Musea in de Regio
Het Wilhelmietenmuseum van Huijbergen
De Waterschans nr. 1 1998
als het ware tussen de consoles. Op
het bekken staat een fondelement,
eveneens in de vorm van een
schelp, dat vloeiend aansluit op het
bekken en waaruit een dolfijnfi
guur naar voren komt. Deze spuit
water in het bekken dat verspreid
overloopt in de vijver. Ter weers
zijde van de dolfijn zijn gestileerde
rietpluimen en bladeren afgebeeld.
Het element is verder tot in detail
afgewerkt.
Een fraai ornament bekroont ten
slotte de wandfonteincompositie.
Voor de constructieve verbinding
van de onderdelen is bij het op
bouwen gebruik gemaakt van glas-
vezelstaaljes en voor de bevestiging
aan de achterwand van messing ha
ken.
Op geen van de onderdelen van
het fonteinbeeld werd een datering,
steenmerk of dergelijke aangetrof
fen. Ook de plaats van vervaardi
ging is anoniem. Op grond van de
ornamentiek, profilering e.d. mag
voor het ontstaan ervan midden
achttiende eeuw worden aange
houden.
Aan de fontein behoefde nauwe
lijks iets gedaan te worden. Gezien
de gave toestand en de afwerking
van het geheel zal het fonteinbeeld
in het verleden zeker niet aan weer
en wind blootgesteld hebben ge
staan, maar in een hal of galerij op
gesteld zijn geweest.
Vanwege het unieke en de kwets
baarheid van dit beeldhouwwerk
verdient het goed verzorgd en ge
koesterd te worden en moet het in
de winterse periode tegen weersin
vloeden worden beschermd.
Een karweitje dat ook aan te raden
is voor de overige kwetsbare na
tuurstenen tuinornamenten. Dat
werd overigens in het verleden met
tuinornamenten ook al gedaan, zij
het met andere materialen dan
waarover wij nu kunnen beschik
ken.
Verder verdient het aanbeveling om
met name de wit marmeren objec
ten om de paar jaar schoon te ma
ken. Dat kan het beste gebeuren
met puimsteenpoeder en zachte
borstel of kwast, nagespoeld met
schoon water en zeker niet met
moderne schoonmaakmiddelen of
methoden.
De vijver waarin het beeld staat is
van gewapend beton en net zo af
gewerkt als de grote vijver.
Beplanting en utilitaire zaken in
kort bestek
De her en der vermelde en de op
de plattegrondtekening aangegeven
beplanting kan nog worden aange
vuld met de bij de lage balustrade
van het tuingevelterras geplante ro
zenstruiken 'Grass an Aachen', de
zelfde soort als bij de grote vijver.
Onder de leilinden is een groen
blijvende bodembedekker, lage pa-
chysandra, geplant.
Rondom de vier roestvrijstalen kor
ven, op de hoeken van het buxus-
patroon, groeien klimrozen 'New-
Dawn', waarvan de bloemen heer
lijk geuren.
Tegen de terraswand, ter weerszijde
van de nis met het fonteinbeeld,
bevinden zich twee zitbanken. Ook
halverwege de tuin staat er een, op
het straatwerk. Deze drie banken
zijn van hardsteen, speciaal ont
worpen en gemaakt en hebben een
achttiende eeuwse detaillering ge
kregen.
Het geheel wordt gecompleteerd
met aan de omgeving aangepaste
nestkastjes voor vogels en vleer
muizen en door drie uitzonderlijke
groen geschilderde houten lan
taarnpalen, op een hardstenen ba-
sementje, die voorzien zijn van ge
schilderde koperen lantaarns. Deze
staan op het straatwerk langs het
keermuurtje aan de noordzijde.
N.B. Op enkele plaatsen aan de ge
vels zijn later nog detonerende in
dustrieterrein-verlichtingsarmatu
ren aangebracht.
Vernield mag nog worden dat op
de lage balustrade van het terras bij
de tuingevel twee verschillende
bouwfragmenten zijn weggezet.
Een is een nieuw natuursteenblok
Balegemse steen voorzien van gut-
tae, dat is gehakt ten behoeve van
de architraaflijst onder het fries van
de tuingevel. Deze guttae-blokken
bevinden zich onder de houten
triglyfen. Dit blok is overgebleven
en niet aangebracht tijdens de res
tauratie van de gevel omdat het
mogelijk was om het gaafste van de
aanwezige exemplaren op de oor
spronkelijke plaats te handhaven.
Het andere fragment is een blok
Belegemse steen dat tweezijdig is
voorzien van een holprofiel en
sponningen en het is haast zeker
afkomstig van de middenstijl van
een venster of doorgang. Het heeft
echter geen relatie met het Markie
zenhof. Dit aitefact is, zoals ook
middels inscriptie werd geduid, in
1982 op het Noordland te voor
schijn gekomen ongeveer op de
plaats van de vroegere Noord
schans. Het betreft een deel van de
zeventiende eeuwse Waterschans
van de toenmalige havenmonding
en was gelegen tegenover de Zuid
schans waarvan overblijfselen nog
waarneembaar zijn aan de Kop van
't Hoofd. Deze overblijfselen zijn
als rijksmonument beschermd.
Tot besluit
Met de tuinaanleg is getracht een
relatie te creëren tussen de acht
tiende eeuwse tuingevel en de
20
De Waterschans nr. 1 1998
nieuwe terraswand. Ondanks het
amalgama van het met zorg en
kennis van zaken verzamelde tuin
meubilair is het een aantrekkelijke
en evenwichtige aanleg zonder
overdaad geworden.
