De Waterschans nr. 4 1997
kers op. Zij zijn de beschermheili
gen van de geneesheren. Voor de
Sint Jan in Den Bosch maakte
Niel Steenbergen het nieuwe
hoofdaltaar en voor de Annuncia
tiekerk van Nazareth een zware
brons-koperen deur. Dit laatste
was een geschenk van katholiek
Nederland aan Israël. De laatste
alinea van het artikel neem ik let
terlijk over: 'Vele malen Ridder,
drager van de Bronzen Leeuw,
Ereburger van Oosterhout, hou
der van de Gouden Medaille van
de Biënnale van Salzburg, winnaar
van de Belgische academieprijs en
de Prix de Rome... 'n Groot man,
letterlijk en figuurlijk, diep gelovig,
bevriend met vele heiligen, vooral
Sint Franciscus en 'Brabander in
hart en nieren. Hij werd 85 jaar en
hij liet ontzettend veel moois ach
ter. Eigenlijk verdient hij nu zelf
een standbeeld'.
Wat biedt dit nummer nog meer?
Henk Muntjewerff schrijft over de
Bredase fabrikantenfamilie Segers.
Gerard Otten gaat na wanneer
Princenhage werd aangesloten op
electriciteit, gas, water en telefoon
en hoe dat in zijn werk ging. Chr.
Buiks, een autoriteit op toponie-
mengebied, levert zijn vierde bij
drage over 'Alledaagse gebeurte
nissen te Breda... 400 jaar gele
den'.
Uit deze bijdrage blijkt dat Antho-
nis Dyrven van Princenhage in
1591 wanbetalers uit zijn dorp liet
gijzelen in Bergen op Zoom. Zo
zat Gheryt Jacob Willemse dat
jaar in de Markiezenstad 36 we
ken in gijzeling. Dat betekende
dat hij voor eigen rekening daar al
die tijd in een herberg moest lo
geren. Minder goed troffen het de
'Hageners' (Hage was toen de ge
bruikelijke naam voor Princen
hage), die in Bergen op Zoom
werden opgesloten. Dat overkwam
Adriaen Peters van Cuyck. Pas na
19 weken arrest en het betalen van
215 gulden mocht hij naar huis.
Jan Boots en Adriaen Hageners
overleden in het Bergse cachot.
De schrijver vraagt zich af waarom
die personen uit Hage nu juist in
Bergen op Zoom werden gegijzeld
of opgesloten.
'Onder Baronie en Markiezaat'
noemt zich de Heemkundekring
van Sprundel. Deze Kling heeft van
zijn juninummer 1997 een thema
nummer gemaakt met als onder
werp: De Sint-Janschool van Sprun
del. M. van den Maagdenberg en
P. Peeters-Veraart zijn erin geslaagd
om bij gelegenheid van het 80-jarig
bestaan van de school een interes
sant gedenkboek te schrijven. Aan
de katholieke St.-Janschool ging
een openbare gemeenteschool
vooraf. Die startte waarschijnlijk
eind 1884. De grondwetswijziging
van 1917 maakte het mogelijk de
openbare school om te zetten in
een bijzondere, katholieke school.
Daar waren enkele kunstgrepen
voor nodig. Zo liet pastoor Petrus
Lips op 30 november 1917 het ge
meentebestuur weten dat alle
leerlingen de openbare school
verlieten. Daarop besloot de ge
meenteraad om het schoolge
bouw met inboedel te verkopen
aan het R.K. Kerkbestuur. Dat
werd op die manier tevens school
bestuur. Dat bleef zo tot 1 april
1971. Met ingang van die datum
kreeg de St.-Janschool een apart
bestuur, een proces dat in die ja
ren in veel parochies plaatsvond.
De historie van de Sint Janschool
is in menig opzicht een voorbeeld
van de ontwikkelingen in deze
eeuw op het terrein van wat thans
basisonderwijs heet. De groeiende
inspraak van de ouders, de inte-
Ajb.5. Beeld van de H.H. Cosmas en Damianus. Dit kunstwerk van Niel Steenbergen
prijkt in de tuin van de Klokkenberg (Foto: Leo Cantrijn, Engelbrecht van Nassau
1997-2 pg 106).
