Nabranders bij de bevrijding van ons gewest
Hardnekkige misverstanden
76
77
De Waterschans nr. 3 1995
door P.J.C. Hoedelmans
Inleiding
Op een verloren donderdagavond in
september 1988 ontstond na afloop
van een schaaksimultaan in cafe
Het Zwijnshoofd een gesprek over
het roemruchte verleden van de
directe omgeving. Spoedig ging het
nog slechts over een onderwerp: de
bevrijding van Bergen op Zoom
eind oktober 1944. Een daarbij
aanwezige journalist merkte op dat
dezelfde dag een comité was opge
richt ter voorbereiding van de
viering 'Bergen op Zoom, 45 jaar
bevrijd in het daarop volgende jaar.
Hij wilde dat comité een opstapje
geven en hij vroeg mij om een
artikel over de bevrijding, dat zo
omstreeks 5 mei diende te verschij
nen. Er niet lang bij nadenkend
stemde ik toe met in het achter
hoofd de gedachte dat het wellicht
een goede gelegenheid zou bieden
tegelijkertijd een aantal misverstan
den te ontkrachten. Die avond leid
de tot tien artikelen in de Markie-
zaatsbode over de periode van
Dolle Dinsdag tot kort na de bevrij
ding in 1944.
Het vervolg was de publikatie op 6
april 1990 van een boekje genaamd
'Jeeps en Klaprozen' met als onder
titel 'Een relaas van de periode
1944-'45 in Bergen op Zoom en
omgeving'. Eind 1993 verscheen
een aanvulling op deze uitgave,
waarin ook correcties en een bron
nenoverzicht waren opgenomen. In
oktober 1994 verscheen 'De Bevrij
ding van West-Brabant'. In dit boek
schreef ik een uitgebreid hoofdstuk
over de oorlogshandelingen van
belang bij de bevrijding van
West-Brabant.
Al deze publikaties hebben niet
kunnen voorkomen dat de eerder
vermelde misverstanden een hard
nekkig bestaan bleven leiden. Dat
bleek weer eens bij de recente
50-jarige herdenking van de bevrij
ding. In deze uitgave van De
Waterschans wordt een laatste
poging gedaan de hardnekkigste
misverstanden recht te zetten.
Achtereenvolgens komen aan de
orde:
1. De geallieerde eenheden betrok
ken bij de bevrijding van ons ge
west;
2. Het woord Regiment in zijn ware
betekenis bij de bevrijding van
Bergen op Zoom;
3. De Canadezen die het eerst in
Bergen op Zoom waren;
4. De datum der bevrijding van de
stad;
5. De Duitse opdracht tot standhou
den;
6. Duitse eenheden in de slag om
Woensdrecht;
7. De para-eenheden van de Duitse
Gevechtsgroep Chili;
8. De rang van baron F.A. Von der
Heydte;
9. Chill's aanwezigheid in de regio;
10. Diversen.
1. De geallieerde eenheden be
trokken bij de bevrijding van het
gewest.
De invasiemacht van Generaal D.D.
Eisenhower bestond per 1 septem
ber 1944 uit drie legergroepen in
voorste lijn met het le Geallieerde
Luchtlandings Leger in reserve. De
meest noordelijke was de 21° Le
gergroep onder bevel van Veld
maarschalk B.L. Montgomery. Deze
legergroep trok op in de richting
van Nederland. Op 12 september
was deze hoofdmacht door logistie
ke problemen tot stilstand gekomen,
grosso modo langs het Leopoldka-
naal, Albertkanaal en Verbindings
kanaal Schelde-Maas. Rechts van
Montgomery's troepen stond de 12"
Legergroep opgesteld, onder leiding
van Generaal O.N. Bradley. De
linkervleugel hiervan zou later een
deel van Limburg bevrijden.
De 2 F Legergroep was samenge
steld uit rechts-voor het 2° Britse
Leger van Luitenant-generaal M.C.
Dempsey en links-voor het 1" Cana
dese Leger van Luitenant-generaal
H.D.G. Crerar.
De Britten zouden najaar 1944
Noord-Limburg en Midden- en
Oost-Brabant, behalve het gebied
ten noorden van de Bergse Maas,
op de Duitsers veroveren.
De Canadezen zouden Zeeland,
behalve Schouwen Duiveland, en
West-Brabant voor hun rekening
nemen.
Het meest eenvoudige antwoord op
de vraag door wie wij bevrijd zijn,
luidt: 'De Canadezen van het le
Canadese Leger.' Overigens werd
het commando van Crerar toen
waargenomen door Luitenantge-
neraal G.G. Simonds.
Deze waarneming duurde van 27
september tot 9 november 1944,
omdat Crerar in die periode herstel
de van een chirurgische ingreep in
Londen.
Per definitie had het Delftsblauwe
bord van de gemeente Bergen op
Zoom niet aan Crerar maar aan
Simonds dienen toe te komen. Maar
op de datum van overhandiging aan
de vertegenwoordiger van het P
Canadese Leger was Crerar weer
terug in zijn functie, nu in de rang
van generaal.
Terug naar het 1" Canadese Leger.
Dat bestond uit twee legerkorpsen,
te weten het 1° Britse en het He
Canadese. Drie divisies ervan voch
ten tegen achtergebleven Duitse
infanteriedivisies, die van Hitier
persoonlijk opdracht hadden gekre
gen tot de laatste kogel te vechten
in vier belangrijke havensteden
langs de Kanaalkust, namelijk Le
Havre, Boulogne, Calais en Duin
kerken.
