1
A z7 x
12
<ysiyscsj2), 'llT' \gej2yxM8j2),
■2
13
De Waterschans nr. 1 1996
Afb.6. De intocht van de Fransen te 's-Hertogenbosch op 12 oktober 1794.
J. Knip.
maar bleef wel functioneren tot 31
maart 1796. Het regelen van de
vele rekwiesities vergde in de
praktijk de meeste tijd en aandacht
van dit tussenbestuur. Verder hield
het zich bezig met het vervangen
van functionarissen zoals belas
tingontvangers en schoolmeesters,
het herstellen van dijken, het in
ontvangst nemen van verzoeken van
katholieken om teruggave van
kerkgebouwen e.d. Zodra het
college een besluit wilde nemen van
enig belang wendde het zich toch
eerst maar tot de Franse
Representanten. Dat werd moeilijk
er door de snelle vorderingen van
de Franse legers, waardoor de
afgevaardigden uit de Nationale
Conventie steeds verder van Den
Bosch verwijderd raakten. De leden
van de Centrale Administratie kre
gen op den duur een gevoel van:
Wat doen we eigenlijk nog? In
overleg met de Franse Representant
Ramel ging het bestuursorgaan op 1
maart 1795 uiteen.
5. De omwentelingen in de Baronie,
het Markiezaat en Steenbergen.
De twee andere grote steden van
Bataafs Braband, Breda en Bergen
op Zoom, lagen buiten de
machtssfeer van de Centrale
Administratie. Het formeren van
nieuwe regeringen in deze plaatsen
ging buiten dit instituut om. Het
valt op dat in West-Brabant de
legerleiders een belangrijkere rol
speelden bij het bestuurlijke
omzettingsproces dan hun collega's
in Oost-Brabant. In Breda was het
de Franse commissaris van oorlog
Segoum die op 27 januari 1795 een
municipaliteit installeerde van elf
katholieken en elf hervormden met
mr. Stephanus Bemardus Jantzon
van Nieuwland (1766-1828) als
president of burgemeester en mr.
Guilielmus Bernardus Heppers
(1759-1820) als secretaris. Dit
overgangsbestuur schreef ver
kiezingen uit, zodat het reeds op 16
maart 1795 plaats maakte voor een
nieuw college, gekozen door de
Bredase mannen van 21 jaar en
ouder. Van de twintig raadsleden
waren er veertien katholiek. Tot 7
september 1797 bestuurde deze mu
nicipaliteit de stad. In Steenbergen
nam generaal Desenfans het ini
tiatief. Hij begon op 2 februari met
het uitbreiden van de bestaande
schepenbank met zeven leden. De
schoolmeester Joannes Franciscus
d'Hulst (1759-1818), een vurig pa
triot, riep voor 16 februari de
kiesgerechtigden van Steenbergen
bijeen om te stemmen voor een
municipaliteit van zestien leden. In
Bergen op Zoom lag de leiding van
de reorganisatie met goedvinden
van generaal Le Maire bij een
Comité Revolutionair, gevormd
door en uit de leden van de
burgersociëteit De Eendracht met
als voortrekkers Steven van Bronk-
horst (1763-1826) en Willem Carel
Pieter van Riemsdijk (geb. 1760).
Beide heren waren in Arnhem
geboren, hervormd, boekdrukker en
in 1787 uitgeweken naar
Tl/JlZZJSJZ oti CARMA CÜV20LJ&.
Afb.7. Franse soldaat. I. van
Haastert. In: Atlas van Stolk 5225.
Antwerpen. Later zouden ze allebei
Bergen op Zoom weer verlaten,
maar niet dan nadat ze in de
negentiger jaren een belangrijke rol
speelden in de stad. (6)
Merkwaardig in Bergen is dat het
de zittende magistraat was die de
kiesgerechtigde mannen opriep om
op 14 februari naar de Grote Kerk
te komen voor het kiezen van een
nieuw stadsbestuur, een munici
paliteit van 24 leden. Er kwamen
tien katholieken in de raad. Het
Comité Revolutionair zorgde voor
de uitvoering van de verkiezingen.
Ook de gekozen raad was provi
sioneel en trad op 15 april al weer
af om plaats te maken voor een
college dat tot 5 juni 1797 kon
blijven zitten.
6. Op verkenning in Den Haag.
De Bergse municipaliteit stuurde op
verzoek van de Provisionele Re
presentanten van het volk van
Amsterdam twee van haar leden
naar Den Haag, te weten notaris
Simon Stouters (1762-1809) en de
kostschoolhouder van de Franse
school Jacob Timmerman (1752-
1833).
De Amsterdamse municipaliteit on
der leiding van Rutger Jan Schim-
melpenninck hoopte door een snelle
De Waterschans nr. 1 1996
0 t Yr./y fqó
-3." tv -Ji- ti-'3r"'.c.
Eindelyk
DENDER DRUKKING.
