120
121
De Waterschans nr. 4 1995
gebreid in de richting van de inmid
dels aangelegde Wittoucksingel.
Naast de suikerfabriek 'Wittouck' en
slechts gescheiden door het Kabel
straatje werden nieuwe inlichtingen
gebouwd. In 1895 werd de capaci
teit van het complex aanzienlijk
uitgebreid. Een tweede gashouder
sierde sindsdien het silhouet van
Bergen op Zoom. Tien jaar later
plaatste men een breek- en sor-
teerinrichting van cokes in de fa
briek. In 1910 werd het produk-
tieproces flink gemoderniseerd door
het vernieuwen, uitbreiden en ver
plaatsen van allerlei installaties in
de fabriek.
De cokes (ontgaste steenkolen)
werden ook wel verkocht aan tram
wegmaatschappijen als 'rookloze'
brandstof voor hun locomotieven.
Zo leverde de Bergse gasfabriek in
1902 aan de Zuid-Nederlandsche
Stoomtramweg-Maatschappij (ZN-
SM) zo'n 3000 tot 4000 mud cokes
a 0,41 per mud franco station
Vogelenzang bij Halsteren. Men
had evenwel flink wat van de prijs
af moeten doen, omdat de ZNSM
alleen bereid was te kopen indien
de prijs gelijk was aan wat zij bij
de Gasfabriek te Breda moest beta
len.
De gasfabriek maakte voor de
aanvoer van steenkolen wel eens
gebruik van het raccordement 'Wit
touck'. Wegens ruimtegebrek waren
ter plaatse geen zijsporen aanwezig.
De directeur van de gasfabriek
ervaarde dit als een vervelend
gemis, getuige zijn brief op 20
november 1911 aan de 'Commissie
van Bijstand der Gemeentelijke
Gasfabriek'. 'Gedurende de campag-
netijd voelen wij meer dan anders
het_ongerief dat wij aan de zuidzij
de van de gasfabriek geen eigen
loslijn hebben. Alleen 's-avonds is
het ons toegestaan een waggon op
den lijn voor de gasfabriek te heb
ben om de kolen te lossen en naar
onze kolenloodsen te brengen. Het
komt voor dat we eerst 's-avonds
om 9 uur kunnen beginnen met
lossen. Ik ben daarom zoo vrij U
Ed.achtb. nogmaals in overweging
te geven, de suikerfabriek te ver
zoeken hare spoorlijn te verleggen,
en wel deze zoo ver van den gevel
muur der gasfabriek verwijderd te
houden, dat wij ongehinderd, en
zonder gevaar, kolenkarren ter
lossing voor ons magazijn kunnen
plaatsen, en ook eventueel eene
eigen lijn in aansluiting van hunne
spoorlijn kunnen maken, om even
als de Brikettenfabriek steeds onge
hinderd waggons te kunnen lossen.'
Het college van Burgemeester en
Wethouders wilde wel met de zaak
rekening houden, zodra de conces
sie moest worden verlengd. Jammer
genoeg voor de directeur van de
gasfabriek was dat juist op 26 juli
1911 voor een periode van tien jaar
gebeurd.
De aanvoer van steenkolen ge
schiedde ook per kar vanaf het
spoorwegstation. Elk jaar vond voor
dit vervoer een openbare inschrij
ving onder de voerlieden plaats. In
1907 mocht L.F. Bernaards dit
transport uitvoeren tegen een ver
goeding van 4,75 per 10 ton los
op de kar en 7 in zakken op de
kar. Indien uit het schip aan de
Zuidzijde Haven werd gelost, mocht
hij 4,5 cent per mud rekenen. Nadat
de suikerfabriek 'Zeeland' in 1921
haar haven had gegraven, kon de
gemeente voor de aanvoer van
steenkolen voor haar gasfabriek ook
gebruik maken van de Zeelandha
ven.
9.4. Dienst van Openbare Werken
Gemeente Bergen op Zoom
Schuin tegenover de gasfabriek liet
het Bergse gemeentebestuur rond
1914 op de hoek van het Geertrui-
daplein en de Wittoucksingel een
opslagplaats van bouwmaterialen
voor de Dienst van Openbare
Werken inrichten. Tevens werd het
terrein ook gebruikt voor de opslag
van steenkolen voor de gasfabriek.
Het geheel werd pas in 1924 voor
zien van een aansluiting op het
raccordement 'Wittouck'. Het wissel
lag midden op het Geertruidaplem.
In 1933 werd door de Dienst van
Openbare Werken op het terrein
aan de zuidzijde van de Wittouck
singel een houten opslagloods voor
de steenkolen neergezet. Deze loods
werd in 1952 verbouwd tot werk
plaats van de Gemeente Bedrijven.
Rond 1965 werden dc Wit
toucksingel en het Geertruidaplem
gedeeltelijk vrij gemaakt van rails
en de spooraansluiting opgebroken
9.5. N. V. Zoutraffinaderij J. de Kok
Zn
Op 24 december 1895 kreeg zout-
zieder J. de Kok een vergunning tot
het 'oprichten eener door stoom in
beweging te brengen zoutraffinade
rij en het plaatsen eener stoomlo-
skraan'. De onderneming voor het
fabriceren van zeeppoeder, zachte
en harde zeep was gelegen tussen
de Visschershaven en de Wittouck
singel. Zij kwam op 7 februari
1896 met circa 20 arbeidskrachten
in bedrijf en handelde ook onder de
naam 'Stoomzoutraffinadenj Welge
legen'. In 1902 en in 1915 werd de
fabriek uitgebreid door het stellen
van een extra 'zoutpan'. Voor de
aanvoer van zout, afkomstig uit
Engeland, werd gebruik gemaakt
van de scheepvaart. De verzending
van produkten geschiedde vaak per
trein of tram vanaf één der sporen
in de Wittoucksingel. Men had
echter niet de beschikking over een
apart zijspoor. Rond 1960 werd het
bedrijf gesloten.
