Rails in en rond Bergen op Zoom (III) 92 93 De Waterschans nr. 3 1995 want eens, het was in de jaren 1860, had hij op de fabriek een ongeluk gehad. Een zware ijzeren balk was op zijn voet terecht gekomen. Ze hebben hem naar huis moeten brengen en dat zal wel op 'de douwkar' gebeurd zijn naar ik aanneem. Het werd een langdurige geschiedenis met die voet. Hij heeft weken thuis gezeten met zijn been op een stoel. De inkomsten bleven uit want bij ziekte werd er niet uitbetaald. De spaarcentjes waren gauw verdwenen en om aan de kost te komen moesten verschillende spulletjes verkocht worden. Eens kwam zijn vrouw op straat de fabrieksdirecteur tegen en die vroeg haar belangstellend hoe het met Kasper ging want hij werd erg gemist op de fabriek. 'Meneer, het gaat erg langzaam en het duurt nog wel een paar weken alvorens hij mag gaan werken. Het is heel erg voor hem want hij is geen thuiszitter maar voor ons valt het ook niet mee want de spaarcentjes raken op en het leven moet toch doorgaan'. Maar vrouw, ik wist dat niet, maar we gaan daar iets aan doen. Kom elke zaterdag even op de fabriek dan krijg je een rijksdaalder'. Toen Kasper weer aan het werk ging werd er elke week wel een rijksdaalder op zijn loon ingehouden! We bevinden ons nog even op het feest waar het 50-jarig jubileum van Kasper zo uitbundig werd gevierd maar waar het einde naderde. Er werd een kort dankwoord gesproken door de oudste zoon van de jubilaris en dat is juist de persoon voor wie de oorkonde gemaakt werd. Ook hij heeft eens zijn gouden jubileum op dit bedrijf mogen vieren en dat was in 1924. Over dat feest is een aardig boekje uitgegeven voorzien van feestelijk fotomateriaal. Het werkje bevat hoofdzakelijk een letterlijke weer gave van de vele gehouden toespra ken. Sprekers waren de beide directeuren, burgemeester Hulshof, de heer Deken en nog heel wat anderen. De jubilaris is hierbij zelfs geridderd. Het feest vond plaats in Thalia waar 's middags een koffie maaltijd gegeven werd voor 200 personen en 's avonds werd er een programma verzorgd door het destijds bekende variétégezelschap Faveur met de humorist Lou Bandy. De jubilaris mocht vele cadeaus in ontvangst nemen maar een inlijsting van de grote Amoldus was er niet bij. Dat zou ook volkomen overbodig geweest zijn want nu was het grote geschenk deze oorkonde, gemaakt door de heer Werz en daarin waren de beeltenissen van alle vier de directeuren opgenomen. Vier grote portretten. Honderd jaar Asselbergs. Ook nog twee kleinere foto's, afbeeldingen van de twee jubilarissen. Honderd jaar Stuart. Een mooie herinnering voor de nabestaanden van deze hard werkenden die ooit hun beste krachten aan dat bedrijf gegeven hebben. Geraadpleegde bronnen Gegevens uit het Oud-Archief Bergen op Zoom en het Rijksarchief Den Bosch; B. Boivin, De eertse Stuarts in de Nederlanden. Dagblad De Zoom 16 april 1891. Jac. Stuart, Gouden Dienstjubileum 1874-1924. Willibrord en het Begin van Nederland 18 novemher 1995 tot en met 28 januari 1996. Op 21 november 1995 is het 1300 jaar geleden dat Willibrord in de St Pieter te Rome door paus Sergius tot aartshisschop van de Friezen werd gewijd. Ter gelegenheid van de herdenking van deze wijding wordt in Museum Catharijnenconvent een indrukwek kende expositie van zaterdag 18 november tot en met 28 januari 1996 gehouden. Willihrord kreeg de opdracht de Friezen tot het christendom te bekeren. Het voormalige Romeinse castellum Traiectum, de basis van het latere Utrecht, werd hem toegewezen als missiebasis. Utrecht werd zo het kerkelijke, bestuurlijke en culturele centrum van het gebied dat later met de naam de 'Noordelijke Nederlanden' zou worden aangeduid. Met enige stoutmoedigheid zou men kunnen stellen dat deze geheurtems het begin van Nederland inluidde. Beginnend hij de Romeinse resten op het Utrechtse Domplein wordt op de tentoonstelling een tocht gemaakt langs een keur van meer dan duizend jaar oude voorwerpen, die de bezoeker een indruk geven van de vroegste culturele, religieuze, sociale en politieke ontwikkelingen in ons land en in het bijzonder in Utrecht. Vroegmiddeleeuwse kunstvoorwer pen die maar zelden bijeen te zien zijn, zoals goudschatten, grafgiften van Friezen en Franken, reliek schrijnen, kostbare handschriften en liturgische voorwerpen die toehe- hoord hebben aan Willibrord en zijn tijdgenoten, afkomstig uit schatkamers, musea en bibliotheken uit geheel Europa, zijn in Utrecht bijeengebracht. In een aparte afdeling wordt aandacht besteed aan de kerken, die Willihrord in Utrecht stichtte. De tentoonstelling wordt begeleid door een dia-programma en een catalogus. Openingstijden: di t/m vr. 10-17 uur, zaterdag, zondag, le en 2e Kerstdag 11-17 uur; maandag 1 januari gesloten. Toegangsprijzen: volwassenen f8, 65+, CJP en jongeren van 6 t/m 17 jaar f6,50, groepstarief f6,50. Publicatie: Uitgave Stichting Clavis, Museum Catharijneconvent, druk De Boer Cuperus. Rondleidingen: op aanvraag, Afdeling Communi catie 030-(2)313835 (tussen 9.30-12.30 uur). Deze tentoonstel ling kwam tot stand in het kader van Het Willibrordjaar, een iniatief van de Stichting Utrecht Centrum van Historie en Cultuur. Nieuwe- gracht 63. 