De Waterschans nr. 3 1995
de voorhoede van Wotherspoon
waren. En bovendien is bekend dat
in West-Brabant acht Manitoba
Dragoons zijn gesneuveld, terwijl
bij de moeizame opmars van
Huijbergen naar onze stad minstens
Afb.8. Generallentenant Kurt Chill;
wel degelijk in onze regio.
vijf van hun Ford Lynx-voertuigen
verloren gingen en de Stag-
hound- tank van Eerste luitenant
G.E.J. Clacey door een Panzerfaust
werd uitgeschakeld.
Toch komen de Manitoba Dra
goons niet voor bij de ingedeelde
eenheden van de 4" Canadese
Pantser Divisie. Hieromtrent bestaat
geen misverstand, maar wel een
vraagteken. Het antwoord is simpel.
The XII"' Manitoba Dragoons
maakten deel uit van het II6
Canadese Legerkorps. Eerder lazen
we hoe de vakgrens tussen het F en
IF Legerkorps bij het 1° Canadese
Leger in die periode was vastge
steld. Op 24 oktober detacheerde
het II" Legerkorps het A-Eskadron
van genoemd verkenningsbataljon
bij het F Legerkorps voor het
verrichten van liaisonactiviteiten bij
de 4" Pantser Divisie en voor het
doen van verkenningspatrouilles
nabij de vakgrens. Het unitnumber
van dit onderdeel was 44.
Dat is de verklaring van een
vreemde eend in de bijt die de 4°
Canadese Pantser Divisie heet. En
op 27 oktober maakte één troop,
ofwel peloton, deel uit van de
voorhoede van deze divisie. Hun
sterkte daarin bedroeg die dag
slechts 16 man. Derhalve behoren
de Manitoba Dragoons ook te
worden gerekend tot de bevrijders
van Bergen op Zoom.
10 b. Wat moest de 245e Duitse
Infanterie Divisie in West-
Brabant?
Velen weten dat de 245° Duitse
Infanterie Divisie plotseling optrad
met twee regimenten op en om de
Rucphense Heide, tegen de
opdringende soldaten van de per 25
oktober in de strijd gekomen 104°
Amerikaanse Infanterie Divisie.
Maar slechts weinigen hebben
kennis van de diepere betekenis van
de onverwachte aanwezigheid daar
van deze Duitse eenheid.
Per 20 oktober kreeg het 15° Duitse
Leger versterkingen. Onder meer
was de met veel artillerie uitgeruste
256 Volksgrenadieren Division ter
beschikking gesteld van Von
Zangen. Hij bestemde dit onderdeel
voor de overname van de Tilburgse
sector, zodat de daar strijdende 245°
Infanterie Divisie werd afgelost en
in reserve kwam. Bovendien werd
deze laatste divisie overgeplaatst
van het LXXXVIIF Legerkorps in
Midden-Brabant naar het LXVIF in
West-Brabant. Von Zangen droeg
Von Sponheimer op de verplaatsing
naar de verzamelplaats ten zuid
oosten van Roosendaal zo snel en
heimelijk als mogelijk uit te voeren.
Deze geheimhouding was geboden
in verband met een verrassende
tegenaanval door betrokken divisie
in zijn geheel.
De bedoeling werd echter door
kruist door een dreigende doorbraak
van de Amerikanen in de richting
van Etten/Breda, mogelijk zelfs
Moerdijk. Von Sponheimer moest
aan de noodrem trekken en belastte
de twee regimenten, welke als
eerste onderdelen van de 245°
Divisie in het verzamelgebied
waren aangekomen, met het blok
keren van de Amerikanen. En weg
was de verrassende tegenaanval.
Vervolgens werd de hele divisie in
de frontlijn ingeschoven tussen de
346° (Roosendaalse vak) en de 711°
Infanterie Divisie (Bredase vak).
Maar wat wilde de Duitsers met dit
tegenaanvalsplan, dat niet meer
door kon gaan? Niet meer en niet
minder dan een enorme tegenaanval
op de open flank van de 2°
Canadese Infanterie Divisie over
Huijbergen naar Ossendrecht tot de
oever van de Westerschelde. Bij
succes zouden de zogenaamde
Woensdrechtse' Canadezen worden
afgesneden. Hiertegenover staat dat
ingevolge operatieplan Suitcase de
4° Canadese Pantser Divisie inmid
dels daar met succes de flankbe
veiliging van de Woensdrechtse'
Canadezen ter hand had genomen.
