148
149
De Waterschans nr. 4 1995
periode 1850-1918 grote invloed
gehad op het denken en de
uitvoering van restauraties. Hij
adviseerde vele collega-architecten
en heeft een groot aantal grote
restauraties op zijn naam staan
zoals de grote Munsterkerk van
Roermond en het kasteel De Haar.
Aan de hand van menig restauratie
schetst Van Leeuwen de ont
wikkeling van de restauratie
opvattingen van Cuypers, die zoals
bekend nogal eigengereid en
fantasievol konden uitvallen zoals
bijvoorbeeld in het geval van de
St.Servaes in Maastricht. Het
grotendeels ongedaan maken van
Cuypers' restauratie aan de St.
Servaes vormde eigenlijk de aanlei
ding van deze studie. Kasteel de
Haar is in feite een 19de eeuwse
nieuwbouw geweest. Ook wordt de
invloed van Cuypers' restauratie-
praktijken op diens nieuwbouw
aangetoond. Zo kan men in het
Rijksmuseum te Amsterdam dui
delijke elementen van het I luis van
Maarten van Rossem in Zaltbommcl
aantreffen. In het proefschrift wordt
een aantal grote restauraties geana
lyseerd. Van Leeuwen, mede
oprichter en voorzitter van het
Cuypersgenootschap, raadpleegde in
de loop van zijn onderzoek vele
omvangrijke archieven. Cuypers
zelf, hij was naast architect
onbezoldigd rijksadviseur, beweerde
dat hij in 40 jaar 723 adviezen had
gegeven. Monumenten waren voor
Cuypers geen relicten uit een
verloren verleden, maar levend
erfgoed dat aangepast kon worden
naar nieuwe inzichten en wensen.
Dit mondde nogal eens uit in een
geïdealiseerd beeld van het ver
leden. Een gedegen studie, niet
alleen goed leesbaar omdat het een
uiterst interessant onderwerp
betreft, maar vooral omdat Van
Leeuwen een zeer begenadigd
verteller en schrijver is. Zwolle,
1995. 267p. ISBN 90.400.9696.
f65.
Sluizen en stuwen
(recensie in Heemschut, jrg 72.
nr.4. augustus '95).
In de serie Bouwtechniek in
Nederland, een gezamenlijke uit
gave van de Delftse Universitaire
Pers en de Rijksdienst voor de
Monumentenzorg verscheen als deel
5 Sluizen en stuwen; de ontwik
keling van de sluis- en stuwbouw in
Nederland tot 1940. Auteur: G.
Arends. In dit boek komen de
werking en de constructie van
verschillende afsluitmiddelen aan de
orde; waterbeheersing is weer
actueler dan ooit. Zonder dijken
zou ons land tweemaal per dag voor
de helft overstromen. Het bouwen
van stuwen en sluizen is nood
zakelijk voor de waterbeheersing,
scheepvaart en defensie. In
Nederland heeft op dit gebied een
enorme ontwikkeling plaats
gevonden. Ten behoeve van behoud
en restauratie zijn een uitgebreide
inventarisatie en kennis van de
ontwikkeling onontbeerlijk. Om het
boek ook voor leken en geïnteres
seerden leesbaar te houden zijn al te
technische uitweidingen apart
opgenomen. Het eerste hoofdstuk
behandelt de geschiedenis van de
Romeinse tijd tot het Interbellum.
Daarna worden successievelijk de
verschillende ontwikkelingen en
typen beschreven; afsluitmiddelen,
stoomsluizen, schutsluizen en
stuwen. Het boek bevat vele foto's
en tekeningen. Delft, Delftse
universitaire Pers. 1994. 279p.
ISBN 90.6275.700.6. f79.50.
Vestingen en schansen
(recensie in Heemschut, jrg 72.
nr. 4. augustus '95).
Bij Matrijs verscheen eind vorig
jaar: Vestigingen en schansen in
Groningen; eeuwenlang de hoek
steen van de Nederlandse defensie,
door J.D. Lepage.
Eeuwenlang heeft de stad
Groningen geprobeerd zich te
beschermen tegen tal van vijandige
aanvallen. Zij wilde het omliggende
platteland onderwerpen hetgeen op
weerstand stuitte maar dat ook
leidde tot een inventief verdedi-
gingsbeleid en een interessante
militaire geschiedenis. Aan de orde
komen de vestingbouw, de ver
dedigingswerken vanaf de eerste
omwalling in de 11de eeuw tot de
versterkingen in deze eeuw. I let
eerste deel legt zich toe op de stad
zelf, terwijl in het tweede deel de
vestingbouwkundige en verdedi
gingswerken uit de rest van de
provincie aan de orde komen.
