124
125
De Waterschans nr. 4 1994
BT/ABT - emplacement BERGEN OP ZOOM, 1882 - 1889
(omgeving station SS)
'Utrecht
MC.J. Broos
1992
1. fabrieksgeboi
2. stal
3. smederij
4. schoorsteen
5. gashouder
6. bergplaatsen
7 tuin
8. fabrieksterrein
9. bouwland
10. werkplaats, erf
11. overblijfsel vestinggracht
12. grens eigendom suikerfabriek
A, remise, werkplaats en kantoor BT/ABT, 1882
B remise locomotieven en rijtuigen, 1887
C. raccordement SS - suikerfabriek Wittouck, 1885
[1 raccordement ABT - suikerfabriek Wittouck, 1889
E, raccordement SS - suikerfabriek Firma Laane Rogier Daverveldt Co, 1870
F raccordement BT/ABT - suikerfabriek Firma Laane Rogier Daverveldt Co, 1882
Afb 3 Emplacement BT/ABT en SS te Bergen op Zoom, 1882 - 1889. Het gebouwencomplex van de suikerfabriek van
de 'Firma Laane, Rogier, Daverveldt Co' is bereikbaar, zowel per trein als per tram, langs apart gelegen sporen.
Tekening: M.C.J. Broos, Roosendaal.
Tholenscheveer vond plaats op 13
september 1882. De dagelijkse ex
ploitatie nam twee dagen later een
aanvang. De suikerfabriek van de
'Firma Laane, Rogier, Daverveldt
Co' kreeg nog voor het begin
van de campagne in 1882 een aan
sluiting op de lijn.
Op 6 juli 1886 werd de 'N.V.
Stoomtramweg Maatschappij Ant
werpen - Bergen op Zoom - Tho-
len' (ABT) opgericht met een
maatschappelijk kapitaal van
ƒ180.000, verdeeld over 600
aandelen van elk ƒ300. Deze onder
neming zou op 8 oktober 1886 de
gehele BT met G.J. van Dixhoom
als direkteur overnemen. De uit
breiding van de bestaande lijn met
het gedeelte Bergen op Zoom - Os-
sendrecht (grens) werd geopend
voor het publiek op 1 mei 1887.
Aan de grens bestond aansluiting
naar Antwerpen.
Pas op 17 januari 1902 kreeg de
ABT toestemming tot het laten rij
den van personentrams met tien
assen door de binnenstad van Ber
gen op Zoom. Behalve de locomo
tief mocht zo'n personentram dan
bestaan uit vier twee-assige rijtui
gen en een postbagagewagen.
2.0. suikerfabriek 'Wittouck'
2.1. vestiging te Bergen op Zoom
Felix Quillaume Wittouck, een
industrieel en grondeigenaar uit St.
Pieters Leeuw bij Brussel, kocht in
de jaren 1861 - 1863 aan de Zuid
zijde Haven voor een totaal bedrag
van 13.455 twaalf percelen, be
staande uit acht huizen en twee
schuren met erven en drie tuinen.
De gebouwen werden allemaal af
gebroken om plaats te maken voor
een suikerfabriek. Het nieuwe fa
brieksgebouw kwam in 1863 in
bedrijf en telde vier stoomketels
met een totaal verwarmd oppervlak
van 280 m2. Het vermogen van de
machines bedroeg toen 80 pk. Het
geheel binnen de vestingwerken en
midden in een woonwijk met wat
eenmansbedrijven en pakhuizen
gelegen fabrieksterrein was toen
4.330 m2 groot.
Met het oog op toekomstige uitbrei
dingen werden in de loop der jaren
zestig nog twee panden aan de
Zuidzijde Haven aangekocht. Het
op de hoek van het Wagenpleintje
en de Zuidzijde Haven gelegen huis
kreeg een bestemming als pakhuis.
Het andere pand werd omstreeks
1873 afgebroken. Behalve de sui
kerfabriek had Wittouck rond 1867
op zijn terrein aan de Zuidzijde
Haven nog een inrichting voor de
produktie van beenzwart (poeder
van verkoolde beenderen voor de
zuivering van suikersap in filters)
en een kantoor met woonhuis laten
bouwen. De beenzwartfabriek zou
echter niet lang blijven bestaan.
Rond 1875 werd het gebouw
namelijk al ingericht tot onderdak
voor het personeel en in 1884
afgebroken.
