40
De Waterschans nr. 1 1996
Bergs Diep
Dat De Waterschans ook buiten
onze stad reeds bekendheid geniet
wisten we al. Maar dat daar ook
Zuid-Afrika toe behoort, was voor
bestuur en redactie toch aardig om
te vernemen. Met enige trots mogen
we melding maken van een brieve
dat W. van Riemsdijk ontving van
de directeur dr Hans Fransen van
het museum Michaelis Collection,
The Old Town House te Kaapstad.
Hij spreekt daarin over het inte
ressante tijdschrift De Waterschans.
Een en ander belooft hij in hun
nieuwe catalogus op te nemen, o.a.
in de bibliografie!
rectificatie
In Waterschans 4-1995 stond onder
de afbeelding op pagina 141:
Staten-Generaal. Dit moet echter
zijn: Nationale Conventie. De
tweede regel moet dan komen te
vervallen.
mededeling Archiefdienst
Aflevering 32: Kaart van de vesting
Bergen op Zoom in 1747
PLAN de la ville de BERG-OP-
ZOOME, kaart in pen en penseel;
gekleurd;
(46,5 x 66,5 cm. Topografisch-
historische atlas KM 394).
Van de grote belegeringen van de
stad, met name van 1622 en 1747,
zijn veel kaarten en gravures
gemaakt. De belegering door de
Franse troepen gedurende de
maanden juli tot september 1747
spant hierbij de kroon. Nog
regelmatig komen tot dan
onbekende kaarten van de vesting
of afbeeldingen van het beleg te
voorschijn.
Het beleg van Bergen op Zoom
speelde zich af in de zomermaanden
van 1747, toen de Republiek reeds
drie jaren verwikkeld was in de
Oostenrijkse successie-oorlog. Op
12 juli bereikten de Franse troepen
onder leiding van generaal Von
Löwenthal vanuit het zuiden Bergen
op Zoom en trokken een cordon
rond de vesting vanaf de
Kraaijenberg tot aan de
Wouwseweg.
Vanaf 19 juli lag de stad vanuit het
zuiden onder vuur, waarbij grote
schade aan de gebouwen werd
toegebracht. Het duurde tot half
september voor de Franse soldaten
voet konden zetten binnen de
vestingmuren. Het ravelijn Dedem
werd ingenomen en via de poterne
Fullenius die open was gebleven,
konden de Franse troepen de stad
binnen te trekken. De poterne lag
op de plaats van het straatje 'de
Franse Sortie', dat aan dit feit zijn
naam dankt, hoewel het eigenlijk
'uitgang' betekent.
De Gemeentelijke Archiefdienst van
Bergen op Zoom heeft deze fraaie
handgetekende kaart van Franse
makelij in 1994 aangekocht. Het
met zachte tinten ingekleurde blad
toont de vesting Bergen op Zoom
met directe omgeving. Op een
bijkaartje zien we linksonder is het
Fort De Roovere en een deel van de
inundaties.
De bebouwing van de stad is niet
aangegeven. De anonieme kaart-
maker beschikte wel over infor
matie over de vestingonderdelen en
aanvalslinies, maar wist niet hoe de
stadsplattegrond eruit zag.
In deze Franse uitgave worden
genoemd: de Waterschans, het
kamp Kijk-in-de-Pot, de Bospoort,
de Wouwse Poort, de Steenbergse
Poort.
De afzonderlijke vestingonderdelen
worden niet genoemd. In het
kaartbeeld nemen de mijngangen en
de door de Fransen geslagen
bressen een centrale plaats in..
Mogelijk is de afbeelding voor
instructieve doeleinden gemaakt.
Op de kaart staat verder een deel
van de inundatie van de Hoge en
Lage Meren afgebeeld, alsmede de
Wouwseweg en het Fort Moermont.
Door het onder water zetten van het
gebied ten noorden van de stad (de
waterlinie) was Steenbergen bijna
niet te benaderen. De vijand moest
Bergen op Zoom wel uit het zuiden
benaderen. Dit zal vermoedelijk de
reden zijn geweest, dat de
kaartmaker het zuidelijk gebied
heeft weergegeven, met daarbij
Borgvliet, alsmede de galg op de
Raayberg en het Depot bij Molen
beek, waar de Fransen hun voor
raden hadden opgeslagen.
Bestuursleden gevraagd
Het bestuur van de stichting
Brabants Heem roept kandidaten op
voor de funktie van bestuurslid van
de stichting.
