Uit en over verwante tijdschriften
Leesportefeuille
De Waterschans nr. 4 1997
door: drs. GA Huijbregts
Er ligt weer een aardig stapeltje
periodieken klaar, tijdschriften
van in hoofdzaak Heemkunde
kringen. Al gauw valt mijn oog op
een aantrekkelijk boekje met de
veel belovende titel: 'Van Gestele
tot Halderberge. Verleden en heden
van de gemeente Oud en Nieuw
Gastel'. Het is een uitgave van het
gemeentebestuur bij gelegenheid
van de opheffing van de gemeente
per 1 januari 1997 (ISBN 90-
9010162-4). Een compleet elftal
heeft meegewerkt aan deze dorps
historie. Voor de eindredactie te
kent R.C.M. Jacobs, hoofdarchiva
ris van het streekarchief Nassau-
Brabant. Zelf neemt hij de hoofd
stukken over de naam, de symbo
len en de dorps- en gemeentehui
zen voor zijn rekening, respectie
velijk 1, 2 en 5. Hoofdstuk 4, een
coproduktie van 3 auteurs, gaat
over Gastel en Stampersgat in de
periode 1814-1996. Frans van
Merriënboer, wethouder sinds
1978, geeft een korte beschrijving
van de 14 burgemeesters en de 7
secretarissen die Oud-Gastel
sinds 1814 kende. Reeds eerder en
uitvoeriger schreef hij over het be
stuur van Oud en Nieuw Gastel in
de Jaarboeken van de Heemkun
dekring Het Land van Gastel. Een
begin van dynastievorming was
Gastel niet vreemd. We maken
kennis met drie burgervaders De
Bie en met drie secretarissen Van
Mechelen. In beide gevallen is er
sprake van vader, zoon en klein
zoon. De Van Mechelens namen
samen maar liefst 111 jaar het se
cretariaat waar.
Het achtste hoofdstuk heeft als
kop 'Het einde van de gemeente
Oud en Nieuw Gastel'. We lezen
hoe door samenvoeging van de
gemeenten Oud en Nieuw Gastel
(met Stampersgat), Hoeven en
Oudenbosch de nieuwe gemeente
Halderberge ontstond.
Ajh.l. Het gemeentehuis aan de voet van de Laurentiuskerk werd gebouwd in 1858 en is in gebruik geweest tot 1916. In het soute-
rain bevonden zich dienstwoningen voor de veldwachters en enkele gevangeniscellen. De gemeentesecretarie en de raadszaal lagen
op de eerste verdieping, die via de bordestrap te bereiken waren. Bij onraad, brand of het doen van officiële aflwndigingen werd het
klokje geluid.
Deze foto werd genomen in 1910. In 1926 werd het gebouw afgebroken omdat het een obstakel vormde voor het verkeer in de Kerk
straat (Foto: Van Gestele tot Halderberge. 1996 pg.38).
150
De Waterschans nr. 4 1997
4/6.2. Een foto van hoeve De Groote Plas in Moerstraten. Op deze boerderij vestigde zich de opa van Petrus Dekkers toen hij van het
Zuideinde van Heerle naar Moerstraten kwam (Foto: collectie De Vierschaer).
Halderberge was in de Middel
eeuwen een gebied dat ongeveer
overeenkwam met de oppervlakte
van de sinds kort gefuseerde dor
pen.
Hoofdstuk 9 is een verslag van in
terviews met de drie laatste burge
meesters van Gastel: Theo An-
driessen (1961-1978), Jan Berk
hout (1979-1986) en Piet Rossou
(1986-1996), afgenomen en uitge
werkt door W.A.J. van den Broek.
Een jaartallenlijst vertelt ons hoe
in 1275 Arnold van Leuven, Heer
van Breda, aan de abdij St. Ber
nard te Antwerpen bepaalde tien
den in de parochie Gestele
schonk. Het is de oudste ons be
kende vermelding van Gastel. Na
het overlijden van de kinderloze
Arnold van Leuven in 1287, werd
zijn bezit verdeeld onder zijn ne
ven Raso van Gaveren en Gerard
van Wesemaal. Het noordelijk
deel van Arnolds gebied bleef tot
1458 onverdeeld en daarin lag
Gestele. Na de verdeling kwam
het dorp met Hoeven en Ouden
bosch bij de Heer van Bergen op
Zoom. Het maakte later deel uit
van het Oostkwartier van het Mar-
kiezaat. Markies Jan IV van Gly-
mes liet in 1551 buitendijks land
inpolderen, het Heer Jansland. In
die polder stichtte hij een dorpje
dat al gauw Nieuw Gastel werd
genoemd, dit in tegenstelling tot
Oud Gastel. Door de Pontiaans-
vloed van 13 januari 1552 ging
Heer Jansland weer verloren,
maar nog hetzelfde jaar liet de
Markies de dijk herstellen. Nog
was het leed niet voorbij. In 1583
gaf Willem van Oranje bevel de
dijken door te steken in de hoop
zo de Spaanse troepen tegen te
houden. Het was de definitieve
ondergang van Nieuw Gastel. Al
leen de naam zou tot 1997 voort
leven in de officiële benaming
van de gemeente.
Nog even iets over Stampersgat.
Dat dankt zijn naam waarschijn
lijk aan de familie Stamper. Die
zou zich als eerste hebben geves
tigd bij de Visserskreek, ook wel 't
Grote Gat' genoemd. De naam
Stampersgat duikt voor de eerste
keer op in de jaarrekening van
1682/1683. Stamper was ook een
beroep. Het had te maken met de
bereiding van verf uit meekrap.
In 1975 vierde Oud-Gastel zijn ze
vende eeuwfeest. De toenmalige
archivaris van het streekarchivari-
aat Nassau-Brabant A. Delahaye
schreef bij die gelegenheid zijn
boek 'Gastel land van abten en
markiezen'. Dit werk blijft ook na
het verschijnen van het hierboven
besproken werkje van grote
waarde.
Interessante gegevens over Gasteis
verleden vindt men ook in de
reeds genoemde jaarboeken. De
nummers 1995 en 1996 bewijzen
dat de plaatselijke Heemkunde
kring in deze zeer actief is.
Van Oud Gastel naar Wouw. Het
zomernummer van de De Vier
schaer (jaargang 15, nr. 2, juni
1997) brengt onder meer nieuws
van honderd jaar terug, bijeenge
gaard door Henk Hellegers. On
danks het beperkte kiesrecht in
die tijd deden verkiezingen heel
wat stof opwaaien, ook in het
kiesdistrict Bergen op Zoom waar
toe Wouw behoorde. In dit district
hadden in 1897 maar 6.406 man
nen actief kiesrecht. Zij mochten
één man afvaardigen naar de
Tweede Kamer, evenals de 99 an
dere districten in het land. In het
district Bergen op Zoom ging dat
jaar de strijd tussen de katholiek
L. de Ram en de liberaal Bruins-
ma. Het katholieke dagblad De
151