100
101
De Waterschans nr. 3 1995
Afb. 8. Na de sluiting van de
'Zeeland' kreeg een gedeelte van
het fabrieksterrein aan de Zuidzijde
Haven een woonbestemming, 1993,
Foto: M.C.J. Broos, Roosendaal.
kregen hun ontslag aangezegd. Het
in stand houden van de fabriek
werd geraamd op 436.000 per
jaar, maar was toch nog goedkoper
dan het draaien van een volledige
campagne. Deze post was te
verdelen in: onkosten algemeen
50.000, lonen en salarissen (staf
met 2 a 3 werklieden) 76.000,
renten en afschrijvingen elk
ƒ145.000 en onvoorzien (bietenont
vangst en -opslag) 20.000. Voor
het openhouden van de fabriek zou
een volle campagne gewenst zijn
met 160 a 180 miljoen bieten, die
geleverd moesten worden door de
leden in evenredigheid van hun
aandelen. Naar verwachting zou
men slechts een hoeveelheid van
zo'n 90 a 100 miljoen bieten weten
te halen. De verwerking van
'koopbieten' a 19 per ton bracht
de coöperatie niets in het laatje.
Aan leden werd 12 tot 15 per
ton uitbetaald voor op aandeel
geleverde bieten. Het bestuur van
de 'Zeeland' wist in 1929 te
bewerkstelligen dat op aandeel
geleverde bieten voor 3 per ton
boven de gemiddelde prijs aan de
zustercoöperaties te Dinteloord en
Zevenbergen konden worden ge
leverd. De hogere vrachtprijs kwam
voor rekening van de leden. De
bieten werden naar Dinteloord per
schip en naar Zevenbergen per trein
vervoerd.
6.23. liquidatie coöperatie
Na een tweetal rumoerige algemene
ledenvergaderingen te Goes werd
op 30 augustus 1929 besloten om
een commissie uit het bestuur en de
leden in het leven te roepen met de
opdracht de verkoop van de fabriek
en de ontbinding van de vereniging
te onderzoeken. De leden wilden zo
snel mogelijk af van de financiële
verplichtingen van een gesloten
fabriek. Deze handelwijze - het kost
wat kost te koop aanbieden van een
fabriek tegen elk aannemelijk bod -
zou echter het verlies van een
aanzienlijk kapitaal betekenen. De
suikerfabriek stond aan het einde
van de campagne van 1928 tegen
een boekwaarde van 2.770.000
genoteerd.
Op 25 februari 1930 moest in de
Roosendaalse schouwburg 'De
Katholieke Kring' het lot van de
'Zeeland' worden bezegeld. De
meeste boeren kwamen per trein
naar Roosendaal, 'doch een zeer
groot aantal arriveerde alhier per
luxe auto of autobus, die
parkeerden op de Groote Markt en
er een aardige collectie wagens
vormde vanaf het stadhuis tot aan
de firma Konings Co'. Het
voorstel tot de verkoop van de
fabriek en de ontbinding van de
vereniging werd in stemming
gebracht, doch haalde krachtens de
statuten geen voldoende meer
derheid in het aantal aandelen. De
bijeenkomst ontaardde trouwens in
een grote wanorde en sommigen
hepen zelfs uit de vergadering. Het
voorstel werd toen aangehouden.
Drie weken later kwam in
Roosendaal het liquidatievoorstel
opnieuw ter tafel. Meer dan duizend
leden waren aanwezig. Het bestuur
had geen andere oplossing weten te
vinden en dreigde met aftreden
indien het voorstel zou worden
verworpen. Tijdens de drie uur
durende rumoerige stemmings
procedure hamerde de voorzitter zo
hard op de bestuurstafel, dat de kop
van de steel afbrak. Uiteindelijk
werd het voorstel aangenomen met
1.331 stemmen en 2.979 aandelen
tegen 469 stemmen en 1.243
aandelen. Het reglementair voor
geschreven aantal aandelen van
2.665, zijnde de helft van het totale
aantal van 5.330, was gehaald.
