118
119
De Waterschans nr. 4 1995
8.0. raccordementsbedrijf 'Van der
Linden'
8.1. omleidingsroute voor trams
Vanaf het Stationsplein tot het
kruispunt van de Avenue Prinses
Wilhelmina (later Pomonalaan, later
Burgemeester Stulemeijerlaan) met
de Zuidzijde Zoom diende de smal-
sporige verbinding als omleidings
mogelijkheid voor de trams van de
ABT op marktdagen en bij festivi
teiten in de binnenstad. Op het
kruispunt lag een verbmdingsboog
met de bestaande lijn. De convooi-
en op het normaalspoor reden recht
door langs de Zuidzijde Zoom en
het Smidsvestje naar het terrein van
de N.V. Suikerfabriek vh Van der
Linden Co. Iets ten westen van
het kruispunt lag gedurende enige
jaren een uitwijkspoor voor het
opstellen van goederenwagens. Om
de aanleg van dit spoor mogelijk te
maken werden 21 populieren ge
rooid, waarvoor de suikerfabriek 3
per stuk aan de gemeente moest
betalen.
Uit het oogpunt van kostenbesparin
gen en het veel sneller kunnen
rijden van de personentrams langs
de route 'buiten om' vroeg de ABT
in 1905 toestemming tot het opbre
ken van de tramlijn door de bin
nenstad. De ABT wilde zelfs een
bedrag van 2000 aan de gemeente
betalen als tegemoetkoming in de
meerkosten van bestratingswerk
zaamheden in de toekomst. Deze
vlieger ging echter niet op, want na
protesten van vele Bergse midden
standers, de Bergen op Zoomsche
Handelsreizigersvereemging en de
Kamer van Koophandel en Fabrie
ken besloot de gemeenteraad tot het
in stand houden van de tramlijn met
zijn vele bochten en smalle door
gangen door de stad. De route 'bui
ten om' behoorde echter tot de best
aangelegde tramlijnen van Noord-
Brabant. Wel werd nog in 1905 het
tramverkeer door de binnenstad
regelmatig enige dagen gestaakt
voor het vernieuwen van rails en
bestrating.
8.2. chaos op Stationsplein
Op het Stationsplein weken de
beide spoorwijdten uiteen (zie af
beelding 6 in De Waterschans
4/1994). Het normaalspoor had zijn
aansluiting op het raccordcment
Afb. 7. Diesellocomotief van de
ZNSF (bj 1953) op het Stationsplein
te Bergen op Zoom, 8 oktober 1957.
Foto J. Bonthuis, Utrecht.
'Wittouck' en het emplacement van
de SS. Het smalspoor sloot aan op
de sporen van de ABT in de Stati
onsstraat en de Zuid-Oost-Smgel.
Het begin en einde van spoor- en
tramwegverbindingen in drie richt
ingen var het stationsgebouw had
al na enige jaren een slechte uitwer
king op de bestrating van het Stati
onsplein. In haar jaarverslag van
1904 klaagde de Bergse Kamer van
Koophandel en Fabrieken over deze
situatie. 'Het drukke vervoer van
suikerbieten per spoor- en tramwag
on naar de verschillende fabrieken
eischt noodzakelijk een voortdurend
onderhoud dier sporen omdat het
onderwerpelijke plein bij gebreke
daarvan m een staat van onre
gelmatige ligging geraakt. Nu blijft
bij regen het hemelwater waar het
valt zoodat zeer dikwijls het gehee-
le voorplein wordt overstroomd'.
8.3. exploitatie en sluiting
Na de sluiting van de suikerfabriek
'Van der Linden Co' in 1912
stond het gebruik van het raccorde-
ment enige jaren lang op een laag
Afb. 8. Rit door de stad (Zuid-Oost-
Singel) met diesel-electrische
locomotieven 2450 en 2488 van de
NS (bj 1955), 29 april 1987. Foto
M.C.J. Broos, Roosendaal.
pitje. Pas met het in gebruik nemen
van het fabriekscomplex door de
N. V. Centrale Potaschraffinaderij
(CPR) kwam er meer leven in de
brouwerij. In 1917 kwam de exploi
tatie via de suikerfabriek 'Wittouck'
in handen van de suikerfabriek
'Zeeland'. Tot 1937 kon de CPR
gebruik maken van het vervoer per
tram. Nadien was alleen het vervoer
per trein naar en van het station
mogelijk. De exploitatie van het
raccordement ging in 1930 naar het
'Syndicaat' en kwam in 1936 bij de
ZNSF terecht.
In de jaren vijftig ging de potasfa-
briek voor de verzending van haar
produkten steeds meer gebruik
maken van vervoer over de weg,
zodat haar raccordement in 1959
werd opgeheven. Sommige stukken
rails bleven echter nog liggen tot
diep in de jaren zestig.
8.4. verplaatsing sporen aan Zuid
zijde Zoom
Overigens had men in augustus en
september 1933 aan de Zuidzijde
Zoom (van 'Villa Helena' tot Ave
nue Prinses Wilhelmina) de sporen
voor trem en tram verplaatst van de
zuidzijde naar de noordzijde van de
straat. Dit geschiedde op kosten van
de gemeente Bergen op Zoom,
omdat zij dan een gunstiger gelegen
rooilijn voor de nieuwbouwplannen
aan de Zuidzijde Zoom kon vast
stellen. Al vier jaar later kon de
'derde' rail weer worden uitgebro
ken.
Op 1 juni 1933 had de aanbesteding
van het bestek plaatsgevonden.
