II
4
De Waterschans nr. 1 1995
Ir. A.J.L. Juten speelde een
belangrijke rol bij het tot stand
komen van de katholieke Openbare
Leeszaal en Bibliotheek (foto:
GAB).
1921 stond hij te boek voor f1300
(Laane voor f700), in 1922 voor
f1020. Bovendien schonk hij kasten
en honderden boeken. In de subsi-
die-aanvraag aan de gemeente lezen
we in de memorie van toelichting:
'Wat betreft de boeken wijzen
ondergeteekenden er op, dat zij ter
beschikking hebben: Van de biblio
theek van 'Geloof en Wetenschap'
ongeveer 1800 werken, van een
ingezetene ongeveer 300 werken,
van twee andere ingezetenen onge
veer 200 werken, dat de Vereem-
ging 'Geloof en Wetenschap' be
schikt over een zeer uitgebreide
leesportefeuille met ongeveer 30
tijdschriftnummers enz., wat betreft
een bibliothecaris met vakkundig
personeel beschikt de vereeniging
op dit oogenblik over twee in het
bibliotheekwezen ervaren krachten,
die tegen een zeer billijk salaris de
werkzaamheden zullen verrichten.'
Zo was dus de startsituatie. In 'De
Vetpan' kreeg de OLB de beschik
king over eerst vier en later zes
lokalen tegen een huurprijs van
f450 per jaar, en dat voor zeven
jaar. Er kwamen een leeszaal met
kranten en tijdschriften, een studie
zaal met naslagwerken plus twee
uitleenzalen, een voor de leeszaalbi-
bliotheek en een voor de volksuit
leen. De laatste telde in 1922 ruim
2100 romans e.d. plus 50 gebonden
Dominee dr. H.A. van der Meulen, predikant van de Nederlands Hervormde
Gemeente (midden op de eerste rij) stond aan de wieg van de algemene
Openbare Leeszaal en Bibliotheek, 1915 (foto: GAB).
geïllustreerde weekbladen. De
accountant schatte de waarde ervan
op f597,50. Volgens de circulaire
'Aan de katholieke ingezetenen' was
de leeszaal open op werkdagen van
10.00 tot 12.30 en van 15.00 tot
21.00 uur. Op zon- en feestdagen
van 15.00 tot 19.00 uur. Gaan lenen
was alleen op werkdagen mogelijk
van 11.00 tot 12.30 en van 16.00
tot 20.00 uur.
6. De Algemene Openbare Leeszaal
en Bibliotheek
Ook de algemene OLB kende een
voorloper. In 1903 nam de 'Vereni
ging tot Nut van 't Algemeen' een
verzameling boeken voor honderd
gulden over van de Bergse vrijmet
selaarsloge TInséparable'. Nutsbe-
stuur en loge vormden samen een
bibliotheekbestuur van zeven perso
nen, vier Nutsleden en drie loge
mensen. Aan de wieg van deze
uitleenbibliotheek stond dominee
dr. H.A. van der Meulen, predikant
van de Nederlandse Hervormde
Gemeente. Deze pionier stond later
ook aan de wieg van de algemene
OLB. In 'De Zoom' van 20 novem
ber 1920 kondigde Van der Meulen
de stichting van deze OLB aan. Het
besluit daartoe was genomen op
vrijdag 12 november in de boven
zaal van hotel De Draak. Een voor
lopig bestuur van negen leden 'tot
verschillende kerkgenootschappen,
richtingen en staatkundige partijen
De Waterschans nr. 1 1995
behorend' zou het besluit uitvoeren.
Het bericht in 'De Zoom' riep
meteen een reactie op van modera
tor Van Dijk. In een ingezonden
brief trok hij fel van leer tegen het
snode plan 'tot oprichting van een
(neutrale) openbare leeszaal in onze
goede stad'. Gemeentelijke subsidie
daarvoor achtte hij onverantwoord,
omdat slechts een klein deel van de
bevolking op zo'n instelling zat te
wachten. De overgroote Katholieke
meerderheid heeft aan een eigen
Leeszaal genoeg; terwijl de lectuur
in een neutrale Leeszaal voor HEN
zoo dikwijls verderfelijk is. Men
mag gerust beweren, dat in een
Katholieke stad als Bergen op
Zoom, een z.g. neutrale Leeszaal
een ware haard is van besmetting'
(In 'De Zoom' van 23-11-1920). Het
mocht niet baten. In een bewogen
raadsvergadering op 6 december
1920 kende Bergen op Zoom aan
de katholieke OLB een subsidie toe
van ƒ1.320 'bij wijze van proef voor
1921'. Een jaar later lagen er twee
verzoeken om subsidie: de katholie
ke OLB vroeg om de voorlopige
subsidie om te zetten in een defini
tieve voor 1922 en volgende jaren,
terwijl de algemene OLB om een
eerste ondersteuning vroeg. Volgens
de rijksregeling had de algemene
recht op f653 per jaar, ervan uit
gaande dat de gemeente Bergen op
Zoom naast 14.000 katholieke rond
6.000 niet-katholieke inwoners had.
