Mededelingen
Bergen op Zoom en de
Oostenrijkse Successieoorlog
De Waterschans
Bestuur
Voorzitter:
PUBLICATIES
Redaktie-adres:
Redaktieleden:
Redaktie-sekretariaat:
Vormgeving en druk:
De Waterschans nr. 3 1997
Ter inleiding
Als de onneembaar geachte vesting
Bergen op Zoom na een maanden
lange belegering op 16 september
1747 door Franse troepen wordt in
genomen is een deel van de bevol
king gevlucht, zijn er veel slacht
offers gevallen, gebouwen en ves
tingwerken zwaar beschadigd of to
taal vernield en leek er van het
'Merck toch hoe sterck'-imago wei
nig meer over. Dat imago was in de
loop van de 16e en 17e eeuw ont
staan toen eerdere pogingen om
Bergen te bezetten op niets waren
uitgelopen. Door allerlei geschrif
ten en geromantiseerde verhalen
was rond de stad een mythe ont
staan van onaantastbaarheid. Groot
was dan ook de schok in de Noor
delijke Nederlanden toen de ves
ting viel. Mogelijk door gebrek aan
feitelijke gegevens en gevoed door
gevoelens van gekrenkte trots gin
gen verhalen over spionage en het
verraad van de stad de ronde doen.
Wederom was Bergen onderwerp
van mythevorming. Behalve oogge
tuigenverslagen als het 'Kort en be
knopt verhaal' van dominee Johan
nes Janssen kwamen er werken van
de drukpersen die aan de feitelijke
gebeurtenissen met graagte een
heroïsch sausje meegaven en ze
enigszins gekleurd weergaven. Een
fraai voorbeeld daarvan is het in
1839 verschenen geromantiseer
de verslag Bergen op Zoom in 1747
van AJ. de Wilde. Hierin wordt het
hardnekkige verhaal van het ver
raad van de stad breedvoerig uit de
doeken gedaan: hoe anders kon
Bergen op Zoom zijn gevallen! Ka
pitein Van der Plasse, als jongen al
een deugniet, is degene die in deze
roman van liefde, list, bedrog, ge
weld en wraak heimelijk een poort
je bij de sortie Fullenius openzette
en zo de Fransen de vesting bin
nenliet. Hij zou ook de Fransen in
formatie hebben doorgeseind door
het verleggen van dakpannen en
het uithangen van lakens. Een
smeuïg verhaal kortom waarin no
bele zielen tegenover boosaardige
verraders staan, liefdestranen van
de bladzijdes daiipen en de slech
teriken hun straf niet ontlopen.
In deze Waterschans zult u geen
geromantiseerde versies van de ge
beurtenissen aantreffen. De auteurs
willen met hun artikelen bijdragen
aan een historisch verantwoorde,
correcte beeldvorming van de ge
beurtenissen uit 1747. Behalve de
politieke en militaire achtergron
den van dit grote gewapende tref
fen komen de (gevolgen van de)
verwoestingen in de stad aan de
orde. Hierdoor is in deze aflevering
een fraaie en interessante combi
natie ontstaan van artikelen met
een breed historisch karakter en
van bijdragen waarin specifiek
Bergse geschiedenis centraal staat:
de moeite van het lezen waard dus.
De Geschiedkundige Kring hoopt
u met deze aflevering een groot
plezier te doen en een waardevolle
bijdrage te leveren aan de herden
king van de rampzalige gebeurte
nissen uit 1747.
Namens het bestuur
drs. J. Zwagemakers, voorzitter.
