordt toch
door iedereen gesignaleerd. Maar
wie weet te zeggen wanneer de
laatste zwaluw weer naar zonnig
Afrika vertrekt; wie is daarin geïn
teresseerd? Zo verging het ook de
spreeuwpot. In verschillende musea
bevonden zich kruiken waarbij in
de zijkant een groot gat was uitge
sneden. Niemand in Nederland wist
te vertellen, waarvoor dat soort
kruiken gediend konden hebben. Er
waren er trouwens ook maar weini
gen die het zich afvroegen. Maar
ook in België, waar de spreeuwpot
eigenlijk nooit helemaal buiten
gebruik werd gesteld, was niemand
daarin echt geinteresseerd.
De werkelijke ommekeer, de her
ontdekking van de spreeuwpot,
kwam in 1940. Dat jaar kwam bij
de verbouwing van een pand, op de
hoek van het Rokin en de Spaarpot-
steeg in Amsterdam, een gevelsteen
te voorschijn waarop zo'n kruik
stond afgebeeld. Die befaamde
gevelsteen draagt het opschrift 'In
de Sprevpot' en toont een zorgzaam
spreeuwenpaar. Een van de spreeu
wen voert twee jongen, die hun
opengesperde snebjes reikhalzend
uit de kruik steken; de andere
spreeuw zit fladderend op de kruik
een liedje te kwetteren. De steen
moet daar aangebracht zijn in de
periode 1684-1727 maar reeds in
1566 stond daar in de buurt een
huis, waarvan men schreef: 'daer
teser tyt die Sprieupot vuythangen-
de es'(2). Wanneer die Amsterdam
se uitbeelding eenmaal in de schijn
werpers is geplaatst, dan blijken
spreeuwpotten niet alleen op gevel
stenen voor te komen maar ook op
tal van schilderijen en gravures, in
1
FAUSTO NUMINE
BERGA VICTRIX
ISSN: 0926-3918
erevoorzitter:
dr. E. Hartel
ereleden:
br. Alberik (P.van Rijckevorsel)
J. van Gastel
Bestuur
voorzitter:
drs. N. Grosfeld
sekretariaat:
mevr. Kock-Asselbergs
Olympialaan 15
4624 AA Bergen op Zoom
tel. 01640-56383
penningmeester/
ledenadministrateur:
F. van de Putte
Ncordsingel 184
4611 SK Bergen op Zoom
tel. 01640-41669
postrekening 24 05 922 en
bankrekening 52 50 45 244
ten name van:
penningmeester Geschiedkundige Kring
van Stad en Land van Bergen op Zoom
bestuursleden:
J. van Loon
H. Mulders
W. van Riemsdijk
P. Schenkenberg-Paulus
M. van Tilborg
Redaktie-adres:
C. Vanwesenbeeck
postbus 35
4600 AA Bergen op Zoom
tel. 01640-41930
redaktieleden:
drs. G. van Aubel
R. van den Bergh
drs. B. Daeter (hoofdredakteur)
drs. N. Grosfeld
drs. J. Zwagemakers
Redaktie-sekretariaat:
drs. B. Daeter
Hofstraat 8
4611 TJ Bergen op Zoom
Tel. 01640-57339
b.g.g. 040-443258
vormgeving: uitgeverij Daeter
druk: Vis Alphen a/d Rijn