Ondanks dertien inschrijvings
biljetten met als laagste een bedrag
van 17.363 inclusief 5.000 voor
bestratmgswerkzaamheden gunde
het gemeentebestuur het werk
onderhands aan de inmiddels in
staat van insolventie verkerende
ABT. De tramwegmaatschappij nam
het werk aan voor 10.000 exclu
sief de bestratingswerkzaamheden.
De verplaatsing van de lijn diende
zo goed en zo goedkoop mogelijk
te geschieden met gebruikmaking
van uitkomende materialen en
vernieuwing van onbruikbaar ge
worden of versleten materialen. De
ABT mocht er met op achteruit
gaan. De betaling zou geschieden in
vijf termijnen, al naar gelang de
De Waterschans nr. 4 1995
Afb. 9. Rit langs de Oosterschelde bij de Gertrudiskapel met spik
splinternieuwe diesel-electrische locomotief 6438 van de NS (bj 1990), 28
maart 1991. Foto M.C.J. Broos, Roosendaal.
vordering van de werkzaamheden.
Voordat de ABT echter begon,
moest zij eerst de benodigde nieuwe
materialen aanschaffen. Aangezien
de maatschappij door de slechte
vervoersresultaten al geruime tijd
op het randje van een faillissement
balanceerde, moest zij dit geld bij
een particulier lenen.
De werkzaamheden namen een
aanvang in augustus 1933. De CPR
werd met mgang van 15 augustus
1933 afgesneden van haar verbin
ding met spoor en tram. De opleve
ring van de omgelegde lijn moest
geschieden binnen veertig werkbare
dagen na het buiten gebruik stellen.
Tevens maakte men van de gele
genheid gebruik om ter verbetering
van de doorvoer van normaalspoor-
goederenwagens de bogen bij de
Williamstraat en bij 'Villa Helena'
zo mogelijk te wijzigen in bogen
met een minimum straal van 55
meter (zie afbeelding 5 deel A en
B). De CPR zou een bedrag van
ƒ1.000 in de kosten bijdragen. De
afronding van het werk zou even
wel pas plaatsvinden in mei 1934.
De ABT werd vanaf het begin
steeds achtervolgd door schuldei
sers, die werden aangelokt door het
door de gemeente te betalen bedrag
van 10.000. De verbmdingsboog
op het kruispunt Burgemeester
Stulemeijerlaan en Zuidzijde Zoom
werd ook enigszins aangepast (zie
afbeelding 6 deel A en B).
9.0. bediening andere fabrieken in
havengebied
9.1vervoer per spoor en tram
Rond 1924 werden door de 'Zee
land' naast haar eigen fabriekscom
plex aan de Wittoucksingel nog tien
bedrijven aan de zuid- en noord
zijde van de stad en in het havenge
bied bediend. Dit waren de Fabriek
van Vuurmakers 'De Vlam', de N.V.
Biscuit- en Banketfabriek 'LIGA',
de N.V. Bergen op Zoomsche
Briquettenfabriek vh Asselbergs
Co, de Gemeentelijke Gasfabriek
Bergen op Zoom, de Dienst van
Openbare Werken Gemeente Ber
gen op Zoom, de N.V. Zout-
raffinaderij J. de Kok Zn, de
N.V. Zoutziederij Gebr. Juten
Co, de N.V. Machinefabriek, Ijzer
gieterij en Constructiewerkplaats
Holland vh Alex Nerincx, de N.V.
Zuid-Nederlandsche Spiritusfabriek
en de N.V. Centrale Potaschraffina
derij. Van enkele bedrijven kunnen
nog wat bijzonderheden op het
gebied van het vervoer worden
verteld.
9.2. N. V. Bergen op Zoomsche
Briquettenfabriek vh Asselbergs
Co
De onderneming werd in 1885
opgericht als Bergen op Zoomsche
IToutskolenfabrick Asselbergs Co
met als vennoten A. Mollink (be
heerder), H. Vrins (directeur suiker
fabriek) en C.L. Asselbergs (boek
houder suikerfabriek). Reeds in
1887 werd een nieuw fa
briekscomplex gebouwd op de hoek
van het Geertruidaplem en de
Wittoucksingel De aan- en afvoer
van grondstoffen en pioduktcn kon
plaatsvinden langs een kort na 1887
aangelegd zijspoortje, dat aftakte
van het raccordement 'Wittouck' en
pal voor het fabrieksgebouw aan de
Wittoucksingel lag.
Vanaf 1892 heette de onderneming
N.V. Bergen op Zoomsche Briquet
tenfabriek vh Asselbergs Co.
Onder directeur A. Mollink waren
ongeveer 25 arbeiders aan het werk.
Na een flinke uitbreiding in 1892
onderging het gebouwencomplex in
de loop der jaren geen noemens
waardige uitbreidingen meer. De
Afb. 10. Gezelschapsvervoer met
treinstellen 142 en 119 van de NS
op het nieuwe raccordement in de
polder aan de zuidzijde van de stad,
13 juni 1987. Foto M.C.J. Broos,
Roosendaal.
produktie van de fabriek bestond
voornamelijk uit houtskoolbriketten
en steen- en houtskoolpoeder. Later
werden ook geperste veevoederarti
kelen en peekoffie afgeleverd.
Voorts trad de onderneming op als
maalderij van granen. In de crisisja
ren werd het bedrijf gesloten,
waarna de aansluiting op spoor en
tram kon worden opgebroken.
9.3. Gemeentelijke Gasfabriek
Bergen op Zoom
Reeds in 1858 werd door de ge
broeders Asselbergs aan de Zuidzij
de Haven een gasfabriek ingericht.
In 1877 kocht de gemeente Bergen
op Zoom het complex. Tien jaar
later werd de gasfabriek flink uit-
