138
m
139
De Waterschans nr. 4 1995
sf. éw. fi 'faim
Afb. 3. Dansen rond de vrijheidsboom in Klundert op 1 maart 1793. Het is
een gravure van C. Bogerts naar een voorbeeld van J. Buys.
Brabantica collectie. KUB. Tilburg.
was zo'n comité in het leven
geroepen. De comité's wilden
voorkomen dat de Fransen ons land
zouden beschouwen als veroverd
gebied om het vervolgens bij
Frankrijk in te lijven zoals met
België gebeurde. In de Brabantse
plaatsen die al in 1793 kennis
maakten met de Fransen werden
deze inderdaad als bevrijders
ingehaald. Overal richtten de
bewoners een vrijheidsboom op en
dansten met de bevrijders om dat
revolutiesymbool. Brabant was als
generaliteitsland nooit gelijkgesteld
met de andere gewesten en de in
hoofdzaak katholieke bewoners
voelden zich als tweederangs
burgers behandeld. Zo kwamen zij
bijvoorbeeld niet in aanmerking
voor overheidsfuncties. De
principes van vrijheid en gelijkheid
beloofden een eind te maken aan
elke bevoorrechting van welke
groepering dan ook. Dat was
natuurlijk voor veel Brabanders
zeer aantrekkelijk. Bergen op Zoom
zag in 1793 nog geen Fransen in de
stad. Dumouriez liet bij zijn
offensief de stad links liggen. Het
belegeren van deze vestingstad leek
hem te tijdrovend, dat kon tot later
wachten. In dat jaar dus geen
vrijheidsboom op de Markt. In
1794 gingen de Fransen weer tot
het offensief over. België werd
opnieuw bezet en in januari 1795
bereikten de Fransen voor de
tweede keer de grenzen van de
Republiek, nu door het
Noorderleger onder leiding van
Charles Pichegru. Deze bevelhebber
liet Bergen op Zoom ook links
liggen. Hij trok over de bevroren
rivieren recht naar Utrecht en
Amsterdam. Laatstgenoemde stad
bereikte hij op 19 januari 1795. Het
revolutie-comité aldaar bewerkte
een snelle omzetting van het
stadsbestuur. De vroedschap ging
uiteen en maakte plaats voor door
het volk bij acclamatie gekozen
patriotten. De gekozenen noemden
zich provisionele representanten van
het volk van Amsterdam. Ze
vormden voorlopig de gemeente
raad in afwachting van een defini
tieve regeling en vandaar dus de
toevoeging provisionele. Andere
plaatsen volgden het voorbeeld van
Amsterdam en zo kwamen overal
de patriotten aan het bewind, ook in
het gewestelijk bestuur en het
landsbestuur. Het land kreeg een
andere naam en heette voortaan de
Bataafse Republiek. De hele
omwenteling verliep vrij vlot,
zonder veel geweld, zonder
guillotine of bloedige wraakacties.
Om die reden spreken we van de
Fluwelen Revolutie van 1795. Het
is tegen deze achtergrond dat we nu
onze blik richten op Bergen op
Zoom.
Hoe reageerden de Bergenaren op
de geschetste ontwikkelingen?
4. Patriotten in Bergen op Zoom
Natuurlijk drongen ook in Bergen
op Zoom de ideeën van de Verlich
ting door, al zal slechts een
bescheiden groep van de bevolking
er kennis van hebben genomen. Dat
was elders evenzo. De grote massa
had het zo druk met de strijd om
het dagelijks bestaan, dat er geen
tijd overbleef om zich met politiek,
laat staan met filosofie bezig te
houden. De meesten misten
De Waterschans nr. 4 1995
mi RFit ktkn van nr.:
EjNTSC M VN VAN JJKN J8 K GX1R!
O
«KT KKBSTK JAA* ÏJKRUATAAFKCJUK VRIJÏXV.Tl)
IRTUT r. X.I
A lit* \Teillelu*;! vfüinïcn mei gelijke Rct-iLr:
uuoren pij dew Xkliturlijke "Reehien "kun
mri Kim uiei ontnomen wawlc
AitTtrn, x
Diergblijkt- "bepaalingOn derlia-
Vrijheid.moffen niptgteuiaakfVX
ardendan öoor het Volt of des zelfs
Verte rXmi "voo-rdAgfe
jNiemnndkan derhalvra verpligt -worden.ii-*s
van ïnnrMl zanoert ei^biidoinnien aaniwtalj^i.
meen te moeten alilaaii.ofopofferen;Mmörrtfsrt
zulks door de» vil drs Volkit.of van des-zelfs XSepnc-
fei»laiiten,uitctrukkelyk bepaald zij.en nas erne
TSMtraf^fegtt a n:- (rliac vrrgbc din g
Deze teohten WSaan it: CeiijcLrid W-k ke.:d
VeiligJioid £i«Vodo(n en Tegfcsi ftanrl aan
Ojjqp i'ti rukk:
DelXjijhciil isdemagt volte aan ieder l esiioh
toekomt aan lermogbn doen. al hel ondorc-n. ut
hunne Uprlitraniet floorl;do Nntiiurlijk:- orpa
linp'dw'Trjjlieiü beflsal derhalve» in deze-
BOBUIM AAS KKJfK
MKTJVILT DAT AAN V UKSOHIKD*
15e V»t is dovige cnplcgtigt- uitdrukking
dfMal^sjiwMteii vilzij is voor allen gtlijt.bf!