Er is waarlijk sprake van een ge
daanteverandering van het terrein
ten opzichte van 1957 (zie foto's
van na de restauratie).
De tuin moest worden aangelegd
en gemeubileerd met bescheiden
financiële middelen. In deze kos
ten werd bovendien niet gesubsi
dieerd.
Zeker vermeldenswaard is nog dat
het onzalige idee, hoewel dat wel
geplaatst moet worden in de tijd,
zoals dat was opgenomen in het re
constructieplan 'centrum' Bergen
op Zoom van het architectenbu
reau Kuiper, Gouwetor en de Ra-
nitz te Rotterdam, van oktober
1960, gelukkig geen werkelijkheid is
geworden. Dat idee behelsde onder
andere het opofferen van het bin
nenterrein, bereikbaar gemaakt
vanaf het Sint Catharinaplein via
de achtertuin, voor het bevoorra
den langs de achterzijde van de
winkels in de Kortemeestraat. Het
betreffende plan werd notabene ge
presenteerd toen de planvorming
voor de restauratie van het Markie
zenhof al in volle gang was.
Kerstmis 1997.
Noten
Door: drs. G. Huijbregts
Brachten we de laatste keer een be- op, want zo groot en indrukwek- vaste collecties van de beide musea
zoek aan het Zeeuws Museum in kend de oude abdij van de betreft, is het verschil erg groot. Het
Middelburg, deze keer blijven we Zeeuwse hoofdstad is, zo beschei- Zeeuws Museum beschikt over een
dichter bij huis. We gaan namelijk den en eenvoudig komt de priorij uitgebreide verzameling voorwer-
naar Huijbergen, een uurtje fietsen van Huijbergen, het Monasterium pen van grote waarde, zowel in his-
van Bergen op Zoom. Net als in Beatae Mariae, over. Bovendien is torisch als in kunstzinnig opzicht,
Middelburg hebben we ook hier te het museum van Huijbergen niet gedurende eeuwen en vaak met
maken met een museum dat in een ondergebracht in het eigenlijke subsidie bijeengebracht. Het Wil-
kloostergebouw is gehuisvest. klooster, maar in het daarbij beho- helmietenmuseum van Huijbergen
Daarmee houdt de gelijkenis wel rende poortgebouw. Ook wat de kende een late start, beperkt zich
21
AJb.8. Terraswand tijdens de afbouw in december 1986 met nieuw bibliotheekgebouw
(Foto: Adrie Koens).
Woordverklaring: /ioefc«'sa//ef=gevelvoorsprong,
vooruitspringende partij van een bouwli
chaam. Oculus=Tonde opening in de wand.
(1) Wyck H. van der. Herinneringen aan de
architect EA. Canneman 1905-1987. Alphen
aan den Rijn. 1992. (2) Everdingen-Meyer
L.van. De lusthof liet Loo. 's-Gravenhage
1974. Vertaald uit het Engels. London. 1699.
(3) Koldeweij A. De loden beelden van Fran
cesco Riglietti voor Welgelegen te Haarlem. In;
Bulletin K.N.O.B. nummer 2. juni 1983. (4)
Brochure Dionysos en Ariadne. Uitgegeven
door Buijs Afbouw B.V. Bergen op Zoom. 27
juni 1997. (5) Notulen van de bouwvergade-
ring restauratie Markiezenhof; no. 88-G,
sub.4, 08-12-1970 en de bijbehorende brief
van de antiquair. Gemeentelijke Archief
dienst Bergen op Zoom. Slinger A, e.a. Na
tuursteen in monumenten. Zeist/Baarn. 1980.
Country life. August 21, 1980 (626-629). The
Markiezenhof, Bergen op Zoom I. Country
life. August 28, 1980 (694-697). 77ie Markie
zenhof, Bergen op Zoom II, by John Corn-
forth. Meischke R. De zeven zeldzaamheden
van het Markiezenhof. De Waterschans no. 2-
1987. Bergen op Zoom. 1987. Meischke R.
Bergen op Zoom gebouwd en beschouwd. Het
Markiezenhof te Bergen op Zoom. 1987. 1-71.
Tekeningen in het restauratie-archief, onder
gebracht bij de Gemeentelijke Archiefdienst
Bergen op Zoom, met de bladnummers; 313
W, 314 W, 389 W, 401 W, 404 W, 411 W, 422
W, 432 W, 433 W, 464 W, 466 W, 467 W, 468
W, 469 W, 472 W. 501, 503, 544, 594, 687,
699, 722, 756, 777, 790, 834, 878 888 930
t.e.m. 934. 949, 956, 1042, 1256, 1352 t.e.m.
1360, 1363 t/m. 1368, 1372 t/m. 1376, 1391,
1474.
Stokroos M. Lood in Nederland. Amsterdam
1988.
N.B. Met dank aan Gerard Overeem, beeld-
Ajb. 9. Gedeelte van de maquette op een
schaal van 1 600 van Nézot te Parijs
uit omstreeks 1750 met het Markiezen
hof. Zichtbaar onder andere de deels
nog openliggende Grebbe en de tuin
inrichting.
houwer bij de R.D.MZ, voor zijn vriendelijk
gegeven waardevolle aanwijzingen en aan
Lisette de Wit-Besters, die de handgeschre
ven tekst uittypte.
De vernielde jaartallen tijdens de restaura
tieperiode lijken soms niet op elkaar aan te
sluiten. Dat heeft echter te maken met de
gebezigde volgorde tijdens de uitvoering. De
volgorde werd steeds bepaald door het jaar
lijks beschikbaar te verwerken bedrag en de
behoefte aan voltooiing of het beschikbaar
komen van vertrekken of gebouwdelen op
een zeker moment.