Aan de frontlijn langs de Noordbel-
gische waterwegen streed op de
westelijke vleugel het IF Canadese
Legerkorps, onder waarnemend
commando van Generaal-majoor
Ch. Foulkes, en op de oostelijke
vleugel het F Britse Legerkorps
onder bevel van Luitenant-generaal
De Waterschans nr. 3 1995
J. Crocker. De vakgrens tussen deze
twee legerkorpsen liep vanaf 12
oktober 1944 van Kalmthout over
Huijbergen naar de Kraayenberg en
verder. Vandaar dat de eenheid die
achtereenvolgens Essen, Huijber
gen, Wouwsche Plantage, Bergen
op Zoom, Heerle, Halsteren, Steen
bergen en St. Philipsland bevrijdde
behoorde tot het F Britse Leger
korps. Deze eenheid was de 4e
Canadese Pantser Divisie van Gene
raal-majoor H.W. Foster. De Cana
dezen van deze divisie waren onze
bevrijders.
De eenheid daarentegen die de
Zuidwesthoek veroverde en hard
slag had moeten leveren om het
bezit van de Kreekrakdam, behoor
de tot het IF Canadese Legerkorps.
Het was de T Canadese Infanterie
Divisie van waarnemend comman
dant Brigadier R.H. Keefler.
De strijd in het gebied Huijbergen,
Hoogerheide en Woensdrecht, be
kend als de 18 dagen durende slag
om de Kreekrakdam was hevig. Het
gevolg was dat vanuit het zuiden
vele evacués naar Bergen op Zoom
kwamen. Ook werden gewonde
burgers en militairen vanuit dit
gebied aangevoerd naar de stad.
Voorts zag men krijgsgevangen
Canadezen door onze straten wor
den afgevoerd. Bovendien kon men
de strijd om Woensdrecht steeds
horen en 's nachts zien. Het was
dan ook geen wonder dat men
verwachtte dat de bevrijders daar
vandaan zouden komen. Deze alge
mene maar onjuiste opvatting bleef
tijdens de bevrijding voortduren.
Het waren immers toch Canadezen
die ons hadden bevrijd.
Jarenlang bleef dit misverstand
bestaan. In 1989 kwam drs. P.
Winters tijdens naspeuringen voor
een publikatie tot zijn verbazing tot
de ontdekking dat de 'Bergse'
Canadezen anderen waren dan de
'Woensdrechtse' Canadezen. In mijn
latere publikaties heb ik steeds op
dit feit gewezen. Overigens heeft
W. van Riemsdijk in zijn bijdrage
Operatie Suitcase in de Special van
De Waterschans (nummer 3-1994)
hierop ook de aandacht gevestigd.
2. Het woord regiment in zijn
ware betekenis bij de bevrijding
van Bergen op Zoom.
Afb.l. Beide bevelhebbers over het V Canadese leger begeleidden hun chef
Montgomery. Rechts Generaal Henri Crerar (tijdelijk afwezig); links
luitenant-generaal Guy Simonds (de waarnemend commandant tijdens de
bevrijding van West-Brabant).
Sinds jaar en dag kan men in
Bergen op Zoom horen en lezen dat
de stad in oktober 1944 werd be
vrijd door het Lincoln and Welland
Regimental dan niet in één adem
genoemd, met tankondersteuning
van het South Alberta Regiment.
Hier is sprake van een misvatting,
vooral veroorzaakt door de verschil
lende uitleg van het woord regi
ment. In de Amerikaanse, Russische
en Duitse militaire organisatie
wordt met regiment het niveau
aangeduid tussen bataljon en divi
sie. Een regiment omvat meerdere
bataljons en is ongeveer 3000 man
sterk. Deze betekenis van 'regiment'
wordt het meeste gebruikt. In de
Engelse en Canadese militaire tra
ditie is Regiment een toevoeging
aan de naam van een onderdeel die
aangeeft vanwaar het stamt. Daar is
een brigade wat Amerikanen,
Russen en Duitsers nagenoeg een
regiment noemen. Het woord regi
ment geeft bij de Britten en
Canadezen dan ook geen grootte
aan. Enkele voorbeelden: zo waren
in de 4° Canadese Pantser Divisie
onder meer de volgende onderdelen
aanwezig: Lincoln and Welland
Regiment, een infanteriebataljon.
South Alberta Regiment, een zwaar
verkenningsbataljon. British
Columbia Regiment, een tankbatal
jon New Brunswick Rangers
Regiment, een mitrailleurcompag
nie. Lake Superior Regiment, een
gemotoriseerd infanteriebataljon.
Overigens is toevoeging van het
woord regiment niet altijd het
geval. Voorbeelden hiervan zijn the
XIIth Manitoba Dragoons en the
Argyll and Sutherland Highlanders
of Canada.
De opvatting dat Bergen op Zoom
werd bevrijd door het Lincoln and
Welland Regiment, al dan niet met
het South Alberta Regiment, zou in
de eerste betekenis van het woord
regiment inhouden dat dit zou zijn
geschied met een sterkte van onge
veer 3000 tot 6000 man. Maar in
het geval van Bergen op Zoom ging
het om een voorhoede van een
kleine 800 man, te weten twee
compagnieën infanterie en drie
escadrons verkenners, begeleid door
enkele stafonderdelen, dus in geen
geval regimenten. De tweede uitleg
van het woord is hier derhalve aan
de orde.
Evenwel wordt soms verwarring
gezaaid. Zo werd bij een BRTO
uitzending over de bevrijding op 16
oktober 1994 tijdens een aanslui
tend spel nog de vraag gesteld:
'Welke twee regimenten hebben