-#V>
%3LO 8S)8SiQrGodJ,c?.
c J 5&o<rcvc *ecn Act 'aar ^cr Z&ataavt
A -2-^. A y -- --
erj CK riandjcfio of'ocictict tc. V 3jotScAf
<ann
^6 iJjurgcr*
CA z/(f71/ jA CSi f r i2<' A.
er c 't -
A 0C X.-+S
L/'^CrX- étc
cz~A?& ._ct
Ajb.8. Brief van de Vaderlandsche Sociëteit van 's-Hertogenbosch waarin zij
meedeelt dat de stad voortaan Brutusbosch zal heten. Stadsarchief 's-
Hertogenbosch nr.A.322.a.
reorganisatie van het plaatselijk en
gewestelijk bestuur van Brabant,
voortaan Staats-Braband (met een
d) geheten, een annexatie van dit
gebied door Frankrijk voor te
blijven. 'Lang draalen is voor onze
onafhankelijkheid doodlijk', riep
Van Bronkhorst de menigte in de
Gertrudiskerk op 14 februari toe.
Na een zeer moeilijke reis vanwege
het barre winterweer kwamen
Stouters en Timmerman op maan
dag 23 februari in Den Haag aan.
Ze verwachtten er afgevaardigden
van andere Brabantse mumci-
paliteiten, maar dat viel tegen. Ze
troffen er alleen burgemeester
Jantzon van Breda. Diens collega
was al terug naar de Baroniestad
evenals de afgevaardigden van Den
Bosch. Laatstgenoemden hadden
kennelijk vergeefs geprobeerd om
toegang te krijgen tot de Sta-
ten-Generaal, want Jantzon gaf te
verstaan, dat hij het niet juist vond
dat een dergelijke poging uitging
van een enkele stad. Zoiets moest
men gezamenlijk aanpakken. Hij
bepleitte dan ook een samenwerking
tussen Breda en Bergen op Zoom
als start, omdat die beide steden
'boven 's Bosch veel in hun
avantage hadden en daarmede niet
konden worden gelijkgesteld'. (7)
Het werd de heren spoedig
duidelijk dat er voorlopig in Den
Haag niets te bereiken viel. Stouters
en Timmerman hadden nog kontakt
met deze en gene, bijvoorbeeld met
de voorzitter van de eveneens in
Den Haag gevestigde Provisionele
Representanten van het Volk van
Holland (de vroegere Gewestelijke
Staten van Holland) Pieter Paulus
(1754-1796). Hij adviseerde om de
Brabantse stads- en dorpsbesturen
bijeen te roepen om gezamenlijk te
ijveren voor gelijke rechten. Op 6
maart brachten de twee reizigers
verslag uit aan de Bergse munici
paliteit. Ze hadden zoals ze zeiden
'in zonderheid' geinformeerd 'om
trent de relatien van Staats Braband
tot het algemeene Bondgenoot
schap', maar geen duidelijk ant
woord gekregen.
De onderhandelingen in Parijs over
een verdrag tussen de Bataafse
Republiek en de Franse Republiek
sleepten zich voort en men moest
de uitslag daarvan afwachten.
7. Nieuwe besturen in het
Oostkwartier en het Noordkwartier.
Op zaterdag 7 maart, dus daags na
Stouters en Timmerman, brachten
Bronkhorst en Van Riemsdijk
verslag uit van hun tocht. Het
Bergse Comité Revolutionair had
hen uitgezonden naar 'de Oost en
Noord Quartieren deezes zoge
naamde Marquizaats' om de
plaatselijke besturen aldaar om te
zetten. Op 4 maart waren ze via
Wouw naar Oudenbosch gegaan,
waar ze 'na eene moeilijke reize'
om zeven uur in de avond
aankwamen. In Wouw hadden ze
gesproken met secretaris mr.
Jacobus de Bruyn. (8)
In Oudenbosch, weldra genaamd
Vrijbos, was juist een dag tevoren
'door het voornaamste gedeelte der
Burgerij' een Comité Revolutionair
opgericht. Met dat Comité verga
derden Bronkhorst en Van Riems
dijk nog op de avond van hun
aankomst.
De Comitéleden beloof-den, om de
volgende dag de plaatselijke
municipaliteit te vragen om een
'spoedige Quartiervergadering in
navolging van het Zuid en West
Quartier'. Streefdatum werd 9
maart. Van Oudenbosch trokken de
onvermoeibare patriotten door naar
Standdaarbuiten 'te einde ook in 't
Noord Quartier aan hunne com
missie te kunnen voldoen'. De 'In-
en Opgezeetenen' werden uitge
nodigd voor een vergadering om
17.00 uur 'in de zoogenaamde
Guldekamer' voor het kiezen van
een Comité Revolutionair. De
vergadering koos een comité van
acht personen en dat werd
gemachtigd om 'eene wettige
municipaliteit' aan te stellen voor
een periode van twee maanden. Dat
overgangsbestuur kon verkiezingen
organiseren om zo een door het
volk gekozen raad te vormen.
Fijnaart bleek in het gegeven
tijdsbestek niet te bereiken, reden
voor het tweetal om 'per expresse'
twee afgevaardigden van de
Fijnaartse Vaderlandsche Sociëteit
uit te nodigen voor een gesprek in
Standdaarbuiten. Aan het verzoek
werd direct gevolg gegeven en met
de vertegenwoordigers uit Fijnaart