Bijzonder is de wijze waarop door
middel van tekeningen, plattegron
den, doorsneden en kaarten, voor
het merendeel van de hand van de
auteur, deze materie die zich
moeilijk laat opschrijven, duidelijk
wordt gemaakt, waarbij het boek
ook uitermate geschikt is voor
oudere kinderen. Utrecht. Matrijs.
1994.160p. ISBN 90.5345.O57.2.
f49.95.
Hendrick de Keyser
(recensie in Heemschut, jrg 72.
nr.4. augustus '95). De vereniging
Hendrick de Keyser heeft een
nieuwe huisstijl ontwikkeld voor
briefpapier en jaarverslag. Het jaar
1994 (het 76ste jaarverslag) is voor
de Vereniging een gunstig jaar
geweest, waarin het fraaie pand, 'De
Onbeschaamde', Wijnstraat 123-125
te Dordrecht voor een symbolisch
bedrag met restauratieplicht van de
gemeente werd overgenomen. Het
is een betrekkelijk gaaf woonhuis,
ontworpen door Pieter Post
(1608-1669). Op dezelfde wijze
werd in 1991 het voormalig
Weeshuis in Arnhem verworven,
dat in het boekjaar gerestaureerd
werd. In het jaarverlag zijn twee
bijdragen van A. Schulte opgeno
men, te weten over de geschiedenis
en de bewoners van het weeshuis
en over 'De Kamerbchangsels met
de geschiedenis van Alexander de
Grote in het voormalig Burger
weeshuis te Arnhem'. Vlak voor het
jaarverslag verscheen 'Huizen in
Nederland-deel II, Amsterdam' door
R. Meischke, H.Zantkuijl, W.Raue
en P.Rosenberg. Een serie die uit
zal groeien tot 4 delen en die wordt
uitgegeven tgv het 75 jarig bestaan
van dc Vereniging. In de delen
wordt het huizenbezit van de Ver
eniging uitvoerig beschreven. Dit
deel bevat eerst een aantal
hoofdstukken van algemene aard.
Over de groei van Amsterdam, de
organisatie van het stads-
bouwbedrijf, huistypen en archi
tectuurstromingen Als bijlagen
werden ogenomen lijsten van tim
merlieden, ateliers en ontwerpers en
metselaars. Het tweede deel be
schrijft op dc gebruikelijke zorgvul
dige wijze dc ca 80 bezittingen van
de Vereniging. Voor dc bouw
geschiedenis van Amsterdam is dit
De Waterschans nr. 4 1995
een buitengewoon belangrijk
uitgave.
Uitgegeven in samenwerking met
Waanders uitgevers te Zwolle.
376p. ISBN 90.6630.474 X. f62,50.
Adres Vereniging HdK: Huize van
Brienen, Herengracht 284,1016 BX.
Tel 020-624.97.55.
J. Brouwers. Van Moederheil en
Valkenhorst. Een geschiedschrijving
(Breda: Valkenhorst Opvang- en
Begeleidingscentrum voor vrouwen
en kinderen. 1995); 52 blz.geïll.
reg.; ISBN 90-90079-22. Het
gebouw Valkenhorst, beter bekend
onder de naam 'Moederheil', gaat
verdwijnen uit het straatbeeld van
de Valkenierslaan in Breda. De
verdwijning van het gezichts
bepalende gebouw was met de
enige aanleiding voor de directie en
het bestuur van de Slichting
Valkenhorst om een korte
geschiedschrijving uit te geven. Het
instituut was en is een begrip voor
Breda en omgeving. Hier werd hulp
en opvang geboden aan vrouwen en
kinderen in nood. Jan Brouwers be
schrijft op boeiende wijze in
chronologische volgorde de
geschiedenis van Moederheil en het
latere Valkenhorst. Moederheil
stond voornamelijk bekend als een
besloten rooms-katholieke instelling
voor de ongehuwde moeder en haar
kind. Daarentegen kreeg Val
kenhorst de uitstraling van een open
huis voor moeders en kinderen,
waar de hulpverlening was
gebaseerd op deskundigheid en
waar meer ruimte werd geboden
voor persoonlijke benadering en
aandacht voor het kind. Dc auteur
stelt echter dat nader historisch
onderzoek heeft uitgewezen dat de
verschillen genuanceerder liggen en
meer gezocht moeten worden in de
verandering van dc maatschappij:
de sociaal-economische moge
lijkheden voor vrouwen en de
verandering van denken over de
opvang van vrouwen in nood.
