12
13
"HIER LETT BEGRA VEN D 'HEER
POMPEIUS DE ROOVRE HEER
VAN HARDINKXVELT IN SIJN
LEVEN BALLIV VAN SUYT
HOLLANT ENDE SCHOUT
DER STADT DORDRECHT
STERF DEN XXIII OCTOBER
XVI ACHT ENDE DERTIGH.
"EN ALID DE WIT HVYSVRE VAN POMPEVS
DE ROEVRE STERF DE 30*» DECEMB. A° 1597"
De Waterschans nr. 1. 1997
AJb. 3. Opschrift van de grafstenen voor Pompejus de Roovere en zijn vrouw
Alith de Wit. Foto B. Westerhof. Delft.
akties geweest. Meer dan een eeuw
lang ging het leven op het hoofdfort
dan ook zijn dagelijkse gang.
In 1537 heeft Frederik Hendrik
Breda heroverd. De Spaanse
dreiging is hierdoor weggevallen en
de Republiek groeit tot een
wereldmacht. Met hedendaagse
ogen bezien zouden we het
leefklimaat binnen de vestingwallen
zeker niet 'vrouwvriendelijk'
noemen.
Slechts woonmogelijkheden voor
enkele gezinnen, de commandant,
zijn hoofdcommies en daarnaast,
misschien in een minder duidelijke
leefsituatie, wat marketentsters. Of
opereerden dezen vanuit Bergen op
Zoom en Halsteren? Verder veel
soldaten, het hoofdplein (terre) met
magazijnen, barakken en kruit
kelders. Er is een stuk bouwland,
op sommige Franse tekeningen is
een moes-of kruidentuintje te zien.
Dit alles ligt in een uiterst kale en
steriele omgeving, want terwille van
het schootsveld voor de kanonnen
werd elke plant geweerd en elke
oneffenheid glad gestreken.
De bevelhebbersfunctie van de
vesting was een erebaan.
Kandidaten daarvoor moesten uit
een goede familie stammen. Bij de
functie hoorde een majoorsrang.
Meestal werden ervaren officieren
benoemd die niet langer geschikt
qeacht werden voor actieve dienst
te velde. In de Bergse situatie was
de Roovere toch een buitenpost.
Men zou dus kunnen denken aan
een niet meer zo jong zijnde, wat
gehandicapte, ijzervreter in de
rimboe!
Bijzonder hierbij is ook dat we
vaak namen tegenkomen van
mannen en vrouwen uit adellijke
families in de noordelijke
provincies. Dit geeft duidelijk aan
hoe belangrijk men de vesting
werken in deze regio achtte. In
1645 was Jonker Harman van Couls
commandant. Ook hij was
weduwnaar. Als hij voor de tweede
maal in het huwelijk treedt
ontmoeten we onze derde de
Rooverevrouw:
Anna ten Holt.
Zij is weduwe van Jonker Jacob
van Egmond. Het geeft toch te
denken dat bij dit huwelijk al twee
partners weggevallen zijn. Het
waren tijden van geringe medische
mogelijkheden. Dat eiste een zware
tol bij zwangerschapscomplicaties
bij de vrouwen en bij de mannen
bij verwondingen, opgelopen tijdens
het qevecht.
Infecties en infectieziekten maakten
heel wat slachtoffers. Uit het
trouwboek van de Gerformeerde
Gemeente van Bergen op Zoom
kennen we de datum van dit
society-huwelijk van Hollandse adel
in een Brabantse vestingstad: 10
januari 1646. Er was bovendien iets
heel bijzonders aan dit huwelijk
voorafgegaan. Twee weken eerder,
op 27 lecember 1645, trouwden de
dochter van Jonker van Couls,
Johanna, en de zoon van Anna ten
Holt, Jonker Johannes van Esmond
met elkaar. Was die romance nu het
gevolg van de plannen van het
ouderpaar of is het andersom
gegaan.? We zullen het wel nooit te
weten komen.
Een ding staat vast: het moet op de
Roovere in 1645 wel een heel
bijzondere Kerst geweest zijn.
Om het geheel nog eens in de tijd
te plaatsen: in het voorafgaande jaar
heeft Frederik Hendrik Sas van
Gent ingenomen; in het bruiloftsjaar
zelf vaart Witte de With met een
oorlogsvloot door de Sont zonder
tol te betalen. Hij maakte er nogal
wat indruk mee op de Denen. Een
jaar later neemt Frederik Hendrik
Hulst in. De Tachtigjarise oorlog
loopt teneinde, de vredesonderhan
delingen te Munster beginnen.
Eind 1645 heerste dus een
feestelijke rust op de Roovere. Het
huwelijk van Johanna en Johannes
werd op het fort gesloten: er moet
dus een kerkje gestaan hebben. De
archieven van de Halsterse
protestantse semeente bevestigen
dit.
