Geschiedkundig tijdschrift
In deze aflevering o.a.:
Krabbenfoor
West-Brabantse waterlinie
de Swies
Bataafs-Braband II
Cauwenborg
kapel Huize St.-Catharina
De Waterschans nr. 1 1996
De Boekdrukker
Deze prent wordt u aangeboden door drukkerij Vis te Alp/ten a/d Rijn. De
prent werd beschikbaar gesteld door: antiqariaat S.C.Lemmers, Von Böning-
hausenlaan 16. 2161 ET Lisse (tel.0252-115332).
Uit: Iets voor allen. Zynde een verhandeling en verbeelding van allerhande
Standen, Studiën, Wetenschappen, Handwerken enz. door pater A braham van
St.Clara. In het Nederduyts overgebragt door J. Ie Long. Derde druk. Te
Amsterdam, by Jan Roman z.j.
de drukker
Hoeveel meer wijsheid zou er verloren
zijn gegaan en hoeveel onzin zou ons
bespaard zijn gebleven, als niet de
Duitser Gutenberg zo rond het midden
van de 15e eeuw het drukken met behulp
van losse letters had uitgevonden?
Hoewel hem die eer lange tijd werd
misgund, zijn de meeste geschied
kundigen het er tegenwoordig wel over
eens dat hij de eerste was. Maar hoe
dan ook, de boekdrukkunst heeft het
menselijk bewustzijn totaal veranderd.
Voor het eerst konden velen kennis
nemen van de werken van een geleerde
minderheid.
En ook de kerk had baat bij de
boekdrukkunst. In 1456 verscheen in
Mainz een bijbel gedrukt door J.
Gutenberg; iedere bladzijde bevatte 42
regels tekst, in gotisch schrift.
Het gehele werk omvatte twee lijvige
foliodelen van een in totaal 1282
bladzijden met een totaal van zo'n 3
miljoen tekens.
Japanners, Koreanen en Chinezen
Het drukken met losse letters werd
overigens al veel eerder toegepast door
Japanners, Koreanen en Chinezen.
Zeshonderd jaar vóór onze jaartelling
'drukten' de Chinezen al een
verzameling Boedhistische boeken met
in totaal 130.000 pagina's. Ze maakten
voor die druk nog gebruik van houten
blokken.
De blokdruk werd ook in Europa
ontdekt, al gebeurde dat pas in de 15e
eeuw na Christus.
Eerder dan in Europa gebruikten de
Chinezen vanaf de 1 le eeuw reeds losse
letters; die waren bij hen van aardewerk.
Ook later en ook bij ons werden boeken,
ook al was de boekdrukkunst reeds
uitgevonden, nog met de hand
geschreven. Het tempo waarin zo'n
meesterwerk tot stand kwam, is tekenend
voor die tijd. Meer dan een jaar werd er
soms besteed aan het nauwgezet
overschrijven van een boekwerk. Aan
vankelijk was er weinig belangstelling
voor boeken; zelfs de meeste edellieden
konden lezen noch schrijven. Vandaar
dat het veel geduld vergende schrijfwerk
werd beoefend door monniken die
binnen de beslotenheid van zichzelf
verzorgende kloosters gelegenheid
vonden dat belangrijk werk ter hand te
nemen.
blokdrukken
Bij de eerste blokdrukken speelde het
schrift nog een ondergeschikte rol.
Hooguit werd er onder de kunstig
uitgesneden voorstellingen een belerende
of verklarende tekst uitgesneden. Fraaie
prenten, vaak met voorstellingen ont
leend aan het leven van vorsten en
heiligen of gebaseerd op de bijbel, waren
het resultaat van die oudste druktechniek.
'Printer' heette de drukker; ons woord
prent herinnert daar nog aan.
Met behulp van de blokdruk ontstonden
uiteindelijk complete boekwerken, maar
een echte vlucht nam het drukken pas
toen de losse letter werd toegepast.
specialisaties
De beroepen van drukker en uitgever
waren aanvankelijk verenigd in een en
dezelfde persoon. De drukker ont
wikkelde zich zodoende tot een man met
gevoel voor zaken. Het verbieden van
drukwerken werkte, zoals ook ontelbare
malen nadien is bewezen, averechts. De
drukkers speelden in heel dat on-
oververzichteüjk spel een belangrijke rol.
Het opzetten van een goede drukkerij
vergde een hele investering. Natuurlijk
was het van groot belang dat de drukker
kon beschikken over goed letter
materiaal. De letter moest voldoen aan
een aantal hoge technische eisen. Lang
niet iedere drukker beheerste die moei
lijke techniek van het lettermaken. Had
een drukker geldgebrek terwijl zijn
lettervoorraad was versleten, dan kon hij
proberen het hoofd boven water te
houden met het uitgeven van kleine
boekjes waarbij hij gebruik maakte van
de weinige goede letters die hem restten.
Binnen het drukkersvak traden in snel
tempo specialisaties naar voren: letter
maken, zetten, drukken en uitgeven; dat
alles werd een vak apart. Aanvankelijk
leverde de drukker aan de boekhandelaar
losse gedrukte vellen af die de
boekhandelaar zelf nog moest inbinden.
In de loop der tijd is er veel veranderd
binnen het drukkersvak, maar de essentie
is gebleven.
B. Daeter