44
ft
45
De Waterschans nr. 2 1994
natuurlijke waterloop die vanuit het
oosten richting Schelde stroomde en
die vele Bergenaren nog kennen als
de Kreek.
hoe oud was het kasteel?
De bouw van het kasteel moet aan
de hand van het gevonden materiaal
ergens in de 13de eeuw
plaatsgevonden hebben, kort nadat
de oostmoer bedijkt en in cultuur
gebracht werd. De meeste
opgehoorde baksteenfragmenten
hadden de afmetingen van 7x14x28
centimeter, daarnaast kwamen ook
iets kleinere stenen (14de eeuwse)
naar boven. Bij het uitgraven van
een sloot dit jaar, dwars over het
kasteelterrein, kwamen zelfs
kloostermoppen met een formaat
van 8xl6x(32) centimeter naar
boven en natuurstenen bouwfrag-
menten zoals delen van venster
traceringen. De scherven uit de
boorgaten dateerden uit de 14de tot
en met de 16de eeuw.
Zolang er geen opgraving is
gedaan, kan natuurlijk geen zinnig
woord gezegd worden over
bouwperioden, vergrotingen, uit
breidingen, enzovoorts. Duidelijk is
wel dat het kasteel van Borgvliet
minstens even oud was als zijn
belangrijke concurrent in Wouw.
trieste vooruitzichten
Het is belangrijk dat aangetoond
kon worden dat er nog behoorlijk
wat archeologische resten van het
kasteel aanwezig zijn. Dat werd wel
eens in twijfel getrokken, omdat er
in de tachtigjarige oorlog veel
bouwmateriaal uit de kasteelruïne
werd afgevoerd. Bovendien is uit
een archieftekst bekend dat in 1657
een Bergse steenhouwer, Laureys
de Milander en een Vlissingse
schipper, Frans Claessen, toe
stemming kregen om bakstenen en
natuurstenen uit de kasteelruïne te
slopen voor de verkoop (5). Als de
tekeningen van het kasteel rond
1630 (Bartholomaeus Breenbergh,
Samuel de Swaef) en uit 1666 (Jan
Beerstraten) enigszins op waarheid
berusten, ondanks allerlei pittoreske
toevoegingen, dan blijkt dat die
afbraak niet definitief is geweest
(6). Het bovengrondse werk zal pas
in de loop van de 18de eeuw
Ajh.3. Kaart van de stad Bergen op Zoom en omgeving, door Jacob van
Deventer, ca 1560, vermoedelijk naar een meting ca 1545. Onderaan op de
kaart het dorp (Oud-) Borgvliet en het kasteel.
Aft.4. Afbeelding van het kasteel van Borgvliet ('Borchvliet). Fragment van
de Scheldekaart uit 1468.
De Waterschans nr. 2 1994
afgebroken zijn omwille van het
bouwmateriaal. Op plattegronden
uit het begin van de 19de eeuw
staat het kasteelterrein voor het
eerst niet meer aangegeven. Toen
waren de funderingen blijkbaar
definitief onder het slik verdwenen.
Maar wat nu te doen met deze
constatering? Na overleg met de ge
meente en de Rijksdienst voor het
Oudheidkundig Bodemonderzoek
kon in alle redelijkheid niet anders
geconcludeerd worden dan dat het
op dat moment financieel en
vanwege de tijdsdruk niet mogelijk
was het kasteel op te graven. De
hoge grondwaterstand en de slappe
bodem zouden permanente
bronbemaling met allerlei kostbare
voorzieningen noodzakelijk maken.
Helaas lijkt daarmee de kans om
het kasteel van Borgvliet ooit nog
te onderzoeken, voorgoed verkeken.
De woningbouw vordert in
sneltreinvaart. Bij het funderen van
de huizen wordt gebruik gemaakt
van dezelfde grondboren, maar dan
twee maal zo lang. De boorgaten
worden direkt volgepompt met
beton en voorzien van bewapening.
