De Waterschans nr. 3 1997
BOHEMIA
POLAND
MORAVIA
BAVARIA
HUNGARY
AUSTRIA
Afb.l. Het zogenaamde Centraal-Europese Oorlogstheater waar Frankrijk de strijd
aanbond met Oostenrijk (2).
Theresia moest nu dus wel toege
ven en de Keurvorst Karei Albert
van Beieren werd dan ook op 24 ja
nuari 1742 tot Duits Keizer ge
kroond. Deze veldtocht was na de
bedreiging van Wenen nog niet ten
einde. Ook aan Bohemen moest
nog een gevoelige klap worden uit
gedeeld. De voorhoede van het
Frans-Beierse leger ging op weg
naar Praag. Zij werd geleid door
een zekere luitenant-generaal
Graaf Hermann Mauritz von Sach-
sen. Deze Duitse militair kweet
zich op uitnemende wijze van deze
taak. Hij zou in het verdere verloop
van de oorlog nog een rol van grote
betekenis gaan spelen. Tijdens deze
veldtocht deed Maurits van Saksen
al duidelijk van zich spreken. De
opmars verliep voor die dagen op
vallend snel en de wijze waarop hij
de aan hem toevertrouwde divisie
leidde, alsmede de successen die
hij daarbij boekte, waren opvallend.
Dat gold ook voor het feit dat hij in
de nacht van 25 op 26 november
(1741) een handjevol van zijn sol
daten met lange ladders de hoge
middeleeuwse vestingmuren van
Praag liet beklimmem om de daar
aanwezige wachtposten geluidloos
uit te schakelen. Toen dat zonder
alarmering van de bezetters was ge
lukt en de dichtstbijzijnde poort
kon worden geopend, stormden de
ruiters van zijn eigen cavalerie-regi-
ment de stad binnen (3). De bezet
ting capituleerde al na enkele on
betekende schermutselingen. De
ongebruikelijke snelheid waarmee
deze importante vestingstad was in
genomen deed zijn ster tot grote
hoogte rijzen. Ook de discipline
van zijn regiment bleek ten op
zichte van andere eenheden aan
zienlijk beter. Zo bleven bij voor
beeld bij het zijne de gebruikelijke
plunderingen na de verovering van
de stad achterwege; voor die tijd
een opvallend fenomeen. Hij ge
tuigde bij het nemen van zijn be
slissingen steeds van een helder in
zicht in de meest uiteenlopende
militaire situaties of andere zich
voordoende problemen. Ook ging
hij de discussie over en de eventu
ele aanpak van politieke proble
men niet uit de weg; daarbij toon
de hij eveneens een opmerkelijke
kennis van zaken, en legde de no
dige originaliteit en scherpzinnig
heid aan de dag. Samenvattend
mag worden gesteld dat hij vanaf
de eerste jaren van deze oorlog zijn
meerderen duidelijk toonde dat hij
niet één van de velen was. Het ver
haal van zijn Praagse avontuur zal
ongetwijfeld ook de Parijse salons
bebben bereikt (4).
In de Franse hoofdstad begon de
greep op politieke beleid van de
Eerste Minister, de Kardinaal Fleury,
te verslappen. Hij was inmiddels
oud en ziekelijk geworden. Lange
tijd had hij kans gezien het land
kostbare oorlogen te besparen.
Mede daardoor raakte de staatskas
langzamerhand weer beter gevuld
na de periode van de grootscheepse
en kostbare militaire operaties van
Lodewijk XIV. Diens troonopvolger,
zijn achterkleinzoon Lodewijk XV,
wenste in de voetstappen te treden
van zijn voorganger, maar bleek
daarvoor onvoldoende capaciteiten
te bezitten. Hij liet aanvankelijk de
Kardinaal Fleury de vrije teugel en
pas na diens dood op 29 Januari
1743 nam hij de politieke leiding zelf
in handen. Hij volgde echter veelal
de adviezen op van nu eens de ene
en dan weer de andere favoriete mi
nister. Kortom, hij voerde een wei
felend beleid.
