Bergse straatnamen
De Blauwehandstraat
en de Waag
van Bergen op Zoom
De Waterschans nr. 2 1994
door: Ben Daeter
De Blauwehandstraat is een typisch
Bergen op Zoomse straat: de naam
komt in andere steden niet voor.
Enkele steden hebben wel straten
met namen die er erg op lijken:
Blauwehandsteeg (Kampen),
Blauwverver (Boxtel), Blauw
ververstraat (Venray), Blauw
ververstraatje (Dokkum) en
Blauwverversregel (Drachten). De
Bergen op Zoomse Blauwe
handstraat is ook uniek omdat er
enkele prachtige panden staan. Het
is verheugend dat het
stadsvernieuwingsgebied Blauwe
handstraat en omgeving in een B.
en W. voorstel voor het Meerjaren-
restauratieprogramma 1995-2000
prioriteitengebied geworden is bij
de objekten die in aanmerking
kunnen komen voor subsidiëring bij
restauratie. Vele panden zouden
daardoor wellicht weer veel van
hun oude glorie terug kunnen
krijgen. Alleen al uit historisch
oogpunt verdient deze straat dat
zeker.
Deze straat heette in 1302
Nieuwstraat (Nova Plathea) omdat
deze kort daarvoren was aangelegd.
Op de hoek met de Wouwsestraat
lag het Gasthuis. Naar de andere
kant toe komt men in de
Minderbroederstraat. Omdat die
Nieuwstraat dus de weg was
waardoor men in het Gasthuis kon
komen, sprak men ook wel van de
Noort Gasthuysstraat (ook wel:
Noordgasthuisstraat) of korter:
Gasthuisstraat.
Op een bepaald moment, in de 16e
eeuw, werd de Blauwehandstraat
ook wel Ververstraat genoemd,
maar blijkbaar ging dat alleen om
Afb.l.De Blauwehandstraat gezien vanaf de hoek Engelsestraat/Blauwehand-
straat. Links het huis de Blauwe Hand.
50
De Waterschans nr. 2 1994
BELGEN OP ZOOM. Blauwehandstraat. Ultq.P.Harte.
AJb.2. De Blauwehandstraat. De Boterwaag was gevestigd in het huis met de
poort links op de foto.
dat gedeelte dat ten noorden van de
Cromwielstraat lag. In die tijd
waren er in dit gedeelte ververijen
gevestigd en daar heeft die naam
Ververstraat mee te maken.
Vócr 1400 was de lakennijverheid
vrij belangrijk binnen de stad. De
ververs van dat laken gebruikten
vaak een blauwe verfstof, waardoor
ze blauwe handen kregen. Men
sprak van de blauwververs. Het
huis De Blauwe Hand (nr. 32) is
het pand waaraan de straat haar
naam ontleende. Binnen de
hardstenen deuromlijsting heeft dit
pand een blauwgeverfde hand als
symbool; in dit pand was
oorspronkelijk zo'n verfbedrijf
gevestigd. Ook in 1515 nog werd
dit pand, toen het reeds als een
brouwerij in gebruik was (tot in de
19e eeuw), nog De Blauwe Hand
genoemd.
Toen de brouwerij in betekenis
toenam verdween de naam
Gasthuisstraat en werd het
Blauwehandstraat. Zeker vanaf de
eerste helft van de 17e eeuw was
die naam in gebruik.
In de Blauwehandstraat staan vele
oude panden, dit deel behoorde
immers tot het middeleeuwse
stratenpatroon van de stad. Na de
Middeleeuwen zijn veel gevels en
zelfs hele panden vernieuwd.
Het hoekhuis (nr. 2) dat in 1563 De
Fortune heette, later De Fortuijne,
was een interessant pand. Thans is
daar Jacques Hermans in geplaatst.
Momenteel is eigenlijk alleen nog
de achterkant, een 17e eeuwse
ongepleisterde achtergevel met
natuurstenen hoekblokken en
ontlastingsbogen, nog interessant en
hooguit ook nog de sierankers aan
de voorgevel van het pand. Dat
pand is thans met nr. 4 verenigd.
In pand nr. 3 was in de 13e eeuw
de Stads-Boterwaag gevestigd. Het
heette toen De Gulden Hand. De
naam van dit huis komt overigens
voor het eerst voor in een akte van
1493.
De Blauwehandstraat kent behalve
de genoemde nog een aantal andere
prachtige en interessante panden.
Om er nog enkele te noemen: De
Vreugdenbloem (nr. 16), Jerusalem
(nr. 25), De Engelse Caerde (nr.
31), De Blauwe Kuype (nr. 35/35a)
en De Pauw (nr. 37).