De Waterschans nr. 4 1994
SUIKERFABRIEK S.A. SUCRERIES de BREDA et BER6-0P-Z00M,
te BERGEN OP ZOOM, 1892
1 suikerfabriek
2 suikermagazijn
3.= kantoor, woonhuis of pakhuis
4= stalling paarden en karren
Zuidzijde Haven
MC J. Broos
Wittoucksingel
Afb 4. Gebouwencomplex van de suikerfabriek 'Wittouck te Bergen op Zoom, 1892. Langs het accordementsspoor
komen bieten zowel per trein als per tram binnen, (x percelen, niet in eigendom van suikerfabriek) Tekening: M.C.J.
Broos, Roosendaal.
2.2. vestiging te Breda
De zaken gingen blijkbaar naar
tevredenheid, want in 1874 verwierf
Wittouck voor 174.000 de
noodlijdende 'Bredasche Beetwor
telsuikerfabriek' van de 'Firma Van
Aken, Segers Co'. Deze fabriek
was opgericht in 1871 met een
maatschappelijk kapitaal van
ƒ300.000 en had in 1875 vijf ketels
met een totaal verwarmd oppervlak
van 510 m2 in bedrijf. Het vermo
gen van de machines bedroeg toen
133 pk. Ofschoon deze fabriek aan
open vaarwater was gelegen, werd
zij reeds in 1872 voorzien van een
aansluiting op het spoorwegnet.
Tenslotte kreeg men in 1893 nog
een verbinding met het tramwegnet
van de 'Zuid-Nederlandsche Stoom
tramweg-Maatschappij' (ZNSM).
Toch moest Wittouck zich in de
zeventiger jaren diep in de schulden
steken om de fabrieken te Breda en
Bergen op Zoom draaiende te hou
den. Op de onroerende goederen te
Breda en Bergen op Zoom kwamen
in 1875 en 1876 hypothecaire in
schrijvingen te rusten tot een totaal
bedrag van 325.000, die pas in
1882 werden doorgehaald.
2.3. overname en uitbreiding
In 1883 schonk Felix Wittouck 'les
fabriques de sucre avec batiments et
terrains et avec tous ses appareils,
machines et ustensiles' te Bergen en
Zoom en Breda voor de helft aan
zijn zoon Paul Grégoire Pierre
Wittouck, wonende te Ixelles bij
Brussel. Kort nadien kocht hij het
grootste deel van de andere fami
lieleden uit de boedel, zodat hij op
3 januari 1887 de handen vrij had
voor de oprichting van de 'S.A.
Sucreries de Breda et Berg-op-
Zoom'. De naamloze vennootschap
was juridisch gevestigd te Brussel,
maar administratief te Princenhage
bij Breda. De industrieel Paul Wit
touck trad op als gedelegeerd ad
ministrateur. In de Raad van Admi
nistratie van de onderneming had
den verder nog zitting de industrieel
Ernest de Moerloose uit St. Joost
ten Noode bij Brussel en de Luikse
bankier Alban Poulet.
In de Bergse vestiging waren H.
Vrins (1850 - 1904) en C. L. Assel-
bergs gedurende vele jaren werk
zaam respektievelijk als direkteur
en boekhouder van de fabriek.
Al kort na de overname had Paul
Wittouck het fabrieksterrein door
aankoop van naburige panden weer
weten te vergroten. In 1884 werd
voor het eerst sinds de oprichting
de suikerfabriek uitgebreid en een
nieuw magazijn gebouwd. De
gebouwen uit 1867 had men laten
afbreken. Op een terrein aan het
Wagenpleintje werd in 1884 een
stalling voor paarden en karren
ingericht. Inmiddels was op de ge
slechte vestinggronden aan de zuid
zijde van de fabriek de Wittouck
singel aangelegd.
2.4. raccordement 'Wittouck'
Tot in de tachtiger jaren werd veel
vervoer van suikerbieten, kalksteen,
steenkolen en pulp afgedaan met
paard en kar. Een belangrijke ver
betering ontstond in 1885 door het
in eigen beheer aanleggen van een
raccordement vanaf één der kopspo-
ren in het station van de SS.
Ter hoogte van de pas in 1887 ge
bouwde remise voor locomotieven
en rijtuigen van de ABT werd door
het Ministerie van Oorlog een
strook grond met een lengte van 65
m en een breedte van 9,25 m in
'bedeleen' afgestaan tegen een
recognitiebedrag van 1 per jaar.
Vanaf het station liep het
raccordement achter de remise langs
om dan op de Zuid-Oost-Singel uit
te komen. Langs de inmiddels aan
gelegde singels aan de zuidzijde
van de stad werd de suikerfabriek
aan de Wittoucksingel bereikt. Het
lijntje had een lengte van 1681,3 m