De meerderheid van zijn nieuwe
ministers was geneigd een oorlogs
politiek te voeren. Onenigheid be
stond bij hen over de vraag waar
voor Frankrijk het meeste gewin
was te behalen: in de koloniën (en
Ajb.2. Het Noord-Italiaanse Oorlogstheater (5).
90
De Waterschans nr. 3 1997
daarmee ook ter zee) of in Europa.
Lodewijk XV zelf meende dat hem
eer en het nodige ontzag binnen
Europa toekwam als absoluut rege
rend Frans Monarch...
Op het Centraal-Europese oorlogs
theater was de strijd, zoals gezegd,
al losgebrand, maar in Parijs was
inmiddels wel ernstige twijfel ont
staan over het nut van deze ris
kante en kostbare militaire operatie
in dat verre Duitsland. Voor het
land had deze eerder verlies dan
winst opgeleverd. Bovendien had
het leger van de Koning in de slag
bij Dettingen op 27 juni 1743 een
gevoelige nederlaag geleden tegen
een Engels-Hannoveraanse troepen
macht. Frankrijk moest zich weer
terugtrekken achter haar oostgrens,
de Rijn. Voor het Franse leger bete
kende dit alles een enorme bla
mage.
Een tweede brandhaard was inmid
dels ook al ontstaan in het huidige
Noord-Italië (zie fig.2). De natuur
lijke, moelijk te passeren scheiding
tussen die twee oorlogstheaters
vormden de Alpen. Dat was even
wel een zorg voor Oostenrijkse be
velhebbers bij het beschermen van
Maria Theresia's Italiaanse bezittin
gen tegen Spanje en even later ook
Frankrijk. Wij gaan daarop niet ver
der in.
De derde mogelijkheid om Oos
tenrijk met militaire middelen aan
te pakken was het dichtst bij huis:
de Zuidelijke (Oostenrijkse) Neder
landen. Het derde Europese oor
logstheater dus, dat als het ware
was bezaaid met stadsvestingen.
Een aantal daarvan, aan de grens
met Frankrijk, waren nog door de
Franse vestingbouwer Vauban
(1633-1707) aangelegd. Maurits van
Saksen had eveneens een sterke
voorkeur voor deze optie en zal dat
waarschijnlijk, inmiddels terugge
keerd in Parijs, daar niet onder
stoelen en banken hebben gesto
ken. De al eerder ingezette schaal
vergroting van de oorlogvoering, de
voortschrijding van de techniek en
de serieuze aanpak van TArt de
Guerre' (6), maakten dat natuur
lijke afscheidingen, ook degene die
tussen de oorlogstheaters lagen, in
middels wel op hun waarde als hin
dernis hadden ingeboet. De mili
taire operaties in het ene oorlogst
heater konden nu dus ook sneller
hun invloed uitoefenen op die in
het andere. Zo was de brede Rijn
als hindernis weliswaar van een la-
Ajb.3. Herman Maurits Graaf van
Saksen. Schilderij van Maurice Quentin
Delatour. Musée Antoine Lecuyer,
St. Quentin.
gere orde dan de Alpen, maar het
oversteken ervan was toen geen
echt 'militair hoogstandje' meer, al
leen de plaats waar dit gebeurde
moest natuurlijk wel een verrassing
blijven voor de vijand. Wij komen
daarop later nog terug.
