De zure druiven van 1747
Boekbespreking
De Waterschans nr. 2 1997
Afb.l. De Raayberg 1598.
Afb.2. Het kruis aan de Raayberg 1598. De stad vanuit het zuiden. Rechts de Raayberg. Links een wegkruis, waarschijnlijk verband
houdende met de rechtsvoltrekking. Links op de achtergrond de Schelde met Reimerswaal (1) en Tholen (H). In de stad zijn aange
geven: de Bospoort (A), het Markiezenhof (B), de St. Petruskapel (C), de Lakenhal (D) en de Grote Kerk (E). rechts op de achtergrond
het Gasthuis (kapel Margrietenklooster) (F), de Reijgerije (G) en Wouw (K). Verzameling Nationalgalerie Praag, nr. K22.468.
Het kruis aan de Raayberg
Een opmerkelijk detail op de teke
ningen van Sotvaeders is het kruis
aan de voet van de Raayberg. Door
de auteurs van de studie Tekenin
gen van Bergen op Zoom' niet ten
onrechte in verband gebracht met
de rechtsvoltrekking (2). De werke
lijke oorsprong en betekenis ervan
blijkt uit een aantekening in een
der registers van Rentbrieven en
Recognitiën (20 maart 1506 n.br.).
Het is de 'zoene', of verzoening, na
de doodslag op Wouter van Bem-
mele enkele jaren daarvoor, tussen
de familie van het slachtoffer en de
familieleden van de veroorzaker
van het noodlottig ongeval, de
eveneens overleden Cornelis Gob-
baert. Om de zaak in pais en vrede
te regelen waren er vier notabele
64
De Waterschans nr. 2 1997
mannen als 'keerslieden' of scheids
rechters aangewezen. Van de kant
van het slachtoffer waren dat Wil
lem Bigghe en HenrickTijmanssen.
Van de zijde van de beklaagden tra
den op Merten van Weset en Jacop
vander Zijpen. Volgens hun uit
spraak moest Thomas Gobbaert,
uit naam van zijn zoon, aan de fa
milie van Wouter vergiffenis vragen.
Voorts moest hij de rekening van
chirurgijn Jacob Ghijsbrechtssone
voldoen', driehonderd kloosterge
beden en driehonderd missen voor
Wouter laten opdragen, aan de kerk
van de Obstinanten in Bergen op
Zoom een kaars van een pond was
schenken en aan de parochiekerk
van Bergen duizend stenen schen
ken voor de bouw van de kerk. Bo
vendien moest hij aan de voet van
de Raayberg een kruis laten plaat
sen: dat Thomas zal gehouden sijn
te doen maken ende setten bene
den den Radeberch een houten
cruijs van 15 voeten hooghe boven
der eerden ende thien duijmen
viercant in gedenckenissen ende
memorien vande voirs. Wouter afli-
vighen' (3).
Op de tekening van Aelbrecht Sot
vaeders staat geen houten kruis van
ruim vier meter hoog, maar wel een
ijzeren exemplaar op een stenen
voet. Van een invloedrijke familie
als de Van Bemmele's mag men
echter verwachten dat zij zorg heb
ben gedragen voor de instandhou
ding van het herdenkingskruis, on
geacht de vorm en het materiaal.
Misschien juist daarom een kruis
van steen en ijzer.
Noten
(1) Archief van de griffie van de schepen
bank, inv.nr. 47, 10 aug. 1613; (2) J.H. Mos
selveld en WA van Ham, Tekeningen van
Bergen op Zoom (1973), 97;(3) Archief van
de stads-secretarie inv.nr. 5158, fol. 127v,
128. Literatuur Dr. H.C. Jelgersma, Galge-
bergen en
Galgevelden (1978).Foto"s: Nationalgalerie.
Praag. nr. K22.457 en K22.468.
Door: drs. GA Huijbregts
Symbiose is het samenleven van
ongelijksoortige organismen tot
wederzijds voordeel. Ik moest aan
deze omschrijving denken toen ik
kennis maakte met het boek DE
ZURE DRUIVEN VAN 1747. Het
opnieuw uitgeven van deze histori
sche bron kwam tot stand door de
samenwerking van een bouwclub
van carnavalswagens en de Ge
meentelijke Archiefdienst van Ber
gen op Zoom, twee op het eerste
gezicht totaal verschillende groot
heden. Het initiatief ging uit van de
Bergse BOUWCLUB WIJ. Deze
club bedacht voor 1997 een carna
valswagen die herinnerde aan het
feit dat 250 jaar geleden Franse
troepen Bergen op Zoom verover
den. Dat was het einde van La Pu-
celle, de onoverwinlijke maagd, ver
kracht door de troepen van de bas
taards Maurits van Saksen en Ul-
rich von Löwenthal. De symbiose
leverde niet alleen een prachtige
wagen op, maar tevens een illustra
tieve en leerzame tentoonstelling
en het reeds genoemde boek.
Graag vestigen we even de aan
dacht op dit laatste: DE ZURE
DRUIVEN VAN 1747. Het boekje is
een historische bron, een herdruk
in facsimile vorm van een oogge-
tuigeverslag van de gebeurtenissen
in Bergen op Zoom in 1747. De ge
tuige is dominee Johannes Janssen
en zijn boekje kwam uit in 1777,
een jaar na zijn dood. Jans
sen bleef bij zijn gemeente toen de
Fransen de stad naderden, terwijl
veel van zijn geloofsgenoten voor
of tijdens het beleg een veilig heen
komen zochten in Holland. De au
teur begint met een beknopte op
somming van de samenstelling van
het garnizoen en een summier ver
slag van de gevechten in de stad op
die fatale 16de september, nu 250
jaar geleden. Veel interessanter en
boeiender is evenwel het verhaal
over zijn persoonlijke ervaringen
en belevenissen tijdens de over
rompeling en de daarop volgende
plundering. Hij zag de overwin
naars tekeergaan in de woningen
en andere panden en was getuige
van berovingen, van het molesteren
Afb.l. Gezicht van het Orillion Coehoorn en de Lunetten Zeeland en Utrecht, 1747.
Foto GAB.
65
CF fJXM