Datgene wat er nog in de grond
verborgen zit, zal hier zeker schade
van ondervinden. Erger is dat op
het op die manier in een verre
toekomst, wanneer de huizen op de
Plaat ooit afgebroken worden,
onmogelijk zal zijn om nog bij de
overblijfselen van het kasteel te
komen. Het terrein zal er dan
uitzien als een stekelvarken met
betonnen stekels. Misschien valt dit
verlies nog te vergelijken met een
boosaardige archiefbezoeker, die uit
een oud stadsregister elke tiende
bladzijde afscheurt en vervolgens
het boek in een emmer behangplak
laat vallen. Lezen wordt dan een
hele kunst.
Zo blijft het jammer dat het Scher-
minckel-onderzoek niet een paar
jaar eerder werd uitgevoerd.
Ondanks een in 1980 in opdracht
van de gemeente uitgevoerde studie
naar de mogelijkheden van
inrichting van de Binnenschelde,
waarin ook de cultuurhistorisch
waardevolle elementen (waaronder
het kasteel) aan bod kwamen, zal er
bij de inrichtingsplannen van dit
deel van de Bergse Plaat op geen
enkele manier rekening gehouden
Aft. 5. De Laan van Hildernisse. Onder
resten van het kasteel van Borgvliet.
i "i
Aft. 6. Het kasteel van Borgvliet,
door Bartholomeeus Breenbergh.
(National Gallery of Scotland.
Edinburgh).
worden met de plaats van het
voormalige kasteel, noch wordt op
enige manier de herinnering eraan
levend gehouden (7).
Straks zullen de Plaatbewoners
zonder het te weten hun was buiten
hangen precies waar vroeger de
Heren van Borgvliet hun vaandels
lieten wapperen.
noten
(1) W.A.van Ham. Tradities herleven;
vraagstukken blijven: bij de inwijding
van de nieuwe Sint Gertrudiskapel. De
het zand op de voorgrond liggen de
Waterschans 4 (1989). 50-58. (2)
H.L.Janssen. The archaeology of the
medieval castle in the Netherlands.
Results en prospects for future research.
In: J.C.Besteman, J.M.Bos
H.A.Heidinga (red). Medieval Archaeo
logy in the Netherlands. Assen/Maas
tricht. 1990. 219-264.(3) J.H.van
Mosselveld, W.A.van Ham. Tekeningen
van Bergen op Zoom. Bergen op Zoom.
1973. 12-13. (4) G.C.A.Juten. De parochiën
in het bisdom Breda. Bergen op Zoom
1925-1938. Borgvliet. 162-176. (5)
Notariëel Archief Bergen op Zoom. 107.
23 febr. 1657. (6) Tekeningen van Bergen
op Zoom. 138-139. (7) 'Beeldvorming
Landschap 'Verdronken Land van het
Markiezaat'. Buro Maas, adviesbureau
voor landschapsarchitectuur en
milieuplanning. Breda/Zeist.1980.12.
Tekeningen zijn door de auteur zelf
vervaardigd.
Enkele gegevens uit de Provinciale Almanak
7e jaargang. 1941-1942. oktober 1941.
Samson-Alphen aan den Rijn, in deze
aflevering hier en daar in grijs kader.
Bergen op Zoom 1941. Weekmarkten: iedere
Don-derdag; iedere Zaterdagmiddag
bloemenmarkt, kermissen: 'Vooijaarskermis'
3e Zondag na Paschen gedurende een volle
week; 'Najaarskermis de laatste volle week
van October; 'Potjeskermis' op Zondag en
Maandag van de eerste week na Paschen.
Bergen op Zoom 1941. Oppervlakte 3298.15
ha, heeft 25582 inwoners, 12823 kiezers;
gemeente-secretarie geopend 8V4-2, 's
Zaterdags 814-1254; telefoon 153.
