Geschiedkundig tijdschrift In deze aflevering o.a.: Krabbenfoor West-Brabantse waterlinie de Swies Bataafs-Braband II Cauwenborg kapel Huize St.-Catharina De Waterschans nr. 1 1996 De Boekdrukker Deze prent wordt u aangeboden door drukkerij Vis te Alp/ten a/d Rijn. De prent werd beschikbaar gesteld door: antiqariaat S.C.Lemmers, Von Böning- hausenlaan 16. 2161 ET Lisse (tel.0252-115332). Uit: Iets voor allen. Zynde een verhandeling en verbeelding van allerhande Standen, Studiën, Wetenschappen, Handwerken enz. door pater A braham van St.Clara. In het Nederduyts overgebragt door J. Ie Long. Derde druk. Te Amsterdam, by Jan Roman z.j. de drukker Hoeveel meer wijsheid zou er verloren zijn gegaan en hoeveel onzin zou ons bespaard zijn gebleven, als niet de Duitser Gutenberg zo rond het midden van de 15e eeuw het drukken met behulp van losse letters had uitgevonden? Hoewel hem die eer lange tijd werd misgund, zijn de meeste geschied kundigen het er tegenwoordig wel over eens dat hij de eerste was. Maar hoe dan ook, de boekdrukkunst heeft het menselijk bewustzijn totaal veranderd. Voor het eerst konden velen kennis nemen van de werken van een geleerde minderheid. En ook de kerk had baat bij de boekdrukkunst. In 1456 verscheen in Mainz een bijbel gedrukt door J. Gutenberg; iedere bladzijde bevatte 42 regels tekst, in gotisch schrift. Het gehele werk omvatte twee lijvige foliodelen van een in totaal 1282 bladzijden met een totaal van zo'n 3 miljoen tekens. Japanners, Koreanen en Chinezen Het drukken met losse letters werd overigens al veel eerder toegepast door Japanners, Koreanen en Chinezen. Zeshonderd jaar vóór onze jaartelling 'drukten' de Chinezen al een verzameling Boedhistische boeken met in totaal 130.000 pagina's. Ze maakten voor die druk nog gebruik van houten blokken. De blokdruk werd ook in Europa ontdekt, al gebeurde dat pas in de 15e eeuw na Christus. Eerder dan in Europa gebruikten de Chinezen vanaf de 1 le eeuw reeds losse letters; die waren bij hen van aardewerk. Ook later en ook bij ons werden boeken, ook al was de boekdrukkunst reeds uitgevonden, nog met de hand geschreven. Het tempo waarin zo'n meesterwerk tot stand kwam, is tekenend voor die tijd. Meer dan een jaar werd er soms besteed aan het nauwgezet overschrijven van een boekwerk. Aan vankelijk was er weinig belangstelling voor boeken; zelfs de meeste edellieden konden lezen noch schrijven. Vandaar dat het veel geduld vergende schrijfwerk werd beoefend door monniken die binnen de beslotenheid van zichzelf verzorgende kloosters gelegenheid vonden dat belangrijk werk ter hand te nemen. blokdrukken Bij de eerste blokdrukken speelde het schrift nog een ondergeschikte rol. Hooguit werd er onder de kunstig uitgesneden voorstellingen een belerende of verklarende tekst uitgesneden. Fraaie prenten, vaak met voorstellingen ont leend aan het leven van vorsten en heiligen of gebaseerd op de bijbel, waren het resultaat van die oudste druktechniek. 'Printer' heette de drukker; ons woord prent herinnert daar nog aan. Met behulp van de blokdruk ontstonden uiteindelijk complete boekwerken, maar een echte vlucht nam het drukken pas toen de losse letter werd toegepast. specialisaties De beroepen van drukker en uitgever waren aanvankelijk verenigd in een en dezelfde persoon. De drukker ont wikkelde zich zodoende tot een man met gevoel voor zaken. Het verbieden van drukwerken werkte, zoals ook ontelbare malen nadien is bewezen, averechts. De drukkers speelden in heel dat on- oververzichteüjk spel een belangrijke rol. Het opzetten van een goede drukkerij vergde een hele investering. Natuurlijk was het van groot belang dat de drukker kon beschikken over goed letter materiaal. De letter moest voldoen aan een aantal hoge technische eisen. Lang niet iedere drukker beheerste die moei lijke techniek van het lettermaken. Had een drukker geldgebrek terwijl zijn lettervoorraad was versleten, dan kon hij proberen het hoofd boven water te houden met het uitgeven van kleine boekjes waarbij hij gebruik maakte van de weinige goede letters die hem restten. Binnen het drukkersvak traden in snel tempo specialisaties naar voren: letter maken, zetten, drukken en uitgeven; dat alles werd een vak apart. Aanvankelijk leverde de drukker aan de boekhandelaar losse gedrukte vellen af die de boekhandelaar zelf nog moest inbinden. In de loop der tijd is er veel veranderd binnen het drukkersvak, maar de essentie is gebleven. B. Daeter

Periodieken

De Waterschans | 1996 | | pagina 23