128
129
De Waterschans nr. 4. 1996
!Ty
Afb.3. Een voorbeeld van een
schuurkerk, in dit geval van het
dorp Terheijden bij Breda (een
bewerking van een afbeelding van
C.Jnten, de parochiën van het
bisdom Breda, deel 1, Juten.
Bergen op Zoom).
opeens klopte de berekening niet
meer. Alphen, Roosendaal,
Groot-Zundert, Klein-Zundert en
Dorst weigerden meteen nog langer
hun jaarlijkse recognitie af te
dragen. Ook Jacob Wemerus van
Hoek (1756-1812), rentmeester van
de geestelijke goederen in Stad en
Markiezaat van Bergen op Zoom,
ving bot in Oudenbosch,
Standdaarbuiten en Rucphen. Zelfs
hun achterstallige schuld over 1794
weigerden deze parochies te
voldoen.
De Protestantse onderwijzers.
In de Republiek mochten alleen
protestantse schoolmeesters worden
aangesteld, maar het ligt voor de
hand dat het katholieke Staats—
Brabant bij de hervormde
leerkrachten niet zo in trek was.
Het gehalte van de aangestelde
onderwijzers liet hier en daar dan
ook veel te wensen over. Al gauw
ontving het tussenbestuur verzoeken
om de dorpsschoolmeester te
vervangen, niet zozeer vanwege zijn
religie als wel om zijn gebrekkig
onderricht. Dat een mutatie werd
aangegrepen om katholieke
leerkrachten aan te trekken, ligt
overigens voor de hand, maar
capabele roomse onderwijzers
waren uiteraard zeldzaam. Reeds
het eerste college van Provisionele
Representanten maakte bekend dat
de municipaliteiten klachten over
hun schoolmeesters konden
indienen. Dat heeft het
provinciebestuur geweten. Er kwam
heel wat binnen. Een enkel
Afb.4. Een standbeeld voor Jan van Hooff op de Markt van Eindhoven,
onthuld op 19 dcember 1992 door minister H.Maij-Weggen. Het is een beeld
van Auke Hettema (foto: P.Cox, Eindhoven).
voorbeeld: Ginneken wilde zijn aan
de drank verslaafde meester kwijt
en Waalre worstelde met een kracht
die amper Nederlands kende.
De regeling van de verkiezingen
voor een Nationale Conventie.
Na heel wat geharrewar kwam er
een regeling voor het houden van
nationale verkiezingen voor een
nationaal parlement, dat onder de
naam van Nationale Conventie of
Nationale Vergadering de plaats
zou innemen van de Staten-Ge-
neraal en bovendien een nieuwe
staatsregeling voor het land moest
ontwerpen. Het kiesreglement
voerde een getrapt kiesstelsel in.
Het land werd verdeeld in 124
kiesdistricten van elk ongeveer
15.000 inwoners. Nederland telde
toen ruim 1.880.000 inwoners. Een
kiesdistrict werd onderverdeeld in
30 grondvergaderingen van 500
onderdanen. Elke grondvergadering
koos een kiesman of kiezer uit haar
midden en de 30 kiezers kozen op
hun beurt een afgevaardigde voor
de Nationale Conventie. Dat
parlement zou dus uit 124 personen
bestaan. Wie mochten er kiezen?
Het reglement bepaalde: alle
mannen van 20 jaar en ouder die
geen bijstand genoten en een eed
aflegden dat ze tegen een
stadhouder waren. Alle principiële
Oranjegezinden waren daarmee
uitgeschakeld.
De Waterschans nr. 4. 1996
Afb.5. Een bijeenkomst van de Nationale Conventie in Den Haag in 1796
(uit: Rogge, tafereel van de geschiedenis van de jongste Omwenteling in de
Vereenigde Nederlanden. Amsterdam 1796).
De verkiezingen in Ba-
taafs-Braband.
