3
72
2). vrijheid lacht
73
De Waterschans nr. 2 1996
PROSPECTUS STEENBERG FT ff. A JtfERJDIE
ft ,W
TEENBERGHA, munitum opidum. cuius Dominium, dudum Barones BredaniNaJ[ovi<c geneis, poiïederuncmeminit ejus Famianus
crjLP quantum hodic diftat i mart, qu<e tomen ante armos Jexagmta mart ajjidebat, portufque per Celebris habebatur.
btradainquiens, Steenberga quantum hodie dijtat i man, qua
rT.INÏ.KCH. rjlt frrteJont U Stipaurie ypart.ent defn lmL trm< Baren, Je Bred* I iki 1 o IIIM 11ictrl
C)<U Mii'/on de Niflau. Famcmes St'.J* en fs,t ment,,, .JifseMSteenbe.jshr combiwn dl O DrcüoTi h« eclUght- yuNsffin nn Ie «c m»kt;vnm g K er» v«cr-
ellc auiour.lhuv eloianee de U mer.qui.iiyi foixantc »ns,itoic fur foa rivagcpafloit pour btt(hn MtrwltMntuie vt try. ,Uih *opm 1f. J
pon fort celebre. iaw" V1»'*'»-
Afb.6. Panorama met Steenbergen vanuit het zuiden bezien. De gravure is
van omstreeks 1700. Rechts boven het stadswapen en helemaal rechts de
ruïne van de Wouwse Toren, restant van een oude stadspoort; werd in 1747
gesloopt. In het midden steekt het stadhuis ver boven alles uit; iets naar
rechts de kerk en links het torentje van het gasthuis. Uit: De vesting
Steenbergen. Publicatie 30 van het Archivariaat 'Nassau-Brabant'. 1975.
pag. 59.
meenten kwamen er met het resul
taat van hun plebisciet. Van de 26
waren 10 voor aanvaarding van het
concept, 6 tegen en de resterende
10 wisten het nog niet. Een week
later was de situatie: 12 voorstem
mers en 10 tegenstemmers, terwijl
Hulsel, Hooge Mierde, Lage Mierde
en Westelbeers schriftelijk meedeel
den, dat hun burgers hadden ver
klaard 'geene stem te connen gee-
ven'. De voorzitter van de vergade
ring concludeerde daarop, dat het
kwartier Oisterwijk het plan had
goedgekeurd. Helmond riep haar
stemgerechtigden op zondag 19 juli
bijeen in de Grote Kerk. Na enige
toelichting op het plan door de
voorzitter verklaarden alle aanwezi
gen zich voor aanvaarding. Vier
dagen later kwamen op dezelfde
plaats vertegenwoordigers van 22
municipaliteiten van Peelland bij
een, waarvan er 21 voor het plan
waren. Alleen St. Oedenrode was
tegen. Vijf dorpen lieten verstek
gaan. In het kwartier Kempenland
verwierpen Eindhoven, Woensel,
Stratum, Waalre, Vessem, Rietho
ven, Oostelbeers, Middelbeers,
Knegsel en Oerle het conceptplan,
maar 17 andere dorpen gaven er
hun fiat aan. In Maasland stonden 7
dorpen achter het plan, 3 waren er
tegen en in Rosmalen staakten de
stemmen met 1 voor en 1 tegen. De
overige municipaliteiten van dit
kwartier spraken geen oordeel uit.
Stad en Land van Bergen op Zoom
en Stad en Land van Steembergen
belegden samen een bijeenkomst
van hun municipaliteiten. Alleen de
gemeenten Zuidgeest, Hoeven en
St.-Maartenspolder ontbraken.
Oudenbosch en Rucphen bleken het
plan te verwerpen; de overige
aanwezige gemeenten waren voor.
In Stad en Land van Breda ver
wierp alleen Oosterhout het com
promis met 160 tegen 9). Men
kon de eindbalans gaan opmaken.
Op 4 augustus vergaderden de
Provisionele Representanten in
Tilburg en constateerden toen dat
'ver de groote meerderheid van de
ingezetenen van Bataafs-Braband'
het plan had goedgekeurd. Drie
dagen daarna liet de municipaliteit
van Den Bosch schriftelijk weten
toch alsnog akkoord te gaan. Zo
kon op 8 augustus te Tilburg de
officiële ratificatie van het Plan van
Tussenbestuur geschieden. Dat ging
gepaard met een plechtigheid in de
Grote kerk, waar ook de vier afge
vaardigden van de Staten Generaal
bii aanwezig waren.
7. De volksraadpleging in Bergen
op Zoom.
