PUBLICATIE
Loslopende honden
in de tijd van Karei
Theodoor
Karei Theodoor
van de Paltz
;jü.foo bctlc #nscrescltl)cbcii bmi fyö tot tpö Ijtüütn toc=
De Waterschans nr. 2 1994
AJb.7. Een overzicht van de diverse gebieden waarover Karei Theodoor op den duur regeerde. In het Markiezaat van
Bergen op Zoom moest hij de macht delen met de Republiek der Zeven Verenigde Gewesten. Staten Generaal en Raad
van State in Den Haag hadden het laatste woord in Bergen op Zoom.
(In: Kurfürst a.w.).
het gebied terug te kopen, maar
Karei Theodoor protesteerde
daartegen. Het zo ontstane geschil
is opgelost in 1801, zes jaar na de
dood van de laatste markies. Hij
ligt begraven in München in de
crypte van de Theatinerkirche.
Zijn opvolger Maximiliaan gaf zijn
aanspraken op het Markiezaat prijs
in ruil voor anderhalfmiljoen
gulden. Men moet wat overhebben
voor een mooi gebied.
door: drs. N. Grosfeld
Karei Theodoor liet weliswaar het
beheer van het Markiezaat aan zijn
Domeinraad over, maar deze zal er
ongetwijfeld wel voor gezorgd
hebben dit in zijn geest te doen.
De hiervolgende weergegeven
teksten, die een bewijs vormen
voor Kareis 'verlicht bestuur' kan
men op tenminste twee manieren
uitleggen. Men kan deze publicatie
beschouwen als bescherming van
het wild tegen de stropende honden.
Men zou dan kunnen denken aan
dierenbescherming volgens het
Wereldnatuurfonds.
Men kan deze publicatie echter ook
beschouwen als zorg voor het
behoud van een goede wildstand via
de jacht (een adellijk voorrecht)
door hen te bejagen. De jacht werd
in die jaren overigens verpacht aan
verschillende inwoners van het
Markiezaat.
Nog steeds zijn stropende honden
een plaag en de beschreven
methode van kluppelen
(=knuppelen) is niet dier
onvriendelijk 'als de hond zich maar
kalm verplaatstl'immers, de hond
zal ongetwijfeld over de stok voor
zijn voorpoten struikelen wanneer
hij achter wild aan gaat jagen.
Publicatie
Die van den Raede en Reekeninge
van den Doorlugtigen Huyze van
Bergen op den Zoom etc. etc.
Alsoo veele Ongeregeltheden van
tyd tot tyd hebben toegenomen, en
nog dagelyks toenemende zyn in
het Marquizaat van Bergen op den
Zoom, ende Heerlykheyd van
Borgvlied, ontrent het stuk van de
Jagt, en voornamentlyk in het los
laten loopen der Honden, sonder
deselve gekenneft of gejucht te
houden met houte klippelen dwars
voor de Borst, alsmede dat de
quackelaars zig niet ontzien van in't
veld Honden en Spioenen mede te
neemen, waar door veel Wild word
gevangen, vernielt en geruineert,
tegens den Inhoude van de
Ordonnantie op de Jagt ge-emaneert
66
De Waterschans nr. 2 1994
en gedecreteert opde 5den Maart
1720. SOO IS 'T: dat wy
goedvinden en verstaan, tot
conservatie van de Jagt, te
Ordonneren. gelyk geordonnert
werd by ende mits desen, dat een
iegelyk. die eenige Honden los
laeten loopen, hoedanig die ook
zoude mogen wesen, geduerende
den tyd dat men niet Jagen mag,
gehouden wesen, deselve gekenneft
of gejucht te houden, met houte
kluppelen dwars voor de Borst, lang
ten minsten twee voeten, na de
groote en magt van denselven
Hond, sulk dat die niet magtig zy
aan eenig Wild schade te doen, op
een boete van twee goude Realen
telkens te verbeuren; mitsgaders
word verboden, dat geen
quackelaars eenigerhande Honden
met hem in 't veld sullen mogen
nemen, op de boete van vyf en
twintig goude Realen, telkens te
verbeuren, volgens de Ordonnantie
voorschreve, waar naar een ieder
zig zal hebben te reguleren.
Aldus gedaan en gearresteert, in
den Raede, binnen Bergen op den
Zoom desen sevenden April, een
duysent seven hondert ses en vyftig,
was geparapheert L. ADAN vt.
onderstont, Ter Ordonnantie van
welgemelte Heeren Raeden, ende
was onderteikent A. BAKS subst.
Griffier. Zynde op het spatium
gedrukt het Cachet van zyne
Ceurvorstelyke Doorlugtigheyd in
groenen Ouwel, overdekt met een
gesneden hoekig wit papier.
TE BERGEN OP TEN ZOOM
By JACOB VANDER LINDEN.
Boekverkooper op de groote Markt
1757.
enige woordverklaringen:
(Gekenneft) Kenneve: houten halsbeugel
(voor runderen). Klippel of kluppel:
klepel (hier: ronde stok). Quakelen
(Quakelaar): schudden, trillen; hier
vermoedelijk bewust opschrikken van
wild (stropen of stroper). Spioen:
Spanjool of Patrijshond. Geëmaneert:
geëmaneerd: (uit) voortvloeien,
bekendgemaakt.