7. Opening van de Algemene Open
bare Leeszaal en Bibliotheek
Het bestuur van de algemene OLB
kocht in 1921 het Protestants
Militair Tehuis in de Hoogstraat 28.
Op 30 november 1922 was er een
lezing van 't Nut in de Korenbeurs.
Na afloop deelde dominee Van der
Meulen mee dat de volgende maand
de OLB in de Hoogstraat zou
worden geopend en hij verzocht de
Nutsleden om boeken te schenken
of in bruikleen af te staan aan de
nieuwe instelling. Volgens een
advertentie in de 'Bergen op Zoom-
sche Courant' van 19 december
1922 ging de bibliotheek op 21
december van dat jaar open. De
officiële opening zou later gebeu
ren.
OPENBARE 1
IEES7AAI I
In december 1922 opende de
algemene OLB de deuren van het
pand Hoogstraat 18. Het Bergen op
Zoomsche Nieuwsblad van 23 dec.
1922 juichte vol vreugde: 'De
Openbare Leeszaal. Een reusachtige
aanwinst!' (foto: Rijksdienst
Monumentenzorg).
8. Onder leiding van Dominee dr.
Van der Meulen
De eerste directeur-bibliothecaris
van de nieuwe OLB was de initia
tiefnemer tevens bestuurslid domi
nee dr. Van der Meulen. Het nieu
we instituut sloeg duidelijk aan. In
januari 1923 maakten 871 personen
gebruik van de leeszaal en werden
er 1.079 boeken uitgeleend. Over
heel 1923 waren die getallen: 6.570
en circa 15.000, waarvan 12.000
via de benedenbibliotheek, de
volksuitleen. De katholieke OLB
scoorde duidelijk lager: ongeveer
5.600 bezoekers en een uitleen van
circa 14.000 boeken, waarvan
11.000 voor rekening van de volks
bibliotheek. Natuurlijk werd in de
gemeenteraad op deze cijfers gewe
zen met het oog op de ongelijke
subsidies. Maar die waren gebonden
aan de rijksregeling. Erger was dat
de algemene nog jarenlang moest
wachten op rijkssubsidie. Op 1
januari 1928 bedankte Van der
Meulen als secretaris van het biblio
theekbestuur, maar verklaarde hij
zich tegelijkertijd bereid om biblio
thecaris te blijven tot het bestuur
een opvolger had gevonden. De
dominee was toen 81 jaar en sinds
1915 met emeritaat. Met ingang van
1 januari 1929 nam mejuffrouw
L.V. van de Houven van Oordt de
leiding van de OLB van de bejaarde
pionier over. Zij was een bevoegde
kracht met ervaring als directrice
opgedaan in Franeker.
Op 19 mei 1929 overleed dominee
Van der Meulen. In 'De Zoom' van
21 mei 1929 wordt hij geprezen als
een zeer hoogstaande persoonlijk
heid die zich 33 jaar lang had inge
zet voor het welzijn van de Bergse
bevolking. Hij wordt geroemd als
'de oprichter der Openbare Leeszaal
alhier', als de stimulator tot oprich
ting van een kleuterschool, een
zogenaamde Fröbelschool, en als
een steunpilaar van 't Nut en van de
Vereniging voor Christelijk Hulpbe
toon. Eén vurige wens zag hij niet
in vervulling gaan: de oprichting
van een gymnasium. Ingenieur
Juten en dominee Van der Meulen,
zie daar het tweetal waarin de
Bibliotheek Erasmus zijn stichters
mag zien.
9. De tragische val van directeur
Juten
Uit alles blijkt dat ir. Juten een zeer
belangrijke rol speelde bij het tot
stand komen van de Bergse, r.k.
OLB. Zonder zijn inzet en hulp zou
de oprichting in 1920 hoogstwaar
schijnlijk niet zijn gelukt. Een man
dus van grote verdiensten voor de
culturele verheffing van Bergen op
Zoom. Maar dan gebeurt er iets dat
aan die luister plotseling veel af
breuk doet, zeker in de ogen van
menige tijd- en plaatsgenoot. In zijn
vergadering van 9 april 1924 be
sloot het bestuur met algemene
stemmen, alleen Juten en de kan
tonrechter mr. B.J.H. van Blaricum
waren afwezig, zijn direc
teur/bibliothecaris te ontslaan.
Schorsing achtte men met mogelijk.
Het ontslag moest 'om dwingende
redenen' dadelijk ingaan. Wat was
er gebeurd? De toenmalige modera
tor kapelaan C. Smoor deelde mee
