Bergs Diep
KAREL THEODOOR (1724-1799)
Historische gevels
behouden
Een nieuw boek over onze laatste markies.
60
61
De Waterschans nr. 2 1994
Booij, Kees. 'De Christoffelschouw uit
en thuis', in: De Ghulden Roos, jaarboek
nr. 33 (Roosendaal 1973) pag. 61-80. (5)
Ham, W. van en C. Vanwesenbeeck,
Gids voor Oud Bergen op Zoom.
(Antwerpen/Haarlem 1983) pag. 201.
(6) Offenberg, G.A.M. Gevelstenen in
Nederland (Zwolle 1986) pag. 91-92. (7)
'Beeldig Bergen'; catalogus van
tentoonstelling in het Gemeentemuseum
in het Markiezenhof te Bergen op Zoom
(Bergen op Zoom 1987) pag. 24-
25.(8)a.interne notitie van de dienst
Stadsontwikkeling en -beheer te Bergen
op Zoom (24-01-1991/C.B.).
b.advies-rapport van de Rijksdienst
voor de Monumentenzorg te Zeist (22-
01-1991/G.O./MTN 91-4).
In Waterschans 1. 1994 werden in
figuur 12 (blz. 28) enige oud
leerlingen van het Juvenaat
getoond. Het is wellicht aardig hier
hun namen te vermelden.
Een uit de zestiende eeuw daterend
vrouwenklooster in Naarden heeft
men onlangs verrijkt met een
wooncomplex dat fraai op het
historische pand aansluit. De
nieuwbouw omvat thans dertien
huurhuizen, dertien koopwoningen
en zes koopappartementen. Het
klooster dat meer dan twee eeuwen
dienst heeft gedaan als weeshuis, de
bijbehorende kerk en nog enige
andere gebouwen heeft men
volledig intakt weten te houden.
Zelfs de contouren van de kazerne,
waartoe het klooster begin 1800
werd omgebouwd, zijn hier en daar
nog herkenbaar. Bij het ontwerpen
van het wooncomplex heeft men
steeds voortborduurd op de rijke
geschiedenis van het gebouw. Zo
zijn de paden en grasbedden strak
aangelegd en doen nog denken aan
de strengheid van de kazerne; een
loofgang van perebomen en met
kruiden beplante perceeltjes houden
de kloostersfeer nog wat in
gedachte.
1: Jack Huismans. 2: Rob van Eyck. t 3: Gerdus Ernest. 4: Paul van der
Gaag. 5: Bart Goossen. 6: Paul van Ginneken. 7; Jules Baartmans. 8: Pater
de Vries. 9: Len Both. 10: René Daalmans. 11: Adri de Bruin. 12: Mario
den Hoet. 13: Pater Borrenbergs. 14: Cees Dekker. 15: Jan van de Kasteele.
16: Wim van Heijbeek. 17: Bert Bevers. 18: Johan van Doorn. 19: Ton de
Jong.
Een modern wooncomplex in een voormalig klooster te Naarden. De nieuwe
woningen passen goed in de oude omgeving. (Foto: Peter Wit. Vianen.
Telegraaf 25-5-'94)
Zo kan het dus ook! Het is te hopen
dat in Bergen op Zoom over deze
mogelijkheden goed nagedacht
wordt alsvorens men verder gaat
met het slopen van historische
panden/gevels.
Iets om aan te denken bij de
bestemming van het Groot-
Arsenaal?
Bron: Modern wonen in oude omgeving. Telegraaf
Redaktie Woonkrant 25-5-'94
B. Daeter
De Waterschans nr. 2 1994
door: drs. G.A. Huijbregts
Verleden jaar kwam er een nieuwe
biografie uit over de laatste markies
van Bergen op Zoom. De titel is:
Kurfurst Karl Theodor. Regierender
Herr in sieben Landern. De auteur
is Hans Rail en de uitgever
Wissenschaftsverlag in Mannheim.
(ISBN 3.411.15792.5). Prijs: 75
Duitse Marken.