Onder luid applaus sloot men de
vergadering. De suikerfabriek kon
definitief zijn deuren sluiten.
Afb. 9. Het voormalige suiker
magazijn van de 'Zeeland' uit 1925
werd bestemd voor researchdoel
einden. Tot op de dag van vandaag
is het smetteloos witte gebouw in
gebruik bij het 'Instituut voor
Rationele Suikerproduktie1993,
Foto: M.C.J. Broos, Roosendaal.
6.24. overdracht aan syndicaat
Volgens het besluit van de
Algemene Ledenvergadering te
Roosendaal van 17 maart 1930 ging
de Coöperatieve Beetwortelsuikerfa
briek 'Zeeland' in liquidatie. Bij
akte van 31 maart 1930 voor
notaris Dr. Ph. B. Libourel te Delft
en notaris J.J.M. Mertens te Roo
sendaal werd het gehele complex
voor 750.000 (inclusief voor
waarden omtrent levering suiker
bieten door leden) overgedragen
aan een syndicaat. Deze organisatie
bestond uit de N.V. Centrale Suiker
Maatschappij te Amsterdam (aan
deel 43/100), de Coöperatieve
Beetwortelsuikerfabriek 'Putters-
hoek' te Puttershoek (aandeel 22/1 -
00) en Vennootschap tot Exploitatie
van Suikerfabrieken met firmanten
Coöperatieve Suikerfabriek en Raf
finaderij 'Dinteloord' te Dinteloord
en Coöperatieve Beetwortel
suikerfabriek 'Zevenbergen' te Ze
venbergen (aandeel 35/100).
6.25. afwikkeling zaken
Op 29 maart 1930 deed de 'Zeeland'
het verzoek aan de gemeente Ber
gen op Zoom om de aansluitingen
van de fabriekscomplexen op het
gas- en waterleidingnet met ingang
van 1 april 1930 te doen vervallen.
Slechts het kantoorgebouw aan het
Wagenpleintje en het woonhuis
voor de directeur aan de Hoogstraat
behielden hun nutsvoorzieningen.
Het 'Syndicaat tot liquideering van
bezittingen der suikerfabriek Zee
land' had zich bereid verklaard tot
De Waterschans nr. 3 1995
Afb. 10. Dr. P.J.H. van Ginneken,
directeur van de 'Zeeland', woonde
in het statige herenhuis aan de
Hoogstraat 27 te Bergen op Zoom,
1993, Foto: M.C.J. Broos,
Roosendaal.
het gedeeltelijk financieren van de
storting, die de leden van de
'Zeeland' uit hoofde van hun
aansprakelijkheid bij de ontbinding
van de coöperatieve vereniging
moesten doen. Bij toetreding had
men per aandeel een bedrag van
ƒ100 gestort. Dit bedrag was men
in 1930 zonder meer kwijt.
Daarnaast had men voor maximaal
400 per aandeel aansprakelijkheid
aanvaard als onderpand voor hypo
thecaire leningen ten behoeve van
de coöperatie. Bij de afwikkeling
van de zaak in 1930 bleek dit
bedrag op ongeveer 300 uit te ko
men. Indien men nu zich verbond
om gedurende zes achtereenvolgen
de jaren 15 ton bieten per aandeel
tegen een jaarlijks vast te stellen
prijs te leveren aan het syndicaat,
dan zou het bedrag van 300
worden teruggebracht tot 100 per
aandeel. De koopsters van de
'Zeeland' namen dan 200 voor
hun rekening, zodat het verlies voor
de bietenleveranciers beperkt bleef
tot een bedrag van totaal 200 per
aandeel.
Uiteindelijk ging slechts een
beperkt deel van de leden van de
'Zeeland' in op het voorstel. Zij
gokten op meer inkomsten met de
verkoop van al hun suikerbieten op
de vrije markt en verkozen liever
geen nieuwe verplichtingen meer
aan te gaan. Bovendien kon het
syndicaat slechts een middelmatige
prijs garanderen.