De Waag van Bergen op Zoom
Deze korte bespreking van de
Blauwehandstraat biedt de
mogelijkheid eens nader in te gaan
op een interessant gebouw dat daar
ooit gevestigd was en maar al te
vaak vergeten wordt bij de
besprekingen van historische
panden in steden: De Waag.
Een Waag was een openbaar
weeghuis, een hal waarin de
evenaars of balansen voor het
officiële afwegen van waren
opgehangen of opgesteld waren.
Hier vond het afwegen van
goederen plaats door de
gemeentelijke magistratuur.
Vele steden kennen nog een
Waagstraat. Het plein in
Middelburg dat Balans heet, wijst
er op dat hier vroeger goederen
gewogen werden. Vaak heette de
Waag ook 'Balans' (Middelburg;
Vlissingen). Een en ander wijst op
het vroegere belang van deze
gebouwen.
De behoefte aan een Waag waarop
goederen gewogen konden worden,
51
noten:
(1) Thomas Willeboirts Bosschaert is in
1614 in Bergen op Zoom geboren.
Wouter Knijft (naar men aanneemt de
schilder) overleed op 7 maart 1694 te
Bergen op Zoom. (N.H.DTB-reg.). Voor
Ambrosius Bosschaert en Balthasar van
der Ast, zie: R.J.v.d.Bergh, Miscellanea
Archivistica V in: De Waterschans. 93-2.
blz. 41. Voor Jasper Beckx, zie:
R.J.v.d.Bergh, Miscellanea
Archivistica II in: De Waterschans 92-2,
36.(2) Hans-Ulrich Beek, Künstler um Jan
van Goyen (1991). Overige gegevens
over leven en werk van Schoeff (tot
1653), incl. de verwijzing naar later
werk, zijn ook geput uit deze studie.(3)
Gemeentearchief Bergen op Zoom.
Notarieel archief (hierna afgekort als
NA) 1 06, 20 okt,1656.(4)
Gemeentearchief Bergen op Zoom.
Archief van de Stads-secretarie tot 1810
(hierna afgekort als SA) 5293.(5) NA
103. 30 mei 1653. (6) Johannes Schoeff
(Schuijff) tekende als getuige op 30 mei
1653 (NA 103), 18 nov. 1655 (NA 105), 6
april 1656 (NA 106), 9 juni 1656 (NA
106), 18 aug. 1657 (NA 107), 14 dec.
1657 (NA 107), 6 jan. 1659 (NA 109), 21
febr. 1659 (NA 109), 15 maart 1659 (NA
175), 24 maart 1660 (NA 176), 18 juli
1660 (NA 110), 3 jan. 1662 (NA 112), 13
maart 1662 (NA 112) en 3 mei 1663 (NA
113).(7) SA 1268 (voorl.inv.nr.). Register
van Dekens en Gesworenen. 1651-
1696.(8) NA 106. 20 okt. 1656.(9) NA
107, 29 mei 1657. (10) NA 107, 8 nov.
1657. (11) NA 173, 9 dec. 1657; Johanna
Derneau vertelde ook 84 jaar oud te
zijn. (12) Gemeentearchief Bergen op
Zoom. N.H.-Doopregister 1650-1663.
(13) NA 108, 16 aug. 1658 en SA 5293,
22 aug. 1658. (14) NA 109, 8 jan. 1659.
(15) NA 145, 3 febr. 1659; R.K. DTB-
register 1650-1699; de ondertrouw van
Maria en Michael en het vastleggen van
de huwelijksvoorwaarden vond plaats
te Huijbergen op 9 juni 1656, in
aanwezigheid van o.a. Johannes Schuijff
(NA 106). (16) NA 109. Het testament
werd op 11 augustus 1659 opgemaakt
voor het ziekbed van Schuijff in hun
woning te Bergen op Zoom. Welk huis
dit was, is niet bekend. (17) NA 133, 21
april 1660. (18) NA 110, 28 mei 1660.
(19) NA 110, 23 juni 1660 (kopie van 23
maart 1660); SA 5065, 140. (20) SA 5065,
234. (21) NA 112, 23 jan. 1662; SA 5226,
174v. (22) NA 112, 20 mei 1662. Jaspar
van Axel handelde namens zijn vrouw
Helena de Roovere, weduwe van
chirurgijn Jacob Bolck. (23) NA 113, 15
mei 1663. (24) NA 113, 7 sept. 1663. (25)
Thieme/Becker. Allgemeinis Lexikon
(1992). (26) NA 114, 17 okt. 1664. (27)
NA 115, 18 maart 1665. (28) NA 115, 17
april 1665. (29) Gemeentearchief Bergen
op Zoom. Archief van de Griffie 772.
(30) SA 237, 20 sept. 1666. (31) Hans-
Ulrich Beek, Künstler.. .Foto's: RKD:
Rijksbureau voor Kunsthistorische
Documentatie, Den Haag.
