Bergs Diep
De Stuarts in Bergen op Zoom
Archeologisch onderzoek
achter het voormalige postkantoor
in de Zuivelstraat
124
Nieuwe
Werk
125
De Waterschans nr. 4 1995
door J. A. A. C. Struijs
Als we de huwelijken in het Oudar
chief van Bergen op Zoom 1754
opslaan vinden we op 22 juli de
volgende tekst:
(jetrout den 22e ^aig 754
Lij den ddcbotócbe f^redibant
Jlacobuó Staart jongman uyt Schotland
óoidaat int dderite Sataiijon i/an den ddeer
Cj ener aai Stewart aibier in guarnizoen
d^atbarina i/an den J3ergb van 2),
J4j Li (gere^ormeert, iij /foortli
derhaLe maeten de gelooden uan ei iveelten
tot iei u/eeLen gaan.
Het is niet de bedoeling om in
herhalingen te vervallen maar in
Waterschans oktober 1995 is in
deze tekst de vijfde regel gedeelte
lijk weggevallen en die vormt een
onmisbare schakel. De hierin ge
noemde Carel Willem Stewart
(1697-1760) is voor Bergen op
Zoom een belangrijk personage. Hij
was generaal-majoor van een Schots
regiment en in dienst van 'The
Dutch Republiek', stammend uit een
bekend militair geslacht. Zijn vader,
zich noemende Alexander Stewart
was luitenant-kolonel van een
Schotse brigade en sneuvelde in
1702 bij Kaiserswerth: Keizers-
waard, een Duitse vesting aan de
Rijn bij de stad Düsseldorf. Het
waren de legers van de Franse
koning Lodewijk XIV die de
Zuidelijke Nederlanden (België)
binnengevallen waren en doordron
gen tot in het Duitse Rijngebied en
de provincie Limburg. De stad
Nijmegen werd ernstig bedreigd
(1702).
Carel Willem Stewart heeft een
pracht staat van dienst in het leger
opgebouwd en bracht het tot com
mandant van Bergen op Zoom en
onderhorige forten. Van hem is ooit
gezegd dat hij 'the tallest and stou
test man in all the Dutch Republiek'
was. Of hij bij de belegering van
Bergen op Zoom in 1747 betrokken
was waag ik te betwijfelen. In 1736
was hij hier gelegerd gezien de
begrafenis in de kerk van een
kraamkind uit zijn gezin en dat
vond plaats op 23 maart 1736. In
de jaren 1750/60 wordt hij hier
meermalen gesignaleerd. Een fami
lielid van hem is wel betrokken
geweest bij de belegering in 1747
maar die stond aan de zijde van de
belegeraars, de Fransen.
Hiermede zijn we gekomen bij zijn
nicht, Elisabeth Stuart, de oudste
dochter van zijn oom Gerard Archi
bald Stuart die kapitein was in het
leger van koning/stadhouder Willem
III en enige tijd met zijn legeron
derdeel in Engeland heeft gezeten
waar hij in een voorstad van Lon
den in 1696 om het leven kwam.
Elisabeth Stuart trad op 25 jarige
leeftijd in het huwelijk met de
Fransman Jac. Charles de Divion,
baron van Bayenghem.
Als vader dat ooit had kunnen
vermoeden maar het werd nog
erger. Op 9 september 1726 werd
dit huwelijk opnieuw gesloten, nu
in de Katholieke kerk te Bayeng
hem in Frankrijk en hierbij 'heeft ze
het protestantse geloof afgezworen'.
De baron had een hoge rang in het
Franse leger dat in 1747 Bergen op
Zoom belegerde. De grote kerk
werd hierbij in puin geschoten en
op deze ruïne kon hij gaan zoeken
naar de steen die het graf van de
bet-overgrootvader van zijn vrouw
meer dan honderd jaar bedekt had.
Het was het graf van Jacobus Stuart
die rond 1580 de oversteek vanuit
Schotland gemaakt had en later als
grutter in de Lievevrouwestraat een
winkel dreef in het huis Cleyn
Zevensterre. De grafsteen moet het
volgende opschrift gehad hebben:
Jdier ruit JJncoliLLi Si aart,
geboren in ddl. ^sdndrieó
in Scb otiand, de jongite zoon van negen van
drebibaid Stuart, beraut ten bove van
jfyjaria Sdtuart, doninginne van ddclwtiand;
diaben en ouderling dezer berbe
itier^j ddemeivaart anno 1622,
OU d 68 jaeren.
