Bergen op Zoom en Janvier
Boekbespreking
De geschiedenis van een kermisdynastie
De Waterschans nr. 4 1997
grote materiële schade die Bergen
op Zoom had opgelopen, was er
rond de jaren 1747 ook veel imma
teriële schade aangericht, met
name aan kinderen die reeds in de
wortel van hun bestaan vaak al zo
aangetast waren.
door: drs. GA Huijbregts
Dimp Nelemans schreef een boek
dat om meerdere redenen de aan
dacht trekt. Dat begint al met de
hoofdtitel: 'Alles draait.ik zie ster
retjes'. De ondertitel maakt duide
lijk dat het hier een familiehistorie
betreft van de bekende kermisex
ploitanten Janvier. Deze familie is
nauw verbonden met Bergen op
Zoom. In de Stationsstraat bevon
den zich jarenlang de opslag- en
reparatieruimten voor haar kennis
attracties.
Direct vallen ook de fraaie kaft en
de aparte lay-out van het boek op.
Talrijke illustraties, vaak op uitklap
bare bladzijden, prikkelen de nos
talgische gevoelens en roepen
leuke jeugdherinneringen op. Uit
geverij Verse Hoeven heeft zelfs
kans gezien aan het boek een
aroma van wijnballen, zuurstokken
en nougatblokken mee te geven.
De schrijfster onderscheidt vier pe
rioden: Opbouwen (1787-1900),
Uitbouwen (1900-1940), Afbouwen
(1940-1954) en de tijd vanaf 1955
tot heden. Die geeft ze de naam:
Kermis=Kinderen=Kermis.
Het is indrukwekkend wat de Berg
se familie Janvier voor de kermis
heeft betekend en nog betekent. De
eerste Janvier die zich op het ker
misterrein waagde, was Johannes
Franciscus (1810-1874). Hij trachtte
de kost te verdienen met het zingen
van smartlappen. In 1850 werd hij
kermisreiziger.
Zijn zoon Jan Willem (1840-1918)
trad in zijn voetspoor. Vanuit de
thuishaven Bergen op Zoom trok
hij met vrouw, kinderen en paard
per huifkar elke zomer de kermis
sen af. Hij had al een draaimolen,
's Winters verdiende het gezin wat
bij door het paard in te zetten bij
het transport van bieten naar de
Bergse suikerfabrieken.
Een grote sprong voorwaarts
maakte de kleinzoon van Jan Wil
lem, de befaamde Wilhelmus Jo
hannes Janvier (1888-1943), be
kend als de grote J.W. Jan Wil
lem). Op het hoogtepunt van zijn
loopbaan had hij meer dan 15
amusementsbedrijven en circa 150
medewerkers.
Zijn stoomcarrousel 'De Nobles
se' gold als de mooiste van Ne
derland. Helaas ging die in 1946
door brand verloren.
Een lijst van kermiswoorden maakt
heel wat vaktermen duidelijk.
Valt er niets op het boek aan te
merken? Toch wel. As de schrijfster
zich buiten haar eigenlijke onder
werp begeeft, krijgt men het gevoel
dat ze zich op glad ijs waagt. Een
citaat als voorbeeld: 'Om het over
heidssysteem te kunnen financie
ren werd in Nederland vanaf 1805
belasting geheven' (p. 34). Bij zo'n
bewering staat de kritische lezer
even stil. Nelemans doelt op de in
voering van de zogenaamde pa
tentbelasting. Iedereen die een be
roep uitoefende moest vanaf 1805
patentbelasting betalen. Maar dat
was lang niet de enige belasting. Er
waren er nog heel wat meer, ook
vóór 1805.
Het doornemen van de tekst door
een vakhistoricus en een neerlandi
cus zou het boek ten goede zijn ge
komen.
Dat neemt niet weg dat ik het boek
met enige weemoed weer teruggeef
aan de rechtmatige eigenaar.