9.6. N.V. Zoutziederij Gebr. Juten
Co
Dc gebroeders Juten brachtten in
1905 aan de Wittoucksingel een
fabriek voor zeepprodukten tot
stand. Al in 1914 kwam de fabriek
in handen van de concurrent N.V.
Zoutraffinaderij J. de Kok Zn.
Rond 1930 werd de onderneming
door de ZNSF opgekocht en het fa
brieksgebouw gesloopt. Voor het
vervoer per trein of tram kon men
gebruik maken van één der sporen
in de Wittoucksingel.
9. 7. N. V. Machinefabriek, Ijzergie
terij en Constructiewerkplaats
Holland vh Alex Nerincx
Sinds 1905 had Alexander Antonius
Nerincx een machinefabriek en
constructiewerkplaats aan de Zuid-
West-Singel. In 1909 werd nog een
ijzergieterij aan het bedrijf toege
voegd. Voor de aan- en afvoer van
grondstoffen en produkten kon
gebruik worden gemaakt van het
raccordement 'Wittouck'. Na het
uitbreken van de Eerste Wereldoor
log in 1914 werd het bedrijf over
stelpt met orders voor klein con
structiewerk en machineonderdelen
- voor de chemische, de textiel- en de
suikerproducerende industrie.
De Waterschans nr. 4 1995
■fabriek. IJzc
werkplaats
Construct»
HOLLAND
ïderlandsche Spiritusfc
fmadeni J de Kok 8. Zn
derij Gebr Juten
ZEELAND
Gemeente BERGEN OP ZOOM
HAVEN- en INDUSTRIE-
SPOORAANSLUITINGEN
i 1930
Afb. 11. Overzichtskaart
Broos, Roosendaal.
haven- en industriespooraansluitingen te Bergen op Zoom, 1930-1955. Tekening M.C.J.
Wegens de krappe huisvesting aan
de Zuid-West-Singcl verplaatste
men in 1915 zijn activiteiten naar
de voormalige oesterputten buiten
de Waterpoort. De gronden werden
in erfpacht verkregen. Het bedrijf
werd omgezet in de N.V. Machine
fabriek, Ijzergieterij en Con
structiewerkplaats Holland vh Alex
Nerincx ('Holland').
Bij hinderwetvergunning van 21
mei 1915 werd een constructie
werkplaats opgericht. Het gebouw
in profielijzer en metselwerk onder
ging al in 1916 een flinke uit
breiding. Tegelijkertijd liet dc 'Hol
land' nog een ijzer- en metaalgiete
rij bouwen na het verkrijgen van
een hinderwetvergunning op 7 april
1916. Bij vergunning van 4 januari
1918 verrees er tenslotte nog een
carbidfabrick en een kantoor
gebouw. Het raccordement 'Wit
touck' werd met 'derde' rail cn al in
1916 doorgetrokken vanaf dc spiri
tusfabriek langs de onderkant van
de I lavendijk tot op het fabriekster
rein en in de gebouwen
9.8. na-oorlogse expansie
In 1928 werd de 'Holland' een
onderdeel van het Stork-concern.
Het fabriekscomplex werd nadien
regelmatig uitgebreid en verbouwd.
In 1937 verviel de aan- en afvoer-
mogelijkheid per tram.
Na de Tweede Wereldoorlog wer
den de in erfpacht verkregen gron
den aangekocht. Bovendien ver
wierf men gronden aan de west- en
de oostzijde van het fabriekscom
plex om uitbreidingen in de toe
komst mogelijk te maken. Op 30
maart 1949 kwam een nieuwe
gieterij met poetskamer in gebruik.
Het nieuwe gebouw kreeg in 1949
aan- cn afvoermogelijkhcden per
spoor door een tweede aftakking
van het raccordement langs de
Havendijk. Op het fabrieksterrein
splitste deze aftakking zich in twee
lijnen aan weerszijden van de nieu
we gieterij. Aangezien het vervoer
per spoor langs de nieuwe aanslui
ting de weegbrug niet kon passeren,
verplaatste men in 1950 de oude
weegbrugmstallatie naar dc nieuwe
aftakking en maakte men een aan
sluiting tussen het oude en het
nieuwe fabrieksspoor. De oude
aftakking kon toen worden opge
ruimd. Ter plaatse van het vroegere
weeghuisje werd een modelmakerij
gebouwd. In 1951 kwam aan de
westzijde van het fabriekscomplex
een nieuwe fabriekshal tot stand
voor het uitvoeren van plaat- en
constructiewerk. Het spoor in de
oude fabriekshal, die in gebruik was
als machinefabriek, werd doorge
trokken tot voorbij de nieuwe con
structiewerkplaats. Tussen de rails
werden bestratingen aangelegd in
de vorm van stelcon-platen. In 1952
plaatste men ter hoogte van het
vroegere weeghuisje nog een loods,
terwijl achter de machinefabriek
was- en kleedlokalen werden ge
bouwd.
In de nacht van 1 februari 1953
kwam het gehele fabriekscomplex
maar liefst drie meter onder water
te slaan. Aangezien de dijk rond de
Geertruidapolder in stand was
gebleven (het water was alleen