Bij de invoering van de democratie
in de jaren 1795-1796 moesten de
stemgerechtigden nogal eens komen
opdraven voor een of andere
verkiezing. Op 16 oktober 1795
kondigde de regering van de
Bataafse Republiek verkiezingen
aan voor een nationaal parlement.
Het tussenbestuur van Ba-
taafs-Braband verdeelde daarop zijn
gewest in 14 kiesdistricten van circa
15.000 inwoners en elk district
weer in dertig grondvergaderingen
van 500 zielen. De provincie had
recht op 14 afgevaardigden in het
parlement. Aan de verkiezingen
voor de Nationale Conventie gingen
de verkiezingen voor weer een
nieuwe groep van representanten
voor het gewest Staats-Braband
vooraf, de derde volksvertegen
woordiging van de provincie binnen
een jaar. Het nieuwe college wilde
aantreden per 1 januari 1796. Eerst
moesten de Brabanders zich echter
nog uitspreken over het hun
voorgelegde kiesreglement. Op 12
december maakte het tussenbestuur
de uitslag van dat referendum
bekend: van de 173 gemeenten
keurden er 84 het reglement goed, 9
deden dat onder voorwaarde(n) en 5
lieten weten dat geen enkele
inwoner was komen opdagen.
Dertien gemeenten hadden het
reglement afgekeurd en van de
overige 62 hoorde het tussenbestuur
niets. De heren Provisionele
Representanten verklaarden daarop
in een buitengewone zitting dat het
kiesreglement was aangenomen. Het
diende zowel voor de verkiezingen
van het nieuwe college van
representanten van Bataafs-Braband
als voor die van de Nationale
Conventie, met dien verstande dat
elk district twee representanten
afvaardigde naar de volks
vertegenwoordiging van het gewest
en slechts één naar de Nationale
Conventie. Het nieuwe college van
Brabantse representanten telde dus
28 leden. Van hen waren er 26
katholiek. Men merkt dat de
katholieken geleidelijkaan de
protestanten uit de Brabantse over
heidsorganen verdrongen. Onder de
nieuwe representanten was zelfs een
priester, pastoor Franciscus
Xaverius Cools van de parochie
Woensel bij Eindhoven.
West-Brabantse verkiezingen voor
het tussenbestuur.
Op 11 augustus 1795 kwam de
landsvergadering van Stad en Land
van Bergen op Zoom met die van
Steenbergen bijeen om tien afge
vaardigden aan te wijzen voor het
college van Brabantse representan
ten, acht namens de regio Bergen
op Zoom en twee namens de regio
Steenbergen. Het tiental zou
vervolgens door de Staten-Generaal
worden ingedeeld in vijf echte
afgevaardigden en vijf plaats
vervangers. Het betrof dus de
verkiezingen voor de tweede groep
provisionele representanten, het
zogenaamde tussenbestuur.
Gekozen werden mr. Jacobus de
Bruyn (Wouw), Van der Schrieck,
Van Lelyveld van Cingelshouck,
Pieter Janse van Thoorn, Janssen,
Van Bronkhorst, Van Zwieten en
Simons. Deze acht vertegenwoor
digden Stad en Land van Bergen op
Zoom. Stad en Land van
Steenbergen droegen Meussen en
Pruymboom voor. Hunne Hoog
Mogenden wezen tenslotte de heren
De Bruyn, Van Bronkhorst,
Simons, Van Lelyveld van Cingels
houck en mr. Johannes Meussen als
de representanten aan; de overigen
werden plaatsvervangers.
Wijkvergaderingen in Bergen op
Zoom?
De Brabantse representanten
vergaderden weer in Tilburg en
vanuit die plaats schreef van
Bronkhorst op 6 september dat er
die morgen was bepaald: 'Dat er
ten spoedigste eene nationaale
conventie zijn moet om het
vaderland te behouden'. Het klinkt
allemaal wat dramatisch, maar de
toekomst zou uitwijzen dat het nog
wel een half jaar zou duren
alvorens de opening van de nieuwe