Toch was in Nederland met de slui
ting van de 'Zeeland' aan coöpe
ratieve zijde en enkele andere
fabrieken aan particuliere zijde de
gezamenlijke verwerkingscapaciteit
meer in overeenstemming gekomen
met de beschikbare hoeveelheid
grondstoffen. De concurrentie op de
bietenmarkt verminderde toen en
had een nivellerende invloed op de
binnenlandse prijzen.
6.26. verkoop fabriekscomplex
De gemeente Bergen op Zoom had
zich in januari 1930 in principe
bereid verklaard om de ge
meenteraad een voorstel te doen tot
de aankoop van de onroerende
goederen met opstallen, kortom
'alles wat dan ook, zooals het reilt
en zeilt, met en benevens de haven
en de brug met sluis in de Wit-
toucksingel, niets uitgezonderd dan
de in het hoofdgebouw zelf
aanwezige machines, doch met
inbegrip van het raccordement
vanaf de fabriek naar het station'.
Wegens de krappe financiële positie
van de gemeentekas zouden de
onderhandelingen zich lang
voortslepen. De onroerende goe
deren kwamen tenslotte in
verschillende handen. De roerende
goederen van de 'Zeeland' werden
door het syndicaat onderhands te
koop aangeboden. De inventarislijst
van de fabriek telde bijna 600
nummers. Alleen de twee
locomotieven voor het spoor-
wegraccordement behield het
syndicaat zelf. Zij werden dan ook
niet op de lijst van 1930 vermeld.
De concessies van de aansluitingen
op spoor (1435 mm) en tram (1067
mm), die in 1930 waren overgegaan
op het syndicaat, werden in 1936
tesamen met locomotief 'Zeeland 2'
overgenomen door de ZNSF te
Bergen op Zoom. De locomotief
'Zeeland 1' werd in 1936 buiten
dienst gesteld. In 1936 kon het
syndicaat haar werkzaamheden
beëindigen.
Op dat moment waren nog slechts
zes coöperatieve fabrieken (Sas van
Gent, Stampersgat, Puttershoek,
Afb.ll. Nog steeds staan de
gebouwen van de 'Zeeland' uit
1921 overeind. In dit gedeelte
waren de was- en diffusielokalen
voor de suikerbieten ondergebracht,
1994, Foto: M.C.J. Broos,
Roosendaal.
Zevenbergen, Roosendaal en Gro
ningen) en zes particuliere fa
brieken (Breda, Halfweg, Oud-Beij-
erland, Sas van Gent, Steenbergen
en Vierverlaten) in bedrijf.
6.27. uiterst modern van opzet
Het nieuwe fabriekscomplex 'Zee
land' is slechts acht jaar in bedrijf
geweest. De inventarislijst uit 1930
liet in haar voorwoord al geen
twijfel bestaan over de zeer
moderne uitrusting van de suiker
fabriek.
'De suikerfabriek 'Zeeland' te
Bergen op Zoom, welke een capaci
teit had van 2.500.000 kg bieten per
24 uur, werd in 1920 geheel omge
bouwd en gemoderniseerd, en
sedert dien nog herhaaldelijk uitge
breid. Zij is voorzien van moderne
apparaten en machines en geheel
electrisch ingericht. Zo wordt in
deze catalogus om. te koop
aangeboden de complete electrische
centrale, waaronder drie turbo-
generatoren. De gebouwen en
terreinen, welke niet in deze
catalogus zijn opgenomen, zijn
tevens te koop. De gebouwen
beslaan een oppervlakte van ca.
10.000 m2, terwijl het terrein ca. 20
hectare groot is. De fabriek bezit
een eigen haven, welke toegankelijk
is voor schepen van ruim 1.000 ton
en heeft een eigen aansluiting voor
spoor- en tramverkeer.'
(wordt vervolgd)
In de vierde en laatste aflevering
wordt de aanleg, de exploitatie en
de ontwikkeling van de rac-