8
9
De Waterschans nr. 1. 1997
Afb.3. Gaslichtkroon zoals weergegeven op de afbeelding van het interieur-
schilderij van de Nieuwe Kerk aan het Spui te 's-Gravenhage.
aangepaste kronen uit samen te
stellen (5). Vier gelijkvormige voor
in het schipgedeelte en vier
enigszins andersvormige voor in het
dwarsschip. Ze werden geschilderd
in groene tinten, afgestemd op de
kleur van de tongewelven. Als
nuance werden enkele ornamentjes
van een zacht-gele kleur voorzien.
De kronen in het kerkschipgedeelte
zijn vierarmig in een etage met een
vlucht (diameter) van 230 cm. Elke
arm eindigt op drie lichtpunten,
totaal dus twaalf per kroon. De
hoogte van de ziel waaraan de
armen zijn bevestigd, is 200 cm. De
onderzijde bevindt zich ca. 300 cm.
boven de vloer ter plaatse (4).
De kronen in het dwarsschip zijn
driearmig in een etage met een
vlucht van 220 cm. Bij deze kronen
heeft elke arm op het eind twee
lichtpunten, totaal per kroon dus
zes. De hoogte van de ziel is 175
cm. en bevindt zich ca. 310 cm.
boven de natuurstenen vloer ter
plaatse (4). Alle lichtpunten zijn
gevat in een geëtste glazen coupe.
Deze werden na intensief speurwerk
in een zaak te Brussel gevonden.
Dit soort (gas)verlichtingskronen
(9) werden destijds doorgaans
uitgezocht en samengesteld aan de
hand van modelvoorbeelden, (zie
afb.).
Het is overigens niet zeker of de
onderhavige kronen van de fabriek
van 'Kloosterhuis' afkomstig zijn.
In de als dagkapel in gebruik zijnde
ruimte, aan de noordzijde van de
stadstoren, hangt een koperen
verlichtingskroon die afkomstig is
uit de voormalige H. Maagdkerk.
De Spuikerk als inspiratiebron.
De uit hout samengestelde
spitsboogvormige tongewelven in
de Sint Gertrudiskerk, zoals die
waren gemaakt enkele jaren na de
kerkvernieling tijdens het beleg en
de beschieting van de vesting door
de Fransen in 1747, zijn in 1972
verbrand.
De gewelven waren uiterst sober
uitgevoerd in grenenhout bevestigd
tegen eiken schenkelsporen, zonder
geprofileerde aftimmeringen of
ornamenten, spaarzaam en effen
geschilderd in een lichte vaal-grijze
kleur. Tezamen met de vuil
geworden wit gepleisterde wanden
spreidde die een opmerkelijke
ietwat sombere en kille sfeer ten
toon (zie afbeelding interieur
schilderij Fons Gieles).
Na de laatste brand is de houten
kapconstructie boven het koor
(ongeveer 827 cm. breed) en boven
het oudste (westelijke) dwarsschip
(ongeveer 860 cm. breed) weer op
ambachtelijke wijze opgebouwd en
aan de onderzijde van een in hout
vervaardigd tongewelf voorzien in
de vorm van een rondboog. Daarbij
zijn in afwijking van de 18e eeuwse
uitvoering boven de natuurstenen
muurkolommen tegen de
gewelfvelden nu 32 cm. brede
cassettenbogen gemaakt die op het
hoogste punt zijn voorzien van een
soort gepolychromeerde gewelf
schotels of rozetten met een
diameter van ca. 75 cm. Door de
cassettenbogen zetten de gelede
wanden van de kerk zich nu ook
door op de tongewelven waarvan de
beschieting bestaat uit red-wood
delen tegen eiken schenkelsporen.
Daarnaast zijn om zuiver con
structieve redenen ter plaatse van de
muurkolommen onder de muur
platen gesmede ijzeren trekstangen
Afb. 4. Gewelfrozet zoals weergegeven op de afbeelding van het interieur
schilderij van de Nieuwe Kerk aan het Spui te 's-Gravenhage.
De Waterschans nr. 1. 1997
aangebracht, is de geboorte van de
kapconstructies en de tongewelven
ca. 50 cm. naar boven verlegd en is
bewust gekozen voor een
olijfgroene kleur van het
schilderwerk op het hout van de
gewelven (7).
Uit de vorm en de detaillering van
de nieuwe gewelfschotels blijkt
onmiskenbaar de betrokkenheid van
architect Canneman (8) bij de
gelijktijdig lopende restauratie van
de Spuikerk in Den Haag en de
Gertrudiskerk te Bergen op Zoom.
Voor de schotels hier is hij
duidelijk geïnspireerd door de vele
in de kerk aan het Spui aanwezige
17e eeuwse gewelfschotels of
rozetten, die daar tegen de
ingenieuze open kapconstructie zijn
aangebracht (zie afb.).
De nieuwe schotelornamenten zijn
eerst geboetseerd en daarna in uit
lagen op elkaar gelijmd limba-hout
gestoken door de Bergse
beeldhouwer Gerrit Kemperman en
veelkleurig beschilderd door Jan de
Graaf (zie afb.). Als ik er naar kijk
associeer ik de rozetten soms in
mijn fantasie, vanwege hun vorm
en kleurschakering, met het
hoofddeksel van de prinsenfiguur
bij de Vastenavend-viering in
Bergen op Zoom.
Om het doorhangen van de ca. 270
kg. wegende trekstangen te
elimineren zijn ze in het midden via
het scharnierpunt met behulp van
verticale staven, die gecentreerd
door de gewelfschotels gaan, aan de
kapconstructie opgehangen. Daaraan
kan men verl ichtings- of
kaarsenkronen hangen. De huidige
drie segmentvormige groen
geschilderde houten tongewelven in
het schipgedeelte kennen geen
historische voorganger en blijven
daarom in dit opstel buiten
beschouwing (6).
Noten:
(1). w. van Ham, Een kaarsenkroon in de
Grote Kerk ontraadseldin De
Waterschans, no. 2-1993 (31-33); (2). De
Nieuwe Kerk in 's-Gravenhage. Boekje
vervaardigd en uitgegeven in 1976 ter
gelegenheid van de restauratie 1970-1976
van de Nieuwe Kerk. Tekst en
samenstelling: Afdeling Voorlichting
Gemeente 's-Gravenhage; (3). Notulen van
de bouwvergadering van de restauratie St.
Gertrudiskerk no.78 (3) d.d. 13-04-1977,
no. 79 (3) d.d. 11-05-1977, no. 80 (3) d.d.
Afb. 5. Gasverlichtingskroon model van de fabriek van gasornamenten van
A.H. Kloosterhuis te Amsterdam.
Afb.6. Een van de gewelf rozetten zoals in 1973/74 vervaardigd voor de Sint
Gertrudiskerk. Foto: C. Booij.