De kapel van Huize Sint Catharina
Een verscholen monument in bescherming genomen
80
81
De Waterschans nr. 2 1996
Ui JU Ut
Door: Kees Boerhout en Kees Booij
Verscholen achter het hoofdgebouw
van verzorgingstehuis Sint-
Catharina aan het St.-Catharinaplein
nr. 25 (tot 1938 heette dit plein de
Vismarkt) bevindt zich op het
binnenterrein de Sint-Catharina-
kapel. Door het gemeentebestuur
van Bergen op Zoom is de kapel in
1991 wettelijk beschermd als
gemeentelijk monument, zowel het
in- als exterieur alsook de oude
inventaris daarin. In het kader van
de bescherming van de jongere
bouwkunst (periode 1850-1940) is
de kapel via het Monumenten
Inventarisatie Project (MIP) door de
provincie geselecteerd om als
rijksmonument te worden be
schermd. De plaatsingsprocedure
zal in 1996/97 worden gestart. Een
belangrijke reden om deze kapel te
beschermen, naast het belang als
voorbeeld van een geestelijke
ontwikkeling en vanwege de
gaafheid van ex-, interieur en
ornamentiek, ligt in het feit dat het
de laatste overgebleven R.K. huis-
of kloosterkapel in de stad is.
In de loop der jaren na 1970
verdwenen reeds, uit ongeveer
dezelfde bouwperiode stammend,
vermeld in willekeurige volgorde:
- het klooster en de kapel van de
zusters Carmelitessen aan de Hal-
sterseweg.
- klooster en kapel van de broeders
van Huijbergen aan de Hoogstraat-
Schoolstraat.
- de kapel van het Algemeen Bur
ger Gasthuis (ABG) in de Van
Dedemstraat.
- klooster en kapel van de paters
van het H. Hart (het Juvenaat) aan
de Antwerpsestraatweg.
- klooster en kapel van de zusters
Franciscanessen aan de Burge
meester van Hasseltstraat.
- klooster en kapel van de zusters
Franciscanessen van Oudenbosch
aan de Boxhornstraat-hoek Noord
singel.
1- Ontwerpplattegrondtekening uit 1894. Foto van tekening in GAB.
Tevens verdwenen de R.K. pa
rochiekerken gewijd aan Sint-
Joseph op het Pastoor Joorenplein
en die gewijd aan de H. Martelaren
van Gorcum aan het Bolwerk-Zuid-
hoek Boxhomstraat.
De Catharinakapel, het oudste deel
van het omvangrijke complex, is
gebouwd in 1894-1895 in
neogotische stijl naar ontwerp van
de Bergse architect C.P. van Genk
(1838-1914). In 1933 is de kapel in
De Waterschans nr. 2 1996
dezelfde stijl in noordoostelijke
richting met twee traveeën
uitgebreid, werd tegen de
noordgevel een bloemenberging
annex lijkenkapelletje gebouwd en
werd aan de zuidzijde van het
koorgedeelte de bergplaats
gewijzigd tot sacristij. De
uitbreiding in N.O.-richting is aan
de buitenzijde zichtbaar door de
verschillende soorten bakstenen.
Een en ander geschiedde naar
ontwerp van de architecten ge
broeders Oornen te Oosterhout. De
voorgevel werd toen vereen
voudigd.
De kapel heeft een plattegrond in
de vorm van een éénbeukig
Latijnskruis. Schip en transept
gedeelte hebben een gelijke
dakhoogte terwijl de dakvlakken
van het koorgedeelte lager zijn
uitgevoerd. Het schip bestaat uit zes
traveeën en het koor heeft twee
traveeën en een driezijdig gesloten
absis. De binnenwerkse breedtemaat
van het schip is 1025 cm., die van
dwarsschip en koor zijn minder
breed. De traveemaat van het schip
bedraagt 314 cm. hart op hart
steunberen. Boven het groot venster
met vierpas, boven de entreepartij
in de oostgevel, bevindt zich een
spitsboognis met een natuurstenen
beeld van St.-Catharina met (kapot)
rad, de patroonheilige van de kapel
en van het tehuis waartoe de kapel
behoort.
Dc opdrachtgeefster
De kapel is gebouwd in opdracht
van de sinds 1855 zo genoemde
Vereeniging Van Vrouwen onder de
zinspreuk: 'Toevlucht in lijden'
gevestigd te Bergen op Zoom. De
congregatie bestaat in wezen echter
al vanaf 1838 en heet gemakshalve
tegenwoordig 'Zusters Franciscanes
sen van huize St.-Catharina'. Deze
zusters hebben zich vanaf het begin
bezig gehouden met de verpleging
van zieken en met het verzorgen
van bejaarden in het A.B.G.
(Algemeen Burger Gasthuis) dat
toen het ziekenhuis was, maar ook
daarna in het nieuwe ziekenhuis
'Lievensberg' en natuurlijk in Huize
Catharina.
De kapel staat op een historische
locatie waar door de eeuwen heen
kapellen en kloosters hebben
2- Ontwerptekening voorgevel uit 1894.
gestaan. Zo wordt al in 1424 de
Sint Jacobskapel genoemd. Bergen
op Zoom lag wellicht op een van
de doorgangsroutes naar Santiago
de Compostella in Noord-Spanje, de
befaamde bedevaartplaats ter ere
van St.- Jacobus de Meerdere. Al in
1429 wordt geschreven over
begijnen en een begijnhof waarna
in 1461 op initiatief van Jan II van
Glymes, en vooral van zijn
echtgenote Margarethe van Sint
Simon, een slotklooster ontstaat
onder de naam van 'Sint Margriete
in het dal van Josaphat'. Het
gebouw is rond 1600 aangewezen
als Stedelijk Gasthuis en was als
zodanig de voorloper van het
A.B.G. In 1736 veranderde de naam
van stadsgasthuis in St.-Catharina
Gasthuis. Deze naam werd in 1837
uiteindelijk omgezet in Algemeen
Burger Gasthuis. Het is dit klooster
waarin vanuit Breda de eerste
zusters van de Congregatie der
Religieuzen Penitenten-Recollec-
tinen van de orde van de H.
Franciscus hun intrek namen.
Ook een minderbroederklooster
heeft m de buurt gestaan en op dc
hoek van de Geweldi gerstraat
(daarvoor Nonnenstraat) en de
Minderbroederstraat bevond zich de
16e eeuwse kapel van het Sint
Margrietenklooster die in de 18e
eeuw ook is gebruikt door de
Waals-hervormde - en door de
Evangelisch Lutherse gemeente.
Foto van tekening in GAB.
Deze kapel is in 1952 afgebroken
om plaats te maken voor
nieuwbouw van het verzorgings
tehuis.
De familie van Genk
Behalve het kapel-gebouw, dat
zoals reeds gememoreerd in
neogotische stijl is uitgevoerd, zijn
in de kapel vooral interessant het
gebrandschilderde glas-in-lood in de
vensters, de houten beelden, de
preekstoel en de kruiswegstaties.
Bij het tot stand komen van kapel
3- Exterieur kapel omstreeks 1920.
Briefkaartfoto in GAB.