De Waterschans nr. 3 1997
door drs. GA Huijbregts
1. De Republiek en de vredes
politiek in de periode 1713-1740
In 1713 kwam er voor ons land,
toen kortweg DE REPUBLIEK ge
noemd, door de Vrede van Utrecht
een einde aan de Spaanse Succes
sieoorlog (1702-1713/14). Met En
geland en Oostenrijk als bondge
noten waren de Noordelijke Ne
derlanden erin geslaagd om de ver-
overingsdrift van Lodewijk XIV, de
Franse Zonnekoning (1643-1715),
een halftoe te roepen. Het gevaar
van een door Frankrijk geregeerd
Europa was van de baan, voorlopig
althans. Vraag echter niet wat het
de Republiek had gekost. De vrede
leverde weinig op en de Staten-Ge-
neraal bleven met een zware schul
denlast zitten. Extra belastingen
waren onvermijdelijk De animo
voor een nieuwe oorlog was dan
ook uiterst gering. Het verzekeren
van een langdurige vredesperiode
werd het doel van de buitenlandse
politiek van de vermoeide Repu
bliek Vrede zou handel, scheep
vaart en nijverheid doen opbloeien
en de belastingopbrengsten ver
meerderen. Bovendien kon de rege
ring dan flink bezuinigen op leger
en vloot (1). Het zat de Republiek
wat de vredespolitiek betreft in zo
verre mee, dat ook Frankrijk en En
geland uit waren op het vermijden
van gewapende conflicten. De uit
voerders van dit beleid waren in
hoofdzaak kardinaal De Fleury en
sir Robert Walpole. Aan eerstge
noemde had koning Lodewijk XV
(1715-1774) in 1723 de leiding van
de regering toevertrouwd en Wal
pole was als eerste minister diens
collega aan de overzijde van Het
Kanaal. In de Republiek mochten
zij rekenen op de trouwe steun van
de raadpensionarissen Isaac van
Hoornbeek (1720-1727) en diens
opvolger Simon van Slingelandt
(1727-1736). In de Noordelijke Ne
derlanden was de buitenlandse po
litiek een zaak van de Staten-Gene-
raal. Voor belangrijke besluiten zo
als het verklaren van oorlog en het
sluiten van verdragen was eenparig
heid van stemmen nodig. Elk ge
west had als het ware het recht van
81
FAUSTO NUMINE
BERGA VICTRIX
27e jaargang nr 3 september 1997
ISSN: 0926-3918
Verschijnt vier maal per jaar
De Geschiedkundige Kring van stad en
land van Bergen op Zoom
Erevoorzitter:
Dr. E. Hartel
Ereleden:
br. Alberik (P. van Rijckevorsel)
J. van Gastel, drs, WA van Ham
drs. J. Zwagemakers
Sekretaris:
drs. D. Widdershoven
Hazelaar 40
4661 TC Halsteren.
Tel. 0164-687199
Penningmeester:
E van de Putte
Stelleweg 37
4617 LV Bergen op Zoom.
Tel. 0164-241669
Postrekening 24 05 922 en
Bankrekening 52 50 45 244
ten name van:
penningmeester Geschiedkundige Kring
van Stad en Land van Bergen op Zoom
Contributie: 45,- (minimaal) per jaar.
Ledenadministrateur.
J. van Loon
Hippocrateslaan 17
4624 VE Bergen op Zoom.
Tel. 243222
Overige leden:
G. van Broekhoven
A Evers
W. van Riemsdijk
M. van Tilborg
STUDIES UITBERGEN OP ZOOM
C. Vanwesenbeeck
Postbus 35
4600 AA Bergen op Zoom
Tel. 0164-241930
DE WATERSCHANS
R. van den Bergh
drs. B. Daeter (hoofdredakteur)
drs. N. Grosfeld
drs. G. Huijbregts
drs. J. Zwagemakers
drs. B. Daeter
Oudland 8
4617 ME Bergen op Zoom.
Tel. 0164-210209
Toezicht distributie:
D. Widdershoven,
Hazelaar 40
4661 TC Halsteren,
Tel. 0164-687199
Drukkerij Vis Offset,
Alphen aan den Rijn.
Afb.l. Maria Theresia met haar gezin. Links haar echtgenoot Frans van Lotharingen. De keizerin bracht 16 kinderen ter wereld.