116
777
De Waterschans nr. 4 1995
1908-1937
sporenligging ABT/SS te BERGEN OP ZOOM
[zuidzijde stad)
Aft}. 4. Sporenligging raccordement 'Wittouck' en ABT bij kruising Ant-
werpschestraat/Zuidsingel te Bergen op Zoom, 1908-1937. Tekening M.C.J.
Broos, Roosendaal.
nieuwe exploitant, de Coöperatieve
Beetwortelsuikerfabriek 'Zeeland'.
Het raccordement aan de zuidzijde
van de stad telde in 1917 inclusief
vertakkingen een lengte van ruim
drie kilometer en lag inmiddels tot
op het terrein van de N.V. Machi
nefabriek, Ijzergieterij en Con
structiewerkplaats Holland vh Alex
Nerincx ('Holland'). Omdat de
kosten sinds het uitbreken van de
Eerste Wereldoorlog sterk waren
gestegen, werd in mei 1917 het
raccordementsgeld door de 'Zeeland'
verhoogd. De 'Zeeland' had overi
gens ook in Ossendrecht bij de
ABT de beschikking over een eigen
zijspoor met een lengte van onge
veer 75 meter voor het laden en
lossen van suikerbieten en pulp.
Bij het raccordement in Bergen op
Zoom behoorden sinds 1917 twee
locomotieven, namelijk de 'Zeeland
1' (ex 'Wittoucksingel') en de 'Zee
land 2' (aangeschaft door 'Wittouck'
in 1916), compleet met twee grote
en drie kleine lantaarns. De loco
motief 'Zuidsingel', die in 1885
door de suikerfabriek 'Wittouck' in
dienst was gesteld, had men al in
1916 ter zijde gesteld. Deze machi
ne werd door de 'Zeeland' in 1917
wel overgenomen, maar niet meer
opgeknapt. Zij werd in 1922 door
de 'Zeeland' definitief afgevoerd.
Overigens was de technische toe
stand van de 'Zeeland 1' en 'Zeeland
2' ook niet om over naar huis te
schrijven. In juni 1917 moest de
periodieke keuring van de 'Zeeland
2' worden uitgesteld, omdat zij niet
kon worden gemist in de dienst. De
'Zeeland 1' onderging op dat mo
ment een grote revisie. Beide
machines zouden in 1923 ('Zeeland
2') en in 1926 ('Zeeland 1') van een
nieuwe ketel worden voorzien. De
twee locomotieven van de coöpe
ratie stonden in 1917 voor een
totaal bedrag van 30.000 op de
balans. Daarnaast had men van
'Wittouck' nog drie goederenwagens
overgenomen, die in 1921 werden
vervangen door drie nieuwe met
een draagvermogen van 20 ton. Het
werkplaats- en onderhoudsbedrijf
van de fabriek had de beschikking
over allerlei onderdelen van wissels
en gereedschappen voor het onder
houd van de baan. Voor het smal-
spoorbedrijf op het fabrieksterrein
waren vier kipwagens voor schuim
aarde en zes kipwagens voor pulp
aanwezig.
7.9. tekort aan brandstoffen
In de laatste jaren van de Eerste
Wereldoorlog ontstond er in Neder
land een flinke schaarste aan brand
stoffen. De 'Zeeland' schatte op 20
januari 1917, dat er nog zo'n 15 ton
steenkolen voor de twee stoomloco
motieven lagen opgeslagen. Dit was
genoeg voor zes tot acht weken,
maar de voorraad slonk echter zien
derogen, terwijl er nog geen uit
zicht was op een aanvulling. Op 20
april 1917 waren alle steenkolen en
briketten voor het spoorwegbedrijf
van de 'Zeeland' op. Een inderhaast
door het kolendistributiebureau
toegewezen wagen steenkolen
arriveerde te laat, zodat de exploi
tatie van het raccordement kwam
stil te liggen. Nog op dezelfde dag
werd een poging ondernomen om
de goederenwagens met paarden, te
vervoeren. De stationschef van
Bergen op Zoom wees echter
schriftelijk alle verantwoordelijk
heid van de hand. Gelukkig kon de
exploitatie na enige dagen weer op
de gewone wijze worden hervat.
7.10. druk vervoer
In maart 1924 werd een contract
getekend voor het overbrengen van
1500 slooprijpe goederenwagens
langs het raccordement naar de
'Holland'. Het slopen van al dit
rollend materieel van de 'Ne-
derlandsche Spoorwegen' (NS) uit
de erfenis van de oude spoorweg
maatschappijen zou vijf maanden
lang werk verschaffen aan honderd
mensen.