Er komen twee bestuurszetels vrij
door het reguliere aftreden van de
heren Wim de Bakker en Gerrit
Groeneweg.
Het bestuur streeft naar een
herbezetting van de twee
vrijkomende bestuurszetels door
personen die:-lid zijn van een, bij
Brabants Heem, aangesloten
heemkundekring; -affiniteit hebben
met archeologie en/of genealogie; -
eenmaal per maand op donder
dagavond kunnen vergaderen; deze
bestuursvergaderingen worden regu
lier te Oirschot gehouden; -twee
maal per jaar een Raad van
Aangeslotenen kunnen bijwonen en
daarnaast nog een aantal re
gio-bijeenkomsten kunnen bijwo-
nen;-over toch wel wat vrije tijd
beschikken.
Kandidaten kunnen worden gesteld
door bij de stichting Brabants Heem
aangesloten kringen en de kan
didaatstelling dient te zijn voorzien
van vijf handtekeningen van het
bestuur van de heemkundekring en
van een tweede heemkundekring
(ook vijf handtekeningen van
bestuursleden). De kandidaat moet
een geschreven verklaring over
leggen dat hij of zij bij verkiezing
de benoeming- zal aanvaarden.
Gezien de, in de statuten van Bra
bants Heem, gestelde termijn voor
de komende Raad van Aan
geslotenen op 18 april a.s., gelieve
u de schriftelijke kandidaatstelling
uiterlijk op 22 maart 1996 bekend
te maken bij het bestuur van de
stichting Brabants Heem.
De poffer
In 1996 hebben Brabanders een
eigen betaalmiddel! Noord-Brabant
heeft iets te vieren. Want in 1996 is
het precies 200 jaar geleden dat de
provincie zelfstandig werd en een
eigen afvaardiging kreeg in de
Nationale Vergadering.
Ter gelegenheid daarvan heeft het
Brabants Monumentenfonds, in
samenwerking met de banken, een
munt uitgegeven met een waarde
van 5. Een item dat de trots en
historie van Brabant uitdraagt... Een
geldstuk waarmee wij Brabanders
op allerlei plaatsen in Noord-
Brabant kunnen betalen. Gedurende
geheel 1996!
De Waterschans nr. 1 1996
De Poffer is geslagen bij de
Nederlandse Munt in Utrecht. De
munt is zilverkleurig en zo groot
als een rijksdaalder. Op de
voorzijde ervan staat een vrouw
afgebeeld die een poffer draagt: een
traditionele Brabantse kanten
versiering op de muts. De
cijferreeks 1796-1996 verwijst naar
de periode van zelfstandigheid van
de provincie Brabant.
De Poffer is een eerbetoon aan de
Brabantse vrouw. Zij staat voor
geborgenheid en gezelligheid. Ze is
vanouds de spil van het gezin. Hard
werkend en gastvrij. Vroeger had
elke Brabantse vrouw verschillende
poffers (kanten versieringen op een
muts) in de kast liggen. Elk van
deze poffers passend bij uit
eenlopende gelegenheden en feesten
door het jaar heen.
gesignaleerd
Kooiman L. Van poorten,
poortwachters en poortsleutels. In:
De Dongebode. Oudheidkundige
Kring 'Geertruydenberghe' jrg.21.
nr. 3. sept.'95.
Veldhoven A. van. Het paternos-
terfabriekske te Putte. In: Tijding
1995. nr.3. Kroniek van de
Heemkundekring Het Zuidkwartier.
Adriaansen A. e.a. Zeebad 'De
Duintjes'. In: Tijding 1995. nr.3.
Kroniek van de Heemkundekring
Het Zuidkwartier.
Veldhoven A. van. De vele fa
miliebanden van de zalige Kaatje
Dierckx in het aardse Ossendrecht.
In: Tijding 1995. nr.3. Kroniek van
de Heemkundekring Het Zuidkwar
tier.
Bonekamp W. Palen voor Paidus
(grenspalen). In: Brieven van Pau-
lus. Heemkundekring 'Paulus van
Daesdonck'. jrg.21. nr.107.
Polman H. Brabantse kerkzang in
de eerste eeuw van het bestaan van
de Bavelse Confrérie. In: Brieven
van Paulus. Heemkundekring 'Pau
lus van Daesdonck'. jrg.21. nr.107.