In 1657 blijkt die gemeente maar
amper 30 lidmaten te tellen 'niet
medegeteld de personen op de
forten'. Er klinkt een wat spijtige
ondertoon in die vaststelling. Zo
van: 'er zijn er wel meer, maar die
hebben hun eigen status'.
Na Couls komt er een viertal chefs
waarvan we nog geen familiegege-
vens bezitten. De 18e eeuw start
echter uitstekend voor ons. Want
wat vindt er op 25 september 1727
te Alkmaar plaats? Daar trouwt
opnieuw een majoor van de
Roovere. En zeker niet met de
eerste de beste vrouw!
Agatha van Hoolwerff.
Een vrouw, een roman waardig. Ze
blijft me boeien. Op 31-jarige
leeftijd huwt ze majoor Hendrik
Lenting.
Haar vader is notaris-procureur.
Haar moeder is Hillegonda van
Schagen. Op de bruiloft aanwezig is
haar oudere zus Gezina, die ook al
haar man verloren heeft door
oorlogsqeweld. Hij heette James
Swinton, was een zoon van de
De Waterschans nr. 1. 1997
Aft. 4. De Franse weergave van de Roovere uit 1748. Te zien zijn de
détailgegevens over de indeling van de terre, het kasteelplein. Archief
Halsteren. Foto L. van der Molen. Apeldoorn.
Schotse Lord Mersington en
sneuvelde in 1709 in de slag bij
Malplaquet. Hun 17 jarige zoon,
James Hendrik Swinton, is alles wat
Gezina rest. Dan is er ook nog een
broer van Agatha en Gezina: Dirk.
Deze heeft het zelfs tot generaal der
Infanterie gebracht.
Of nu al de energie van de bruid en
haar familie wat te veel van het
goede geweest is voor de majoor
van het stille fort? We weten het
niet. Wel duikt de naam van Agatha
vijftien dagen na de bruiloft, op 10
oktober 1727 weer in de stukken
op. Agatha is dan al weduwe en
enig erfgename van wijlen Hendrik
Lenting. Ze machtigt dan in een
akte enkele lieden om alles wat tot
de nalatenschap van Hendrik
Lenting behoort, behoorlijk te
administreren. Het huwelijk heeft
dus maar enkele dagen stand
gehouden. En hoewel Agatha wel
heel snel tot aktie overgaat, lijkt het
toch juist de sluier over het qeheel
maar te laten liggen. Een ding is
zeker, Aqatha blijft niet bij de
pakken neerzitten. Zij wordt
hoofdcommies der Posterijen te
Alkmaar, een uiterst lucratieve job
in die daqen en ze gaat 'kantore
houden ten hare huize'. In 1755
overlijdt ze.
Acht jaren daarvoor had de
Roovere zijn militaire waarde
bewezen. Van 27 juli tot 12
auqustus 1747 heeft een Frans
leqer, komende vanuit de richting
Wouw, het fort beschoten en er
aanvallen op gedaan. Ondanks
zware offers is het niet gelukt de
vesting in te nemen. Eerst als de
Hollandse bezetting onder generaal
Cronström zich terugtrekt uit de
vesting Bergen op Zoom, verlaten
de verdedigers het fort. Hierna
werd het opnieuw rustig aan het
eind van de Schansbaan. Het schiet-
bereik van de kanonnen neemt toe
en vooral hierdoor verliezen de
vestingen hun waarde. De natuur
begint haar rechten te hernemen. In
1816 wordt de Roovere uit de lijst
van de versterkingen geschrapt en
in 1853 worden op last van de Do
meinen de laatste opstanden
verkocht of gesloopt. Naar
geschiedkundige volledigheid heb
ik in dit verhaal niet willen zoeken.
Meer zocht ik ditmaal de mens
achter de feiten, in deze bladzijden
dan heel speciaal eens naar....de
vrouwen van de Roovere.
In 1997 zijn we alweer acht jaren
verder. Aan bovenstaand verhaal
zou ik nu
enkele namen willen toevoegen:
Jeanne Antionette Poisson.
Oftewel Madame de Pompadour
omdat uit haar briefwisseling uit
1646-1647 met
Mauritz van Saksen, de Franse
maarschalk, blijkt, dat ze beter op
de hoogte
was van de militaire situatie van
Bergen op Zoom en van de
Roovere dan vele
Hollanders. Zo ook:
Mevr. Caroline Laanen (nu mevr.
J.H. Zeeman-Laanen).
Deze vrouw werd in 1909 geboren
in het cafeetje 'Bogers' aan de
Moerstraatsebaan. Als vijfjarig
meisje werd ze ondergebracht bij
haar grootmoeder op de Roovere.
Haar oma woonde daar reeds vele
jaren en ook zij hield er een café, al
bleef de omzet vaak beperkt tot de
verkoop van bier van een
brouwer-familielid en uiteraard het
eigen verbruik. Zij verbleef op fort
de Roovere tot kort voor het eind
van de Eerste Wereldoorlog.
In haar herinnering ziet ze nu het
huis op de hoek Schansbaan-
Ligneweq als een schilderachtig,