Hoe verliep de volksstemming in
Bergen op Zoom? Op woensdag 15
juli ontvingen de leden van de
municipaliteit de tekst van het plan
met een brief erbij van Steven van
Bronkhorst vanuit Den Bosch. De
aanwezigen besloten het plan bij de
leden 'te laaten rondleezen'. Op 19
juli vergaderde de raad opnieuw en
maakte toen kennis met een missive
van de vaderlandse sociëteit uit
Brutus Bosch, gedateerd 15 juli
1795. De Bossche sociëteit schreef,
bij haar municipaliteit een protest te
hebben ingediend tegen het plan als
zijnde in strijd met de rechten van
de mens. Ze waarschuwde verder
tegen de inleiding van Pieter Vree-
de, want die was bedoeld om de
mensen zand in de ogen te strooien.
De brief was getekend door voorzit
ter W. Hubart en secretaris Timoe-
us. Bij de ingekomen post was die
dag ook een brief uit Den Haag.
Daar bevonden zich toen de Bergse
municipaliteitsleden Van Engelen
van Strijen en Koster. Ze waren
daar in opdracht van hun collega's
om te vragen, of de Franse soldaten
in de stad hun soldij in Hollands
geld zouden mogen ontvangen,
want met die waardeloze assignaten
konden ze niets kopen. Volgens het
Haags Vredesverdrag was Neder
land verplicht om 25.000 Franse
soldaten te onderhouden. Het garni
zoen in Bergen op Zoom werd
lastig en er waren al ongeregeldhe
den voorgevallen. De Bergse afge
vaardigden moesten tot hun spijt
berichten dat ze nog niet veel
hadden bereikt. Wel hadden ze in
Den Haag gehoord van het akkoord
dat de afgevaardigden van de Sta-
ten-Generaal met die van de Provi
sionele Representanten van Ba
taafs-Braband hadden bereikt. Ze
feliciteerden hun collega's met die
gunstige uitslag en voegden er
optimistisch aan toe: 'Nog maar
korte tijd en wij zien ons ook
meester van onze Finantien en eene
alsdan in te voeren zagte en wettige
regeering zal den inwoner van den
Lande tot heil strekken, en den
nazaat de vrugten van onzen arbeid
plukkende zal met eene brandende
dankbaarheid de eerste Grondleg
gers van haare vrijheid en geluk in
zeegening houden, en uwe naamen
steeds met welmenendheid in het
geheugen van hun nakroost inpren
ten'. Tot dat laatste draagt dit
artikel dan alsnog een steentje bij.
Drie dagen later waren Van Enge
len van Strijen en Koster terug in
de stad, waar ze nog eens monde
ling verslag uitbrachten van hun
reis. Over de assignaten konden ze
De Waterschans nr. 2 1996
alleen maar zeggen dat de regering
naar een oplossing zocht. Op vrij
dag 24 juli liet de Bergse sociëteit
De Eendracht weten het helemaal
eens te zijn met Pieter Vreede wat
betreft diens weerlegging van de
kritiek van de sociëteit van Brutus
Bosch op het conceptplan. De
municipaliteit besloot die dag de
tekst van het plan ter inzage te
leggen op de secretarie op 27, 28
en 29 juli van 9.00 tot 12.00 uur.
Op donderdag 30 juli zou men 'alle
burgers en ingezetenen der stad en
poorterije' in de Grote Kerk bijeen
roepen om te stemmen. Het liep
echter anders. De municipaliteit
ontdekte dat er op 30 juli 'onaange
naamheden' zouden plaatshebben en
daarom besloot ze gauw, om 'het
gevoelen der Burgeren en Ingezete
nen deeser stad bij wijkvergaderin
gen in te winnen'. De eerste wijk
van de tien die de stad toen telde
werd al diezelfde dag (29 juli)
opgeroepen om tegen 16.00 uur op
het stadhuis te komen. Om 17.00
uur werd wijk nummer 2 verwacht
en om 19.00 uur de derde. De
eerste wijk omvatte de Grote Markt,
de Fortuinstraat, de Molenstraat en
de Accijnsstraat Sint-Annastraat).
Het werd voorstanders van het plan
gemakkelijk gemaakt, want ze
hoefden alleen maar thuis te blij
ven. Wie niet kwam opdagen zou
bij de voorstemmers worden geteld.
De nieuwe regeling wekte de woede
van enkele burgers. Om 14.00 uur
begon de municipaliteit aan haar
middagvergadering en meteen bij
het begin zagen president Van
Bronkhorst en zijn 14 aanwezige
raadsleden notaris F. de Leeuw de
zaal binnenkomen in gezelschap
van twee getuigen en de Bergenaren
J. van Overstraten, G. Vermeulen
en D. Spierejee. De ongenode
gasten protesteerden fel tegen de
veranderde wijze van stemmen en
gaven 'met veel geschreeuw' te
kennen, dat de municipaliteit niet
het recht had tot zo'n plotse wijzi
ging van de bekend gemaakte rege
ling. Van Bronkhorst antwoordde
dat elke kiezer zijn eventuele be
zwaren kon indienen op de bijeen
komst van zijn wijk. Twee uur later
kwamen de kiezers van wijk 1 op
het stadhuis. Van Bronkhorst sprak
hen toe en daarna kon ieder zijn
stem uitbrengen. Allen keurden het
plan goed. De wijken 2 en 3 volg
den dat voorbeeld. De municipali
teit bracht meteen verslag uit aan de
Franse commandant generaal Jac-
quin (hij was op 15 juli generaal Le
Maire opgevolgd) en vroeg hem, of
ze indien nodig de volgende dag op
zijn hulp mochten rekenen bij het
handhaven van de orde. Dat was
geen probleem. Alles bleef evenwel
rustig. Veiligheidshalve kreeg de
koster van de Grote Kerk nog te
horen, dat hij het gebouw de vol
gende dag gesloten moest houden.