Een boeiende historische
persoonlijkheid
door: Willem van Ham
Door de archiefdienst werd ter
recensie ontvangen het boek
Kurfürst Karl Theodor Regierender
Herr in sieben Landern, geschreven
door Hans Rail en uitgegeven door
B.I. Wissenschaftverlag (Brock-
haus) te Mannheim. Het is een
lijvig boekdeel (455 blz.). Geïllus
treerd, waarvan 16 bladzijden in
kleur. Winkelprijs D.M. 75. ISBN-
nummer 3-411-15792-5.
In deze bespreking komen
voornamelijk de gegevens aan de
orde uit hoofdstuk 1 dat de jeugd
en opvoeding van Karei Theodoor
behandelt (1).
De schrijver prof. Dr. Rail stelt zich
als doel om de waarheid over Karei
Theodoor te dienen. Hij doet dit
door de reeds tijdens zijn leven zo
omstreden figuur in de context van
zijn tijd te plaatsen. Karei Theodoor
verkreeg uit de nalatenschap van
zijn moeder Maria Henriëtte de La
Tour d'Auvergne het Markiezaat
van Bergen op Zoom. Daarmee
werd hij de laatste markies voor de
komst van de Fransen in 1795. Dr.
Rail noemt hem 'regerende heer in
zeven landen'. Hieronder verstaat
hij behalve het Markiezaat van
Bergen op Zoom de volgende
territoria, die Karei Theodoor ten
deel vielen door het uitsterven van
verwanten: het hertogdom Sulzbach
(1733), de Keurpaltz en de her
togdommen Berg, Gulik en Paltz-
Neuburg (1742) alsmede Beieren
(1766).
De reputatie van de keurvorst liep
vooral na zijn overlijden nogal
Die van den Raede en Reekeninge van den Doorlug
tigen Huyze van Bergen op den Zoom &c. &c.
genomen/ cn nog üngrfjiftö toenemende ?pn in bet JUncquijnnt ban'SSrcgen
op Den Eoom/ enbe ^eetlphgepd Dan 33o?gbiirb/ ontrent get fluit ban be
aagt/ cn boogiaincntlpft fit get lop laten loopen bce toonben/ fonbee bcfelbe
gcltcnneft of gejncljt te Ijouben niet boute lilippclcn bloat? boo/ be 73oifl:
alpmebe bat be qiiaehelaarp 5fg niet ontjien ban In 't belb J/onben en gtpioês
nenntebe te neemen/ toaar boot bcel 11Mb toojb gehangen/ betnfclt engerumeert/ tegen?
ben 3|n!)oubc bait bc ©jdonnantle op be 3fagt ge-tinanectt engebeceetcectopben r1™ Maart
1720. soo is 'Tj bat top goebbfnbeit en beeftaan tot confeebatfe ban be aagtte
©tbonneitit gelpït geotbonneert toetb bp enbe mftp befen bat ten legelpft ble eenige
ïjonben lop loeten loopen/ Ijoebanig bie ooit ?ouöe mogen toefen/ gebuerenbe bentpbbat
men rttct Sagen maggcljoubctt toefen/ defelbe gcltcnneft ofgcjucöt te [tonden/ met Ijoute
Huppelen btoacp boo? bc 33o?(I/ lang ten mlnflen ttoeeboeten/ na de g?oote en ittagt ban
dcnfelbcn l^onb fuift bat bie niet magtig ;p aan eenig 11Mb frijnde te boen op eene boete
ban ttocc goude ftcalcn telhenp te bccbeucen; mitögabciö too?b berboben/ bat geen quaclsc-
laatss ccnigceljanbe jonden met gein in 't belb fullcn mogen neemen/ op bc boete ban bpf en
ttointig goubc ïïealcn/ tcllten? te bccbcuren/ bolgcnp be >©?bonnantie boo?fc[)?cbc toanc
naar een ieder sig 3al gebbcn te reguleren.
67
Die Lande der pfalzischen Wittelsbacher im 18.Jahrhundert
(nach W. Winkler. Pfalzischer Geschichtsatlas)
Bergen op Zoom
Bresgens
Gestel
Ambjen
Hilpoltstein^
Kurpfalz
Pfalz-Neuburg
Herzogtümer Jülich und Berg
Pfalz-Sulzbach
Marquisat Bergen op Zoom
i j|j Kurfürstentum Bayern
jj Kurfurstentum Bayern,
'ill Oberpfalz
Aldus gedaan en gearrefteert, in den Raede, binnen Bergen op den Zoom defen fevenden
April, een duyfent feven hondert fes en vyftig was geparapheert L. ADAN vt.
onderftont, Ter Ordonnantie van welgemelte Heeren Raeden, ende was onderteikent
A: BAKS fubll. Griffier. Zynde op het fpatium gedrukt het Cachet van zyne Ceur-
Vorftelyke Doorlugtigheyd in groenen Ouwel overdekt met een gelneden hoekig
wit papier.
TE BERGEN OP TEN ZOOM
By JACOB VANDER LINDEN, Boekverkooper opde groote Markt 17*7.