142
Oproepen
Op zaterdag 19 september 1998
vindt voor de derde keer de Gene
alogische Dag Brabant plaats van
10.00-16.30 uur in het Rijksarchief
in Noord-Brabant. Deze dag is be
doeld voor iedereen die op zoek is
naar de gegevens over voorouders
van Brabantse afkomst. Dit keer
staat centraal het thema 'belastin
gen'. De organisatoren hebben een
ludieke prijsvraag uitgeschreven. Ie
dereen wordt aangemoedigd een
kort verhaal te schrijven over een
originele archiefVondst over smok
kelen, accijns- of belastingontdui
king. Inleveren van het verhaal kan
tot 31 mei 1998 bij Rijksarchief in
Noord-Brabant, o.v.v. Prijsvraag be
lastingontduiking, Zuid-Willems
vaart 2, 5211 NW 's Hertogenbosch.
De winnaar zal tijdens de Gene
alogische Dag 1998 bekend ge
maakt worden. Eerste prijs: 100-,
tweede 75,-, derde prijs 50,-. De
mooiste verhalen zullen gepubli
ceerd worden.
Bergs weeshuis
Dit jaar bestaat de Stichting Prote
stants Weeshuis 400 jaar. Begin
1998 zal er een publicatie verschij
nen over deze 400-jarige geschie
denis. Bergenaren (misschien ook
niet-Bergnaren) die de auteur aan
waardevolle informatie kunnen
helpen, worden verzocht contact
op te nemen met B. Daeter (tel.
0164-210209). Ook illustraties zijn
van harte welkom. Informatie over
het voormalig Katholiek weeshuis
kan ook van nut zijn. Bruikbare in
formatie en in bruikleen gegeven il
lustraties zullen met naamsvermel
ding in de publicatie worden opge
nomen.
143
Noten
Afkortingen: GAB: Gemeentelijke Archief
dienst Bergen op Zoom. WA: Weeshuisar
chief. AGM: Archief van de Godshuizen
Middelburg. RSZ: Resoluties van de Staten
van Zeeland. RAH: Rijksarchief 's Hertogen
bosch.
(1) Kramer J. De Grote Europese mogend
heid, 1697-1748, in: De Algemene geschiede
nis der Nederlanden, deel VII. Utrecht
1949-1958, pg. 97 en 98. (2) Nijhoff Ge
schiedenislexicon. Den Haag 1981. pg.9. (3)
Slootmans C. De Stad der Markiezen. Am
sterdam 1949. pg. 71.(4) De Waterschans. 3-
97.(5) GAB.inv.nr.380, stadsrek. 1749, 135.(6)
WA inv. nr. 2, res. 1749, 70.(7) AGM inv. nr.
1481, 97.(8) Boeree Th. Enkele bijzonderhe
den betreffende het Weeshuis te Bergen op
Zoom. Bergen op Zoom, 1934, pg. 107.(9)
Boeree a.w. pg. 107.(10) Boeree a.w. pg.
108.(11) Boeree a.w. pg. 108.(12) Boeree a.w.
pg. 108.(13) Zip W. Het Aimweeshuis te Mid
delburg, 1572-1812, Middelburg 1861. pg.
17.(14) RSZ 1747 res. 20 juli 1747, 647 en
648.( 15) Donker W. De weerspiegeling van de
vestingfunctie van het 18e eeuwse Bergen op
Zoom op de lotgevallen van de wezen. Studies
uit Bergen op Zoom, nr. 3. Bergen op Zoom
1979. pg. 103.(16) Huijbregts G. Bergen op
Zoom tijdens de Engelse invasie van 1809. I,
De Waterschans 4-1992 pg.88.(17) RAH. coll.
Ram. inv.nr. 360. res. 15-1-1749. 98-104.(18)
RSZ 1749 res. 11-2-1749, 55 en 56.(19) RSZ
1749 res 6-3-1749, 127 en 128.(20) WA 9
f71.(21) WA inv. nr.2, res. 5 febr. 1749.(22)
Boeree a.w. pg. 109.(23) Boeree a.w. pg.
110.(24) Boeree a.w. pg 111'
Hendrikus Roels-van den Boom
CARROUSELHOl 'DER
Boutershemstraat M '2t2
BERGEN - OF' - ZOQrffcv
De Waterschans nr. 4 1997
Niet alleen de familie Janvier, maar ook andere kermisexploitanten waren thuis in Bergen op Zoom, zoals de families Hommerson,
Roels, Benner en Peeters. Hierboven de draaimolen van H. Roels-van den Boom (Foto: GAB).