ïjjom te llrnfJrn. hel zij am te bol wonen
xra
Jïxrmoïad swaggr reclJ'Icli'i. belêhiddigÖ.gbar
irrrü rr jjr.et wutden.dau in zodanige
gmt'Iru envulgbnde zodanige mmaliteitmo
rik- dworde vet zelve, Se vnsreii bepsnld lijn
sav.
(LXngb volle het noodzenkrlijk gNto rdewd tv®til*.
irjnaiiil^Tangtit icdernici
arlnmolcld wordru, dan vnlftrrktnoo
digis oin zig' vandjn'pecfooa te ver 7.
•U o 1 v ra u «ie va- t r-tam
BRT.N 1! KT Si K Jf >1 «JJ
liet is tlus iedf pgtonHocra agw ^pila^'.rr. -on gr -
vcelons aan «mdwnjifl zij door tnidde. -.«Aide i3,
Drukpt-rs.of opceni^b aadesv -wijze, te aprnbsarea.. V". §1 't
bdrrMcnfrli lire ft liet Xe oh; God .".ode: mg
dienen als hij vil: zander daarin,cpemigprlei- CJj
ijïe, gfcdifoiigVn ie kunne
DdVili^iioit! b»-Alani in ie scekrrhi'iil vttsèxir fit ff
ideren !iie1Yefl«or(! ie zullen worden in hot
uilocËEcncn van Bijne Rechten u©«-h. hot
i«ra. bezit van wi 1 Lef vork re
v imVi» uamiK
3>«ar v.Iji- Men leken gelijk r.ijn. zrn zyooic b-uj
vprtVsinnrtot alle Arapteii en Bediening-u
onicr eeni^b andere redenen vau v
dan die van deugden m bekv«RmliiTt!en
XVI
Pg :ii hee lt het Keeht otu-van ieder Aiup-
Qttvnn Svr i publiek btftuur, reken»
si vatunliup" van. defzelfs bevind !e
Cvovde
xvn
bihe". Xeclvt "van iederUurgtei" om zijne be Ion.
#tn in ie br«ig>n bij liun.atui vt Ikode yubli
kr mol torvrrlrottwt! \r. kan nooit de gering
Üebenaalin^' gemankt v orden.
Ieder 7Uoetilon.i hebben inde Votgoeveiu!
gade ring tier gbJiee Ie Maaifehappij hel ai* peiv
ü&ocilijk. iiei aij docs-eeno bij hem» -snede.p'eko
neVfr ir p>Dvoer«liguigi
via.
Hot oo
o'merk van a'IeDui'gbrlijki' LiaaHniau- g
pyeii moe! zijn ©m aan tb MenJMieu hrvroed-
'/.aam gene: van hunne NatuurlijkeJËcehtn.
eve 1* r.eeke
35e Keu vore ini teit brru n bij het gbheele Valk
geen de el te defzelü kan ai oh dezelve
lunatigVn
Do Kainui-lijke Yrsjhoid van alles te .incgVa
doet» v at an de ven i st hu «me Koel» ten n toi ttuorl
kan nimmer verhinderd worden, dan wan
neer het oogmerk do r fturgtvriijke MTaalfehap.
lks voltrek lelijk verdort
Ibl volklieeft.teu uilen tjjde het «ebt am zij
?u* Xrge eJ'ingt -v urn: te vrvaiulrmi to vevbe-
gelieel aiidexi'ii te verkiezen
'viÉiilt&l-i'.U
/VrrvZ Oih'Gl7.A'JJ)-'/yWtlCZfl.A? A Kat* </-*..• yu< uSj
2f hvft'vnrwJt Utn yryx&rt ZZ'l/.U R .«o/Mox*»»«/. **.- t-tfrtfigt/ '<Wt?0*
P Ï>W .kv/ t-n-rv/- '-/frfrf r' 'A'npvn ruat-ing' vr-men B X <>Wrvtgjtig' 'lywh-w.
- Zjn V' Att/. .Zt>- ZAr/i /.fsy rwy./ D .uir U.Jg.M.A tA-f S)rasfysst/
ZL' e</*>- 9 Ar/1 A.-A
Ge.'/tP.ft?,*" '■MR.AttP&fi' :<<A
'r'I
Afb. 4. De rechten van de mens en van de burger, geformuleerd in 1795 naar een Frans voorbeeld. Boven de tekst
zweeft de Verlichting. Zij ontvangt haar licht van God en verlicht op haar beurt de Tijd. Onder de wetstafelen lezen
we: Verlichting schept haar glans uit Gods Oneindig Wezen En zij bestraalt den grijzen Tijd. Minerva doet elk vorst
haar wapenrusting vreezen Aan 't heil der volken toegewijd. Gelijkheid laat ons gul als broeders samenleven
Beschermd, verdedigd door de Wet. Zo wordt de vrijheisspeer eendragtig opgeheven En als 's Lands Outer vastgezet.
Zo zal de Zegekrans der Vrede hen bekronen Die fier De Rechten van den Mensch zich waardig toonen.
Rijksprentenkabinet. A msterdam.