Brouwers is van mening dat zowel
Moederheil als Valkenhorst op
eigentijdse wijze hulpverlening bo
den en zich steeds wisten aan te
passen aan de maatschappelijke
veranderingen van hun tijd. Het
boekje besluit met 'een laatste blik
op het oude Valkenhorst': een
prachtige verstilde foto-impressie
gemaakt door Bea Hoeks-de Laat.
R. Wassing-Visser. Koninklijke
geschenken uit Indonesië. 250 pg.
225 kleurenillustraties. 40
zwart/wit. ISBN 90-40097569.
Prijs: ƒ69.95 (na 31 dec.: ƒ89.95).
A. Carmiggelt e.a. Het klooster St.
Catharinadal. Archeologie, bouw-
historie en geschiedenis. 72 pg. 34
kleurenillustraties. 34 zwart/wit.
ISBN 90-801538-6-9. ƒ22.50.
H. Bruggeman. Vooruit, Vooruit,
Vooruit Mina. Het is kermis in Den
Bosch. 's-Hertogenbosch. 1995.
L. van Gastel. Roosendaal tussen
platteland en stad. Deel A 1770-
1900. Tilburg 1995.
J. Gorisse. Roosendaal tussen
platteland en stad. Deel B 1900-
1970. Tilburg 1995.
BRG-lezingcn: Archeologie in
West-Brabant
Voor alle hier genoemde
aktiviteiten van de BRG (Stichting
Brabantse Regionale Geschied
beoefening) geldt het volgende
adres: BRG Postbus 1104. 5200 BD
's-Hertogenbosch. tel. 073-6146193.
Alle nadere gegevens: zie folder bij
de Gemeentelijke Archiefdienst
Bergen op Zoom.
In vergelijking met het oostelijk
deel van de provincie waar univer
sitaire instituten al jarenlang
opgravingen verrichten, komt
West-Brabant er bekaaid af. Toch is
er bijvoorbeeld over de pre- en
protohistorie van West-Brabant
dankzij intensieve veldverkenningen
meer bekend dan algemeen wordt
aangenomen. De aanwezigheid van
omvangrijke veengebieden, die in
de Middeleeuwen zijn afgegraven,
hebben in West-Brabant sporen in
het landschap achtergelaten.
Daarnaast hebben overstromingen
en dijkdoorbraken in het verleden
het gebied rond de Noord-Westhoek
getekend. In veiliger gebieden
ontwikkelden zich steden. Hoe dit
door de eeuwen heeft plaatsgevon
den, wordt duidelijk uit stads-
archeologisch onderzoek. Uit deze
lezingenreeks wordt duidelijk dat.
in tegenstelling vaak wordt aan
genomen, West-Brabant vanuit
archeologisch opzicht wel degelijk
een interessant gebied is. Aanvang
lezingenreeks: 29 april 1996.
BRG-lezingcn criminaliteit in de
verleden tijd
Aan de kaak stellen, de duim
schroeven aandraaien, voor galg en
rad opgroeien; het zijn termen in
het taalgebruik waarin de pogingen
uit het verleden om de criminaliteit
tegen te gaan nog doorklinken. De
opvattingen hoe criminaliteit
bestreden dient te worden, zijn door
de tijd heen veranderd. Ge
brandmerkte bedelaars behoren tot
het verleden en in tegenstelling tot
in vroeger tijd zijn de rechten van
de verdachte vastgelegd. Struik
rovers en smokkelaars, die in
romantische verhalen het Brabantse
land bevolkten, zijn verdwenen.
Maatschappelijke ontwikkelingen
leidden echter tot andere vormen
van crimineel gedrag.
In hun bijdragen zullen de sprekers
op basis van onderzoek een beeld
geven van de historische achter
gronden van verschillende aspecten
van criminaliteit. Daarbij zullen zij
tevens ingaan op de bronnen die zij
voor hun onderzoek hebben
gebruikt.
BRG-cursus Traditionele boer
derijen in Noord-Brabant
In deze cursus wordt de traditie van
de boerderijbouw geschetst en
komen de ontwikkeling van de
bedrijfsvoering aan de orde en de
wijze waarop die in de ver
schillende regio's van Noord-Bra
bant tot stand is gekomen.
Aan de hand van foto's, tekeningen,
plattegronden en ander informa
tiemateriaal wordt nagegaan welke
informatie uit de constructie en het
materiaalgebruik van de hoofd- en
bijgebouwen af te leiden valt.
Tevens wordt de ontwikkeling van
het woongedeelte, de tuin en het erf
nader bekeken.