154
De Waterschans nr. 4 1997
gratie van kleuterscholen en la
gere scholen, de bouwperikelen,
het invoeren van coëducatie, de
veranderingen in het katechese-
onderricht enz., dat alles komen
we ook tegen in het verleden van
de St.-Janschool. Vele foto's van
klassen en teams maken het jubi
leumnummer extra aantrekkelijk.
Achter in het boek staan alle ope
rettemusicals vermeld die sinds
1959 door de leerlingen zijn op
gevoerd. Een personeelslijst en
een lijst van pastoors en kape
laans die in de periode 1917-1996
godsdienstonderricht gaven vor
men eveneens een interessante
bijdrage.
'Brieven van Paulus' is het twee
maandelijks orgaan van de Heem
kundekring 'Paulus van Daes-
donck'. Het heem omvat de dor
pen Ulvenhout, Bavel, Galder en
Strijen. Eens vormden ze de ge
meente Nieuw-Ginneken, maar
sinds de herindeling zijn ze ver
spreid over twee gemeenten, na
melijk Alphen-Chaam en Breda.
In dit nummer, het 115de (jaar
gang 22), schrijft Ad W. Jansen
over oude boerderijen bij het
landgoed IJpelaar. Dit landgoed,
reeds in 1280 vermeld, bestond
lange tijd uit een kasteel met en
kele boerderijen. Door de stads
uitbreiding van Breda zijn de
meeste hofsteden verdwenen. Het
kasteel is al eeuwenlang verleden
tijd. Op de fundamenten ervan
verrees in 1837 een nieuw land
huis. Na de bouw van het eerste
klein-seminarie van het bisdom
Breda is ook dat landhuis ge
sloopt.
Geertruidenberg, de oudste stad
van Holland, kent De Dongebode
als kwartaalblad van de Oudheid
kundige Kring 'Geertruyden-
berghe'. Het eerste nummer van
de 23ste jaargang (maart 1997) is
nagenoeg geheel gewijd aan de
pest. J.J.A de Hoogh heeft zich in
deze materie verdiept en komt
met een degelijk artikel over de
zwarte dood en de ervaringen van
zijn stad met deze beruchte epi
demie. Na een inleiding op het
verschijnsel pestziekten en de be
strijding ervan in vroegere tijden,
concentreert hij zich op Geertrui
denberg. Wanneer sloeg daar de
Zwarte Dood toe en hoe trachtten
stadsbestuur en poorters de 'gesel
Afb.6. Foto uit 1915. De onderwijzers Van de Riet, Bastiaensen en Feijen. Zij vormden
het personeel van de toen nog openbare school van Sprundel (Foto: omslag van Onder
Baronie en Markiezaat, juni 1997).
Gods' te keren? Vooral dat laatste
facet komt uitgebreid aan de orde.
De vroede vaderen troffen soms
naar ons oordeel verstandige
maatregelen, met name op hygië
nisch gebied, maar pasten ook
middelen toe die ons inziens wei
nig effect hadden. Wat te denken
van het verbranden van pek en
teer op straat om de lucht te ont
smetten (1625) en het verdrinken
van honden (1553)? Loslopende
honden zouden de pest helpen
verspreiden. In 1620 mocht zich
geen enkele hond op straat verto
nen. Bij overtreding van deze keur
mocht iedereen de hond doden
en moest de eigenaar van de
hond 10 stuivers betalen aan de
hondenmepper. Ook het houden
van varkens werd in tijden van
pest straf gereglementeerd, toen
al. Fruit gold evenzeer als gevaar
lijk evenals koolsoorten. In 1624
werd geadviseerd geen appels of
peren te eten en verbood de over
heid de handel in fruit. In de ja
ren 1630, 1635 en 1655 her
nieuwde het stadsbestuur deze
maatregelen. Zoals alle steden