Hoe dan ook, het doorvoeren van
de voorgenomen tegenaanval zou
ook voor hen als een grote
verrassing zijn gekomen.
10 c. Operatie Pheasant?
Op zondag 5 juli 1990 ontstond
tijdens het stedenspel van Omroep
Brabant discussie over het antwoord
op de vraag hoe de geallieerde
operatie heette die West-Brabant
bevrijdde. Een deelnemer uit het
team van Bergen op Zoom had
Suitcase gezegd en dat werd door
de jury afgekeurd. Het juiste
antwoord volgens de jury was
Pheasant. Het team protesteerde.
Een week later werd het protest
toegewezen, met dien verstande dat
beide antwoorden correct zouden
zijn. Wie had het nu bij het rechte
eind?
In 1953 verscheen het boek 'Be
vrijding van Nederland: 1944-1945'
van B. Koning. Hierin is voor het
eerst sprake van operatie Pheasant.
Dit zou een dubbel omvattingsplan
zijn geweest van Montgomery.
Daarbij beschouwde hij een flank-
aanval vanuit de Corridor uit Oss
over Den Bosch door de Langstraat
naar Moerdijk als de ene tangarm
en een flankaanval in West-Brabant
over Bergen op Zoom via Steen
bergen naar Moerdijk als de andere.
Dit is overigens het model voor een
enkelvoudige omvatting, waarbij de
Duitse divisies in Midden- en
West-Brabant bij snel optreden
zouden zijn omsingeld.
Vervolgens komt Pheasant weer
terug in de Nederlandse literatuur,
voornamelijk door toedoen van J.
Didden en M. Swarts in hun boeken
'De bevrijding van Sprang-Capelle',
'Einddoel Maas, de strijd in de
84
De Waterschans nr. 3 1995
zuidelijke Nederlanden tussen
september en december 1944' en
'Brabant Bevrijd'. In de laatste
uitgave wordt het plan Pheasant
geleidelijk aan beter voorgesteld en
komt het neer op een enkelvoudige
omvatting. Aan de ene kant de
vermelde tangarm vanuit de
Corridor, aan de andere kant een
tweede die een frontale doorbraak
van de frontlijn inhield over
Roosendaal en Etten naar het
Hollands Diep. Deze doorbraak
moest worden uitgevoerd door de
49° Britse en 104° Amerikaanse
Infanterie Divisie.
Var 1953 evenwel is het woord
Pheasant niet te traceren.
Weliswaar maakte D. A. van Hilten
in zijn 'Van capitulatie tot
capitulatie' (Leiden, 1949) gewag
van een plan d.d. 16 oktober 1944,
dat de hierboven als laatste
beschreven operatie inhield, maar
hij vermeldde geen codenaam. Wel
gaf hij aan dat het 15° Duitse Leger
zich door de tactiek van het
vertragend gevecht niet liet in
sluiten. Een soortgelijke vermelding
van zaken wordt eerder in 1946
aangetroffen in het boek 'Victory in
the West' van L.F. Ellis, maar ook
hij vermeldt de codenaam Pheasant
niet.
Noch opperbevelhebber Eisenh
ower, noch Montgomery of diens
ondercommandanten maakten ge
wag van een operatieplan Pheasant.
Bij de Canadese organen is ook
geen sprake van, wel van het plan
Suitcase (zie paragraaf 3). Ook het
verzamelwerk 'Codenamen militaire
operaties' biedt geen oplossing voor
het vraagstuk. Evenmin vermochten
recente nasporingen in het Imperial
War Museum in Londen en in het
archief van de Legergroep iets op
te leveren. Dr. W. Klinkert, een
professioneel militair historicus met
toenemend gezag, stelt het nog
diplomatiek als hij concludeert dat
codenaam Pheasant alleen te vinden
is in de Nederlandse literatuur. Een
andere autoriteit, drs. J. Schuiten,
tweelingbroer van dr. C. Schuiten,
de direkteur van het Rijksinstituut
voor Oorlogsdocumentatie, haalt
achteloos zijn schouders op bij het
omstreden woord.
Op 14 oktober ontving Foster op de
commandopost van Crocker in
Turnhout opdracht tot de operatie
Suitcase. In paragraaf drie zagen
we, dat deze operatie als voor
waarde was gesteld bij de plannen
van het 1° Canadese Leger om de
Antwerpse haven te openen.