Ajb.l. Johan Christiaan Joseph,
hertog van Pfalz Sulzbach (1700-
1733), de vader van Karei Theo-
door.
Hij was gehuwd met Maria Henri-
ëtte de la Tour d'Auvergne (1722),
markiezin van Bergen op Zoom.
Wie nader kennis wil maken met de
laatste Heer van het Markiezaat
Bergen op Zoom kan in dit fraai
uitgegeven boek van 430 bladzijden
terecht. Rail is een echte kenner
van de geschiedenis van de dynastie
Wittelsbach, de familie die
eeuwenlang (tot 1918) over onder
meer Beieren regeerde, vanaf 1806
als koning. Karei Theodoor van
Sulzbach was de laatste, maar
tevens ook veruit de machtigste
Heer die Bergen gekend heeft.
Bovendien staat het record van het
langst aanblijven op zijn naam: van
1728 tot 1795, ruim 66 jaar, al liet
hij van 1724 tot 1742 het besturen
over aan oma Maria Anna van
Arenberg en Aerschot (en daarna
aan de Domeinraad in Bergen op
Zoom). Zoals de ondertitel aangeeft
was Karei Theodoor vorst van
zeven landen, allemaal verworven
door huwelijk en erfenissen. Op
zich natuurlijk geen grote
verdienste, meer een kwestie van
goed uitkijken met wie je trouwt en
geluk hebben wat betreft de
volgorde van overlijden in de
familie. Achtereenvolgens erfde
Karei Theodoor het markiezaat van
Bergen op Zoom van zijn moeder
in 1 728, het hertogdom
Palts-Sulzbach van zijn vader
(1733). het keurvorstendom Palts
met de hertogdommen
Palts-Neuburg, Gulik en Berg (deze
laatste twee werden als één
beschouwd met Düsseldorf als
hoofdstad) van zijn voogd Karei
Philip (1742) en tenslotte in 1778
het keurvorstendom-hertogdom
Beieren van zijn neef Maximiliaan
III. Dit laatste krachtens een
familie verdrag binnen de wijd
vertakte dynastie Wittelsbach. Zo
klom het markiesje op tot een van
de belangrijke vorsten van de
achttiende eeuw, de eeuw van de
Verlichting en van de verlichte
despoten. Heeft Karei Theodoor
zich weten te manifesteren als een
machtige persoonlijkheid? Daarover
lopen de meningen uiteen. Zijn
vroegste biografen schreven weinig
lovend over hem. Ten onrechte,
meent Rail. Diens boek wil dan ook
een herwaardering zijn van
keurvorst Karei Theodoor. Een
langdurig archiefonderzoek in met
name Mannheim en München vormt
de basis van deze studie.
was Karei Theodoor een groot
man?
Na lezing van het boek heb je een
positief oordeel over Karei
Theodoor. Rail legt nadruk op de
vredelievende politiek van deze
vorst. Hij was wars van oorlog, niet
alleen uit praktische overwegingen -
zijn leger stelde nimmer veel voor -
maar ook uit de overtuiging, dat
een oorlog zeker voor de gewone
burger een bron van verdriet en
ellende is. Het was een houding die
bij Duitse historici vaak afkeuring
opriep. Zij hadden meer
Afb.2. Elisabeth Augusta (1721-
1794), echtgenote van Karei Theo
door.
Zij was een dochter van Joseph
Karei Emanuel van Pfalz-Sulzbach
en een volle nicht van Karei
Theodoor. (In: Hans Rail. Kurfürst
Karl Theodoor. Mannheim. 1993.
blz. 26).
bewondering voor Kareis tijdgenoot
Frederik II de Grote, koning van
Pruisen (1740-1786), vermaard
onder meer om zijn vele veldslagen
en de forse uitbreiding die hij
Pruisen bezorgde. Wat menig
geschiedschrijver Karei kwalijk
nam, was diens houding ten
opzichte van Oostenrijk. Met name
Jozef II liet een begerig oog vallen
op Beieren en zou dit graag
verworven hebben door een ruilo
vereenkomst met de Beierse hertog.
Meerdere malen kwam hij met een
