Uit en over verwante tijdschriften Leesportefeuille De Waterschans nr. 4 1997 door: drs. GA Huijbregts Er ligt weer een aardig stapeltje periodieken klaar, tijdschriften van in hoofdzaak Heemkunde kringen. Al gauw valt mijn oog op een aantrekkelijk boekje met de veel belovende titel: 'Van Gestele tot Halderberge. Verleden en heden van de gemeente Oud en Nieuw Gastel'. Het is een uitgave van het gemeentebestuur bij gelegenheid van de opheffing van de gemeente per 1 januari 1997 (ISBN 90- 9010162-4). Een compleet elftal heeft meegewerkt aan deze dorps historie. Voor de eindredactie te kent R.C.M. Jacobs, hoofdarchiva ris van het streekarchief Nassau- Brabant. Zelf neemt hij de hoofd stukken over de naam, de symbo len en de dorps- en gemeentehui zen voor zijn rekening, respectie velijk 1, 2 en 5. Hoofdstuk 4, een coproduktie van 3 auteurs, gaat over Gastel en Stampersgat in de periode 1814-1996. Frans van Merriënboer, wethouder sinds 1978, geeft een korte beschrijving van de 14 burgemeesters en de 7 secretarissen die Oud-Gastel sinds 1814 kende. Reeds eerder en uitvoeriger schreef hij over het be stuur van Oud en Nieuw Gastel in de Jaarboeken van de Heemkun dekring Het Land van Gastel. Een begin van dynastievorming was Gastel niet vreemd. We maken kennis met drie burgervaders De Bie en met drie secretarissen Van Mechelen. In beide gevallen is er sprake van vader, zoon en klein zoon. De Van Mechelens namen samen maar liefst 111 jaar het se cretariaat waar. Het achtste hoofdstuk heeft als kop 'Het einde van de gemeente Oud en Nieuw Gastel'. We lezen hoe door samenvoeging van de gemeenten Oud en Nieuw Gastel (met Stampersgat), Hoeven en Oudenbosch de nieuwe gemeente Halderberge ontstond. Ajh.l. Het gemeentehuis aan de voet van de Laurentiuskerk werd gebouwd in 1858 en is in gebruik geweest tot 1916. In het soute- rain bevonden zich dienstwoningen voor de veldwachters en enkele gevangeniscellen. De gemeentesecretarie en de raadszaal lagen op de eerste verdieping, die via de bordestrap te bereiken waren. Bij onraad, brand of het doen van officiële aflwndigingen werd het klokje geluid. Deze foto werd genomen in 1910. In 1926 werd het gebouw afgebroken omdat het een obstakel vormde voor het verkeer in de Kerk straat (Foto: Van Gestele tot Halderberge. 1996 pg.38). 150 De Waterschans nr. 4 1997 4/6.2. Een foto van hoeve De Groote Plas in Moerstraten. Op deze boerderij vestigde zich de opa van Petrus Dekkers toen hij van het Zuideinde van Heerle naar Moerstraten kwam (Foto: collectie De Vierschaer). Halderberge was in de Middel eeuwen een gebied dat ongeveer overeenkwam met de oppervlakte van de sinds kort gefuseerde dor pen. Hoofdstuk 9 is een verslag van in terviews met de drie laatste burge meesters van Gastel: Theo An- driessen (1961-1978), Jan Berk hout (1979-1986) en Piet Rossou (1986-1996), afgenomen en uitge werkt door W.A.J. van den Broek. Een jaartallenlijst vertelt ons hoe in 1275 Arnold van Leuven, Heer van Breda, aan de abdij St. Ber nard te Antwerpen bepaalde tien den in de parochie Gestele schonk. Het is de oudste ons be kende vermelding van Gastel. Na het overlijden van de kinderloze Arnold van Leuven in 1287, werd zijn bezit verdeeld onder zijn ne ven Raso van Gaveren en Gerard van Wesemaal. Het noordelijk deel van Arnolds gebied bleef tot 1458 onverdeeld en daarin lag Gestele. Na de verdeling kwam het dorp met Hoeven en Ouden bosch bij de Heer van Bergen op Zoom. Het maakte later deel uit van het Oostkwartier van het Mar- kiezaat. Markies Jan IV van Gly- mes liet in 1551 buitendijks land inpolderen, het Heer Jansland. In die polder stichtte hij een dorpje dat al gauw Nieuw Gastel werd genoemd, dit in tegenstelling tot Oud Gastel. Door de Pontiaans- vloed van 13 januari 1552 ging Heer Jansland weer verloren, maar nog hetzelfde jaar liet de Markies de dijk herstellen. Nog was het leed niet voorbij. In 1583 gaf Willem van Oranje bevel de dijken door te steken in de hoop zo de Spaanse troepen tegen te houden. Het was de definitieve ondergang van Nieuw Gastel. Al leen de naam zou tot 1997 voort leven in de officiële benaming van de gemeente. Nog even iets over Stampersgat. Dat dankt zijn naam waarschijn lijk aan de familie Stamper. Die zou zich als eerste hebben geves tigd bij de Visserskreek, ook wel 't Grote Gat' genoemd. De naam Stampersgat duikt voor de eerste keer op in de jaarrekening van 1682/1683. Stamper was ook een beroep. Het had te maken met de bereiding van verf uit meekrap. In 1975 vierde Oud-Gastel zijn ze vende eeuwfeest. De toenmalige archivaris van het streekarchivari- aat Nassau-Brabant A. Delahaye schreef bij die gelegenheid zijn boek 'Gastel land van abten en markiezen'. Dit werk blijft ook na het verschijnen van het hierboven besproken werkje van grote waarde. Interessante gegevens over Gasteis verleden vindt men ook in de reeds genoemde jaarboeken. De nummers 1995 en 1996 bewijzen dat de plaatselijke Heemkunde kring in deze zeer actief is. Van Oud Gastel naar Wouw. Het zomernummer van de De Vier schaer (jaargang 15, nr. 2, juni 1997) brengt onder meer nieuws van honderd jaar terug, bijeenge gaard door Henk Hellegers. On danks het beperkte kiesrecht in die tijd deden verkiezingen heel wat stof opwaaien, ook in het kiesdistrict Bergen op Zoom waar toe Wouw behoorde. In dit district hadden in 1897 maar 6.406 man nen actief kiesrecht. Zij mochten één man afvaardigen naar de Tweede Kamer, evenals de 99 an dere districten in het land. In het district Bergen op Zoom ging dat jaar de strijd tussen de katholiek L. de Ram en de liberaal Bruins- ma. Het katholieke dagblad De 151

Periodieken

De Waterschans | 1997 | | pagina 15