3512 LG Utrecht tel. 030-(2)313835. BRG-cursus Zoeken naar het verleden In deze cursus zal aandacht worden besteed aan verschillende aspecten van het historisch onderzoek: het formuleren van een vraagstelling, het vinden van geschikte literatuur, archiefonderzoek en de presentatie van onderzoeksresultaten. De nadruk zal gelegd worden op de praktijk van het archiefonderzoek, zoals het hanteren van een inven taris, het optimaal en correct gebruiken van een archiefbron en de speurtocht naar meer gegevens. De cursus wordt gegeven door de heer A. Schrauwen, archivaris te Rucphen. De Waterschans nr. 3 1995 door: M.C.J. Broos Inleiding In de vorige twee afleveringen van dit verhaal (zie De Waterschans 4/1994, 122-131 en 2/1995, 62-68) is de ontwikkeling van drie Bergse suikerfabrieken en de daaruit voort gekomen spiritus- en potasver- werking uitgelegd. Deze onderne mingen waren alle ontstaan uit particulier initiatief. Op inventieve wijze werd voorzien in hun vraag naar vervoer per trein en tram. Na 1900 kwamen echter de bietentelers aan het woord. Zij gingen over tot de oprichting van eigen coöperaties voor de verwerking van hun produkten. In 1916 werd de suiker fabriek 'Wittouck' te Bergen op Zoom overgenomen door de op dat moment nog in Middelburg zetelende Coöperatieve Beetwortel suikerfabriek 'Zeeland'. Haar op komst en ondergang is het onder werp van deze aflevering. 6.0. Coöperatieve Beetwortel suikerfabriek 'Zeeland' 6.1. verwerking door coöperaties Na het stilleggen van de suikerfabriek van 'Van der Linden Co' in 1912 kwam de verwerking van suikerbieten te Bergen op Zoom op een laag pitje te staan. Slechts de suikerfabriek 'Wittouck' van de N.V. Algemeene Suiker Maatschappij (ASM) bleef op een beperkte schaal doordraaien. Kort na de eeuwwisseling was het trouwens met de 'gouden' jaren van de suikerfabrieken op ondernemers grondslag gedaan, omdat de leveranciers van de bieten steeds meer ontevreden raakten over de uitbetaalde prijzen. De boeren reageerden toen met het opzetten van nieuwe en grote fabrieken op coöperatieve grondslag. In 1899 was de eerste op deze leest geschoeide fabriek opgericht te Sas van Gent. Nadien werden behalve in Bergen op Zoom nog coöpera tieve fabrieken tot stand gebracht te Stampersgat (1908), Puttershoek (1912), Zevenbergen (1912), Roosendaal (1913) en Groningen (1913). Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog zou de geza menlijke verwerkingscapaciteit van de nieuwe fabrieken veel te groot zijn in verhouding tot de van rege ringszijde jaarlijks toegelaten hoe veelheid suikerbieten op het land. 6.2. oprichting te Middelburg Bij notariële akte van 3 september 1913 werd te Middelburg de Coöperatieve Beetwortelsuikerfa briek 'Zeeland' opgericht. Als geschikte plaats van vestiging waren een tijd lang Goes of Mid delburg (langs het Arnekanaal) in beeld. Daarnaast ontplooide men ook nog initiatieven op Zeeuws- Vlaanderen om te komen tot de bouw van een fabriek te Sluis. Wegens het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog kwamen de zaken voorlopig stil te liggen, tot dat in 1915 Dr. P.J.H. van Ginneken werd aangetrokken met de opdracht om een raming van de kosten te maken voor een te huren of aan te kopen oude fabriek. Van Ginneken was werkzaam geweest als chef-schei kundige bij de Coöperatieve Sui- SUIKERFABRIEK Felix Quiltaume WITTOUCK later Paul WITTOUCK te BERGEN OP ZOOM, 1868 kerfabriek en Raffinaderij 'Dintel- oord' te Stampersgat. In maart 1916 bracht hij op een algemene ledenvergadering een verslag uit van zijn bevindingen. Ofschoon zijn optie een redelijke kans van slagen had, bleef het grootste deel van de leden echter vasthouden aan een nieuwe fabriek. Van Ginneken kreeg toen de opdracht om een raming te maken van de kosten van nieuwbouw en te onderzoeken of de benodigde installaties, die immers uit het oorlogvoerende Duitsland moesten komen, binnen een redelijke termijn zouden kunnen worden geleverd. Het eindcijfer liep echter op tot 2.500.000, terwijl uit Duitsland niets anders dan sombere berichten binnensijpelden. 6.3. overdracht 'Wittouck' Onder de druk der oorlogs omstandigheden en na veel onderhandelen nam men toen op de algemene ledenvergadering het besluit om in te gaan op de offerte van de ASM, die haar suikerfabriek 'Wittouck' te Bergen op Zoom aanbood voor 1.160.000. Wel zat men vast aan de voorwaarde, dat Noordzijde Haven Zuidzijde Have MC J Broos 1993 1 suikerfabriek 2 beenzwartfabriek 3.= kantoor, woonhuis of pakhuis VESTINGWERKEN Afb. I. Gebouwencomplex van de suikerfabriek 'Wittouck' te Bergen op Zoom, 1868. Dit kleine geheel zou vijftig jaar later deel gaan uitmaken van de coöperatieve suikerfabriek 'Zeeland', (x percelen, niet in eigendom van suikerfabriek). Tekening: M.C.J. Broos, Roosendaal.

Periodieken

De Waterschans | 1995 | | pagina 10