Maurits van Saksen; een korte
levensbeschrijving
Vooruitlopend op de gebeurtenis
sen in de jaren 1744-'48 dient het
een en ander te worden vernield
over het leven en werken van deze
wel zeer bijzondere krijgsman die
zich tot een waar veldheer heeft
ontwikkeld. Hij werd op 28 oktober
1696 geboren als onwettige zoon
van Frederik Augustus, de Keur
vorst van Saksen en tevens Koning
van Polen. Pikante bijzonderheid:
hij was de oudste van maar liefst
354 onwettige kinderen van deze
vorst, die bekend stond om zijn fy
sieke kracht, enorme eetlust en uit
bundige liefdesleven. Zijn zoon
bleek dezelfde eigenschappen te
bezitten, nog aangevuld met een
grote mate van intelligentie. Zijn
vader verzorgde hem goed en ver
trouwde zijn opvoeding vanaf zijn
zesde jaar toe aan een erudiete en
algemeen gewaardeerde Saksische
generaal. Na diverse reizen, onder
meer naar de Republiek en de Zui
delijke Nederlanden, nam hij al op
13 jarige leeftijd als vaandrig bij
een Saksisch regiment deel aan de
slag bij Malplaquet tegen de legers
van Lodewijk XIV. De verschrikkin
gen van het slagveld hadden, naar
later zou blijken, diepe indruk op
hem gemaakt. Ook leerde hij de
veelal zeer traag verlopende ves
tingbelegeringen van die dagen
kennen, zoals die door Vauban
nauwkeurig en stapsgewijs waren
voorgeschreven.
Zijn vader verleende hem in 1711
de titel 'Graaf van Saksen'. De
jonge man genoot van het militaire
leven, legde in oorlogstijd grote on
verschrokkenheid aan de dag en
oefende serieus als geen ander met
het Saksische cavalerie-regiment,
dat zijn vader hem had geschon
ken.
Al op 18 jarige leeftijd werd hij, tegen
zijn wil, uitgehuwelijkt aan een
steenrijk adellijk meisje van 14 jaar.
Hij zag kans binnen enkele jaren
haar niet geringe fortuin er buitens
huis volledig doorheen te jagen.
Voorts vocht hij nog in legers van
verschillende nationaliteiten tegen
de Zweden en de Turken. Inmiddels
ami en berooid besloot hij in 1720
zijn (krijgsmans) geluk maar in Parijs
te gaan zoeken. Hij werd al snel in
de gedegenereerde wereld van de
Parijse society geaccepteerd en als
beroemdheid behandeld. Voorts
oogstte hij natuurlijk het nodige suc
ces bij de vele dames aan het hof
(zie fïg.3). Zijn huwelijk werd al spoe
dig daarna nietig verklaard. Verder
zijn nog enkele mislukte pogingen te
vermelden om met hulp van con
necties, geld en dames zich ergens
als (klein) wereldlijk machthebber te
vestigen en het Franse leger te verla
ten. De actrice Adrienne de Lecou-
vreur, een vriendin van Voltaire, werd
zijn favoriete maitresse die hem tot
haar dood met geld en goede raad
bleef steunen in deze grotendeels
mislukte ambities. Naast zijn uitspat
tingen legde hij zich toe op de be
studering van militaire wetenschap
pen en discussieerde met bekende
denkers, schrijvers en militaire theo
retici van zijn tijd over militaire,
maar ook politieke thema's. Ander
zijds hield hij zich ook intensief be
zig met de africhting van zijn regi
ment en probeerde daannee zijn
eigen ideeën uit over de gevechts
voering. Dit alles maakte hem al
vroeg tot een veelzijdig militair die
ook heel goed in staat bleek zowel
persoonlijke als militaire successen
af te dwingen. Zijn bevordering tot
luitenant-generaal in 1736 was geen
echte verrassing. Toch werd hij door
het 'establishment' in Parijs nog lang
gezien als een Duits (en geen Frans)
edelman en een militaire avonturier.
Hij was bovendien nog protestant.
Zijn werkelijke glorie begon pas in
91
Le Dresden SI LESIA\
g (.™-\ H oh enf ried berg
Kesseisdorf
Chotusltz
Glogow
Breslau
Schweldnitz Mollwltz
Olomouc
«Bmo
Vienna
Novara
Mllano
Vigevano
Pavia
Lodl
Assleta* f
Bassignana
Alessandria
Asti -^-"1
Tor ton a
Piacenza
S Po
Guastalla J
I Novi
Parma
Cuneo*
Demonte
Savona
"v* Genova
Modena m
1 Santo
Bologna
I
f Ligurian Sea