Istendael G.van. Vlaamse sprookjes.
Amsterdam/Antwerpen 1995.
75 sprookjes uit Vlaanderen werden
door Geert van Istendael her
schreven. In de bundel zijn naast
bekende sprookjes ook drie niet
eerder gepubliceerde vertellingen
opgenomen. Opvallend is de vaak
humoristische toon van de Vlaamse
sprookjes.
Bernau P. Sterke verhalen. Stichting
Mens en Kuituur. Gent 1995.
Sagen en legenden zijn niet
uitsluitend iets van vroeger tijden.
Kranten en massamedia dragen er
toe bij, dat er telkens ook weer
nieuwe verhalen ontstaan. Over die
moderne sagen, zeg maar gerust
sterke verhalen met een hoog
broodje aap gehalte, heeft de
Vlaamse auteur Patrick Bemauw
een boek geschreven, waarin
essayistische bijdragen over het
fenomeen worden afgewisseld met
sterke stukjes.
Lee J. van der. Aan tafel met Piet
Heyn. Kostelijke en originele
scheepsmaaltijden uit verleden en
heden. Baarn 1995.
J. van der Lee stelde een recep
tenboek samen met scheepsge-
rechten en -drankjes. In het boek
staan veel recepten met vis en
geconserveerd voedsel, zoals zuur
kool en gedroogde appeltjes.
Bovendien bevat het kookboek
informatie over het gebruik van
VOC-specerijen als nootmuskaat en
foelie en het eten en drinken op
schepen in de 17e eeuw.
Carlier J. e.a. De Oudenaardse
tapijtsierfamilie de Carlier te
Oudenaarde in de 15e en 16e eeuw.
In: Handelingen van de Geschied
en Oudheidkundige Kring van
Oudenaarde. Jan.'96.
-Vandevelde L. Geschiedenis van
het Rouwprentje. In: Handelingen
van de Geschied- en Oudheid
kundige Kring van Oudenaarde.
Jan.'96.
Het Eerste Jaarboek van het
Nederlands Openluchtmuseum is
rijk geïllustreerd en fraai uitge
voerd.
Het is te bestellen bij het Ne
derlands Openluchtmuseum, postbus
649, 6800 AP Arnhem. De prijs
bedraagt f 59.90 f 7,50 ver
zendkosten.
Frijthoff W. Wegen van Evert
Willemsz, een Hollands weeskind op
zoek naar zichzelf. 1607-1647.
Nijmegen 1995.
Evert Willemsz (1607-1647) was
een zonderling weeskind. Op 15-
jarige leeftijd had hij een mystieke
ervaring en werd door de Engel
Gods bezocht. Na een opleiding tot
dominee vertrok hij naar Amerika
waar hij als predikant werkzaam
was. Via de beschrijving van het
leven van Evert Willemsz wordt in
het boek een kleurrijk beeld
gegeven van het dagelijks leven in
Holland en de kolonie Nieuw
Nederland.
Rooijakkers G. Eer en schande.
Volksgebruiken van het oude
Brabant. 176 blz. Rijk geïllustreerd,
in kleur. ƒ29.50. ISBN 90
61684471.
Wie weet nog wat beerjagen is? Of
labbayen? Of een kwanselbier? De
volkscultuur van het oude Brabant
kende een verscheidenheid aan
gebruiken die het samenleven van
alledag markeerden.
In dit boek, dat een uitvloeisel is
van een tiental radio-voordrachten
voor Omroep Brabant, beschrijft de
kenner van het Brabantse
volksleven Gerard Rooijakkers in
tien hoofdstukken helder en
beknopt de belangrijkste ont
wikkelingen in de volkscultuur van
het voorindustriële Brabantse land.
Hij besteedt daarbij aandacht aan de
zeden en gebruiken die als het ware
de grammatica van het dagelijks
leven vormen. Zo komt de ge
schiedenis van het zondags pak ter
sprake, wordt ingegaan op eer en
schande bij Brabantse vrijsters en
wordt de religieuze volkscultuur
belicht aan de hand van levens
looprituelen en de bestrijding van
het vloeken.
Van klooster tot Prinsenhof. 173
blz, enkele honderden prenten,
tekeningen en foto's, ƒ45.
Onder deze titel verschijnt binnen
kort het derde deel in de serie 'In
de Hollantsche Tuyn', een uitgave
van de Oudheidkundige Kring
Geertruydenberghe