En generaal Stewart zelf? Zijn
overlijden vinden we onder 24 juli
1760. Hij werd op 63 jarige leeftijd
op 29 juli 1760 in dezelfde kerk te
Bergen op Zoom begraven.
Wat er op zijn grafsteen gebeiteld
stond?
We kunnen het u met zeggen...
Geraadpleegde bronnen
Gegevens uit het Oudarchief te Bergen op
Zoom en het Rijksarchief te Den Bosch; B.
Boivin: De eerste Stuarts in de Nederlanden.
J. Wagenaar: Vaderlandsche Historie dl. 17.
BRG-lezingen Middeleeuwse Ar
cheologie
Veel over de Brabantse Middeleeu
wen is bekend uit geschreven bron
nen. Maar deze hebben hun beper
kingen. Doorgaans geven zij een
beeld van de maatschappelijke
bovenlaag of van bijzondere ge
beurtenissen. Bovendien zijn, zeker
voor de vroege Middeleeuwen, de
schriftelijke bronnen schaars. De
beperkingen van deze documenten
kunnen worden gecompenseerd
door een rijk bodemarchief.
Uit schriftelijke bronnen komt het
beeld naar voren van een woest en
ledig gebied. Bij archeologisch on
derzoek zijn echter veel nederzet
tingen teruggevonden. Bovendien
leveren deze opgravingen, in tegen
stelling tot de geschreven bronnen,
kennis over de gewone mensen en
hun dagelijks bestaan. Door de
vergelijking van historische en
archeologische onderzoeksresultaten
komen nieuwe inzichten en on
derzoeksvragen naar voren en
ontstaat een gedetailleerder beeld
over deze periode.
De Waterschans nr. 4 1995
Een voorlopig verslag
door: Marco Vermunt
De sloop- en nieuwbouwplannen
voor het oude postkantoor in de
Zuivelstraat gaven het afgelopen
jaar aanleiding voor een archeolo
gisch onderzoek op het ommuurde
achterterrein. Aanvankelijk was er
een maand gereserveerd voor de
opgraving. Het uitstel van de
afbraak van het gebouw betekende
echter een onverwachte meevaller:
in alle rust en zonder de gebruike
lijke tijdsdruk kon het 400 vierkan
te meter grote terrein opgegraven
worden. Achteraf maar goed ook,
want er waren zoveel sporen van
zeven eeuwen intensief gebruik van
dit stukje binnenstad bewaard
gebleven, dat het documenteren
ervan erg veel tijd en energie
vergde. Dit werk gebeurde door de
schrijver dezes, bijgestaan door een
groep enthousiaste vrijwilligers van
de Stichting In den Scherminckel.
Afgezien van het perceel onder de
voormalige supermarkt Jac Hermans
(opgraving 1994/1995), is dit tot nu
toe het best in kaart gebrachte
terrein in Bergen op Zoom. Elk
stukje muur, kuil, put en spoor
werd zorgvuldig ingemeten en
gefotografeerd. Het zal waarschijn
lijk ruim een jaar gaan duren voor
alle gegevens, inclusief de vond
sten, uitgewerkt zijn. In deze
Waterschans wil ik alvast een
globale indruk geven van wat er
zoal werd gevonden.
het postkantoor
Het voormalige postkantoor, tot
voor kort gebruikt als belas
tingkantoor, werd in 1912 gebouwd
door de Rijksgebouwendienst naar
een ontwerp van de architect
D.E.C.Knuttel (1857-1926). Deze
architect heeft een hele reeks van
postkantoren op zijn naam staan,
waarvan er maar wcmig overgeble-
Reconstructie van de Oude Kerkhofstraat en omgeving omstreeks 1475. Naar
H. Bos.
ven zijn. Het gebouw uit 1912
verving een ouder post-en telegra-
fiekantoor uit 1876, dat in feite
bestond uit twee verbouwde, in oor
sprong middeleeuwse woonhuizen.
In 1912 werden die gesloopt, inclu
sief de naastgelegen twee panden
aan de Zuivelstraat. De sobere en
'degelijke' bouwstijl van het post
kantoor komt mede tot uiting in de
overdreven zware en diepe funder
ingen eronder. Deze reiken meer
dan drie meter diep, terwijl het
gebouw niet eens is onderkelderd.
Dit alles betekent dat in 1912 de
overblijfselen van vier middeleeuw
se huizen en delen van hun achte
rerven ongezien afgegraven en
verwijderd zijn. Daarom bleef de
opgraving beperkt tot de achter
plaats.