Een feit nu is dat het aanvankelijke
operatieplan Suitcase op 16 oktober
is aangepast in de zin zoals
voorgesteld bij Hilten. Overigens
werd Suitcase op 27 oktober voor
de tweede maal en dit keer
definitief gewijzigd. Volgens deze
laatste wijziging werd operatie
Suitcase ook uitgevoerd. Het betrof
namelijk een frontale aanval van de
vier divisies van Crocker in
West-Brabant, waarbij de vijand
werd weggedrukt tot over de grote
rivieren. Dit geschiedde onder ge
lijktijdig optrekken vanuit de
Corridor uit Midden-Brabant.
Een tweede feit is dat Von Zangen
al die tijd beducht is geweest voor
een aanval van Montgomery con
form het Pheasant- idee. Maar
overigens concludeerde hij, dat de
uitvoering van beide hoofdaanvallen
dan wel op dezelfde dag en
hetzelfde tijdstip plaats had moeten
vinden.
Een derde feit is dat operatie Alan
eerst op 22 oktober van start ging
vanuit Oss richting Den Bosch,
terwijl Suitcase al op de 20° werd
gelanceerd. Nota bene, Alan was
slechts een nevenaanval; de zwaar
dere hoofdaanval van het XIF
Legerkorps ten zuiden van Den
Bosch ging zelfs in op de 23°! Dit
was operatie Colin. En om het met
Von Zangen te zeggen, dat alles
had simultaan moeten gebeuren.
Een vierde feit is dat de as van de
operaties Alan en Colin gericht was
op Breda en niet op Moerdijk,
waarbij overigens wel de noord-
oost-flank van de troepenmacht
diende te worden beveiligd door het
aanleunen bij de Maas. Overigens
dienden de divisies van het F
Legerkorps wel door te stoten tot
de waterfront-lijn.
Een vijfde feit is dat het aan
vankelijke aanvalsdoel van de 104°
Amerikaanse Divisie ook Breda
was, zodat de conclusie is gerecht
vaardigd dat het mogelijk een
omsingelingspoging betrof van de
Duitse troepen in Midden-Brabant.
Kortom, al deze feiten brengen mij
tot de overtuiging dat West-Brabant
werd bevrijd door het 1° Canadese
Leger met de operaties Ayntree en
Suitcase. De samenhang met het
optreden van een drietal divisies
van het XII° Legerkorps is
duidelijk, maar dan volgens de
acties Alan en Colin en niet volgens
een actie Pheasant.
Wellicht heeft Montgomery een
operatie Pheasant in gedachten
gehad. De uitvoering van de
werkelijke operaties kan dit echter
niet staven. Wel werden de Duitsers
uit West-Brabant weggedrukt, maar
tot een omsingeling is het nooit
gekomen.
De vraag blijft waar heeft B.
Koning de codenaam Pheasant
vandaan?
BRG-48ste Brabants-Heemkamp
Het Brabants-Heemkamp is een
vierdaags kamp voor leden van de
bij de stichting Brabants Heem
aangesloten heemkringen, dat
eenmaal per jaar plaatsvindt in het
gebied van een of meer kringen, die
in samenwerking met deze stichting
ook de organisatie op zich nemen.
Doel van het kamp is, om op een
informatieve maar ook ont
spannende wijze kennis te maken
met een bepaalde, jaarlijks wis
selende streek van de provincie.
Door fiets- en wandeltochten wordt
overdag de omgeving met speci
fieke bezienswaardigheden en
eigenheden verkend, 's Avonds
volgt de voorbereiding op de
volgende dag, het gezellig samen
zijn met muzikale optredens van
plaatselijke bodem of deelnemers
aan het heemkamp. Voor 1996
hebben de kringen in Oudenbosch
en Zevenbergen de organisatie op
zich genomen.
85
11. bronnenoverzicht
Verzamelband Gemeentelijk Archief
Bergen op Zoom. De 4' Canadese Pantser
Divisie in West-Brabant okt.-nov. 1944;
Literatuurlijst ad Aanvullingen op jeeps en
Klaprozen' door Piet Hoedelmans, Bergen
op Zoom 1993, Gemeente-archief Bergen
op Zoom; Duitse militaire bronnen
vermeld in literatuurlijst van 'De Bevrij
ding van West-Brabant, september 1944-mei
1944' Publikatie XIX, gemeente-archief
Roosendaal en Nispen, 1994; De bevrijding
van Nederland 1944-1945. Oorlog op de
flank. Christ Klep, Ben Schoenmaker.
SDU. Den Haag. 1995.