In 1927 ontstonden problemen rond
de bediening van het raccordement
'Zeeland'. Men achtte het stations
emplacement te Bergen op Zoom
veel te klein om alle rangeerwerk
naar en van het raccordement vlot
te doen verlopen. 'Het was in 1926
een geregeld voorkomend verschijn
sel, dat de lijnen zoo vol wagens
stonden, dat het niet mogelijk was
volle of leege wagens te halen of te
brengen. Het werkvolk belast met
het laden en lossen der wagens
bieten en pulp stond dikwijls een
halve dag werkloos om dan plotse
ling weer met werk overstelpt te
worden. Van een regelmatig werken
was geen sprake.' Men verwachtte
in 1927 tijdens de suikerbietencam
pagne een minstens even groot
vervoer. Daarnaast zou het vervoer
voor de spiritusfabriek aanzienlijk
toenemen. Maandelijks verwachtte
zij 130 te ontvangen bakwagens
met steenkolen en 60 te verzenden
ketelwagens met spiritus, 'welke
laatste ook weer ledig terugkomen
De Waterschans nr. 4 1995
en vooral op tijd moeten worden
verzonden, zowel wegens ver
plichtingen tegenover de afnemers
als tegenover de fiscus'. De 'Zee
land' verzocht aan de NS tijdig
maatregelen te nemen, zoals het
beschikbaar stellen van extra opstel
gelegenheid op het emplacement.
Indien niet aan het verzoek kon
worden voldaan, dan zat er voor
haar niets anders op dan het vervoer
van suikerbieten, pulp en steenkolen
gedeeltelijk per schip te doen plaats
vinden. Deze maatregel was echter
weer niet in het belang van de
suikerfabriek, omdat de haven
wegens eb en vloed slechts enige
uren per dag goed bereikbaar was.
Het dreigement zal dan ook wel
met zijn uitgevoerd, juist omdat in
1927 in de Zak van Zuid-Beveland
een nieuwe lokaalspoorwegnet met
dertig laadplaatsen voor suikerbie
ten was geopend. Het vervoer per
trein naar Bergen op Zoom bleef
ondanks alle handicaps de voorkeur
genieten. Wel werden m 1928 de
tarieven voor het vervoer van sui
kerbieten uit de Zak van Zuid-
Beveland met 30 cent per ton ver
hoogd. Het bestuur van de coöpe
ratie was met gelukkig met deze
gang van zaken en waarschuwde
toen de leden, dat 'als we niet op
onze qui-vive zijn, de spoorwegen
er straks nog een schepje op zullen
gooien'. De 'Zeeland' zou uiteinde
lijk slechts twee campagnes lang
profijt trekken van het vervoer van
Bolwerk Noord
gebouwd in 1916
1901 - 1933
sporenligging ABT/SS te BERGEN OP ZOOM
(noordzijde stad)
Afb. 6. Sporenligging raccordement 'Van der Linden Co' en ABT bij
kruising Zuidzijde Zoom/Burgemeester Stulemeijerlaan te Bergen op Zoom.
1901-1937. Tekening M.C.J. Broos, Roosendaal.
sporenligging ABT/SS te BERGEN OP ZOOM
(Villa Helena)
Afb. 5. Sporenligging raccordement
'Villa Helena' te Bergen op Zoom,
Roosendaal.
suikerbieten per trein uit de Zak
van Zuid-Beveland.
7.11. spoorwegbedrijf 'Syndicaat'
Na de sluiting van de suikerfabriek
'Zeeland' bleef het 'Syndicaat tot
liquideering van bezittingen der
suikerfabriek Zeeland' zorgdragen
voor de exploitatie van het raccor
dement. De bediening van de
Bergse ondernemingen leverde een
rendabele exploitatie op. Bij over
eenkomst van 20 juli 1936 ging de
exploitatie van het syndicaat echter
over in handen van de N.V. Zuid-
'Van der Linden Co' en ABT bij
1901-1937. Tekening M.C.J. Broos,
Nederlandsche Spiritusfabriek (ZN-
SF). Tot dan toe had men steeds
gebruik gemaakt van de locomo
tieven 'Zeeland 1' en 'Zeeland 2'.
Omdat deze inmiddels tot op de
draad versleten waren, kocht de
ZNSF in 1936 een spiksplin
ternieuwe diesellocomotief uit de
fabriek van 'Du Croo Brauns' te
Amsterdam. De 'Zeeland 1' werd
nog in 1936 afgevoerd. De 'Zeeland
2' zou in 1938 aan de beurt komen.
7.12. spoorwegbedrijf 'ZNSF'
Nadien deed de ZNSF nog enige
malen een beroep op de tweede
hands markt voor stoomlocomotie
ven, zeker toen men in de oorlogs
jaren de diesellocomotief bij gebrek
aan brandstof aan de kant moest
zetten. Deze tweede-handsjes waren
echter geen blijvertjes. Nadat men
op 14 augustus 1953 weer een spik
splinternieuwe diesellocomotief uit
de fabriek van 'Orenstein Koppel'
te Berlijn in gebruik kon nemen,
behoorde de 'stoomtijd' bij de ZNSF
snel tot het verleden.
Wegens het opheffen van de stoom
tramverbindingen in Noord-Brabant
was de 'derde' rail (1067 mm) in
het raccordement in 1937 te verval
len. Omdat de ZNSF exploitant en
tegelijk voornaamste gebruiker was,
kreeg het raccordement later in de
volksmond de naam 'spiritushjntje'
opgeprikt.