Op de 30ste juli stemden de wijken
4 tot en met 8. De enkele burgers
die verschenen waren allen voor het
compromis. De laatste dag van de
maand juli was het de beurt voor de
wijken 9 en 10. Van wijk 9 kwa
men er enige burgers opdagen,
maar van de laatste wijk, de zoge
naamde Buitenpoorterije (poorters
die buiten de stadsmuren woonden)
verscheen niemand. De uitslag was
duidelijk: Bergen op Zoom koos
unaniem voor het plan. Op maan
dag 17 augustus maakte het Bergse
stadsbestuur onder klokgelui en
kanongebulder bekend, dat het
'Plan tot Tusschenbestuur' door
beide partijen was aanvaard en
getekend, 's Avonds mocht iedereen
tussen 20.00 en 24.00 uur 'slangen
e.d. afschieten, maar alleen op de
Grote Markt'. Bergen op Zoom had
niet moeilijk gedaan en zelfs de
sociëteit De Eendracht had alle
medewerking verleend voor een
vlotte acceptatie van het tussenbe
stuur. Brabant kon zichzelf gaan
besturen, zij het voor korte tijd nog
onder voogdij van de Staten -
Generaal. Reden om feest te vieren
en een feestzang te dichten.Hier
volgt het eerste couplet van die
cantate, te zingen op de wijze van
'De Marseliaansche Mars'.
Feestzang op de gevestigde vrijheid
van Bataafsch Braband. Gevierd te
Tilburg den 9 augustus 1795. Het
eerste jaar der Bataafsche Vrijheid.
Op, op te lang uertrapte Y^/annen!
Keurt in het eind liet hoofd omhootj.
cjeezelroe uan IJiv Uiranne.n
cHifit jintó verbrijzeld voor atv ooj. lió
Op, op, tliani moofit cjij ademliaaien.
unjheid lachl u vriendhjh aan.
zal met 2ecjen overlaan
arbeid, uwen grond beitraalen
O braband juich uan ureugd!
bet ichandjlih ii geveld.
Oriumj!
üriumf!
(jij ziet Uw recht Uw heilig recht
he rite ld.
Geraadpleegde archiefstukken en litera
tuur:
De inhoud van de paragrafen 1 tot en met
5 is grotendeels ontleend aan de dissertatie
van A.R.M. Mommers: Brabant van gene
raliteitsland tot gewest. Utrecht/Nijmegen
1953. Paragraaf 6 is geschreven aan de
hand van nummer 0140 van de Stedelijke
Archieven van de gemeente Bergen op
Zoom, bevattende de Resoluties van de
municipaliteit van 1 mei 1795 tot 31
december 1795. Verder zij verwezen naar
De Waterschans 1 (1996)p. 14. Als aanvul
ling op de daar vermelde literatuur wil ik
attenderen op het in maart van dit jaar
verschenen eerste deel van de GESCHIE
DENIS VAN NOORD-BRABANT onder
redactie van prof. dr. H.F.J.M. van den
Eerenbeemt. Deel I: Traditie en moderni
sering 1796-1890, Amsterdam 1996. Het
boek biedt heel wat verhelderende infor
matie. Zeer aanbevolen. De kaartjes zijn
overgenomen uit: W. van Ham en J.
Vriens (red.): Historische kaart van
Noord-Brabant 1795. De gebieden van de
schepenbanken binnen de huidige provin
cie Noord-Brabant omstreeks 1795. 's-Her-
togenbosch 1980, pag. 12 en 34.
Tentoonstelling 200 jaar West-
Brabant
Vanaf 13 mei 1996 presenteren de
Westbrabantse archiefdiensten zich
gezamenlijk met een tentoonstel
ling, waarin bestuurders van West-
Brabanders centraal staan in het
kader van festiviteiten rond 200
JAAR BRABANT. In elk van de
gemeenten, waar archiefdiensten
gevestigd zijn, - Bergen op Zoom,
Roosendaal, Zevenbergen, Rucphen,
Heusden en Breda, - is dezelfde
tentoonstelling te bezichtigen,
aangevuld met plaatselijke archief
stukken en archivalia.
