Boeken over Stad en Land van Bergen op Zoom
,.p£T jvmw
De Waterschans nr. 1 1998
Door: drs. G. Huijbegts
In historisch opzicht was 1997 voor
Stad en Land van Bergen op Zoom
wat betreft publicaties een vrucht
baar jaar. Ongetwijfeld heeft de
herdenking van de verovering en
plundering van de stad in 1747
daartoe bijgedragen. Aan een enkel
boekje besteedden we reeds aan
dacht in het speciale gedenknum
mer van De Waterschans. Hier
volgt een bespreking van vijf an
dere werken van recente datum,
waarvan een over 1747.
'Dien fatalen dag' door 0. van
Nimwegen
Ook dit werk gaat over 1747. De on
dertitel luidt: 'Het beleg van Bergen
op Zoom in 1747'. Het boekje van
64 pagina's is een uitgave van de
Sector Archiefzaken Bergen op
Zoom in samenwerking met boek
handel Van der Kreek en boekhan
del Quist (ISBN 90 74969 04 6). De
krijgshistoricus dr. O. van Nimwe
gen promoveerde op een proef
schrift over de Spaanse Successie
oorlog (1701-1713/14) met als
hoofdthema de logistiek en de stra
tegie van het Noord-Nederlandse
leger in die tijd. Voor 'Dien fatalen
dag' boorde hij nieuwe bronnen
aan, hoofdzakelijk in het Algemeen
Rijksarchief en het Koninklijk
Huisarchief. De resultaten van zijn
onderzoek zijn de moeite waard.
'Had de verovering voorkomen
kunnen worden?'. Deze vraag wil
ook Van Nimwegen niet zonder
meer met ja of nee beantwoorden,
al neigt hij wel tot het positieve
antwoord. Uit zijn verhaal komt
naar voren dat de bestorming van
de stad waarschijnlijk een alles-of-
niets onderneming van de Fransen
was. Deskundigen waren van me
ning dat het voor een bestorming
nog te vroeg was. Helaas waren de
verdedigers van het ravelijn Dedem
niet flink en alert genoeg en had
men verzuimd om de sortie Fulle-
nius, een onderaardse toegang naar
de stad, af te sluiten (NB. Over deze
sortie schreef onze stadsarcheo-
loog Marco Vermunt in de vorige
Waterschans, pag. 125-128). Een
mislukking van de aanval had wel
licht het einde betekend van de be
legering. Dat zou de stad een hoop
ellende hebben bespaard. Een an
der belangrijk facet was de weige
ring van de geallieerde hoofd
macht, die in en rond Oudenbosch
lag, om de Fransen aan te vallen,
hoe sterk Van Cronström daar ook
op aandrong. De Engelse en Oos
tenrijkse bevelhebbers duifden het
risico niet te nemen, bang dat de
Fransen van de gelegenheid ge
bruik zouden maken om Maast-
Afb.l. AJbeelding op de achterzijde van het hoek Dien fatalen dag.
26
De Waterschans nr. 1 1998
richt aan te vallen. Van Nimwegen
oordeelt gunstiger over de verdedi
ger van de stad Isaac Koek baron
van Cronström (1661-1751) dan
menig historicus voor hem. De
man was weliswaar 86 jaar, slecht
ter been door de jicht en erg doof,
maar strategisch zeer ervaren en
nog altijd moedig. Zijn naaste,
medewerkers, zoals de 67-jarige lui
tenant-generaal Wilhelm Ludwig
prins van Hessen-Phillipsthal
(1680-1760), werkten niet altijd lo
yaal met hem mee. Het boekje
geeft een helder en goed leesbaar
verslag van de strijd om Bergen.
Drie bijlagen bieden een overzicht
van de samenstelling van de verde
digende troepen, terwijl een opgave
van de in krijgsgevangenschap weg
gevoerde 70 officieren en 835 sol
daten de vierde bijlage vonnt. Een
lijstje van vestingbouwkundige ter
men en enkele titels van te raad
plegen literatuur besluiten deze
aantrekkelijke (en zeer goedkope)
uitgave. Aanbevolen!
'De Israëlitische Begraafplaats te
Bergen op Zoom 1793-1982'
Een werk van heel andere aard is
het boek van onze oud-burgemees
ter drs. L.J.M. van de Laar, getiteld:
'De Israëlitische Begraafplaats te
Bergen op Zoom 1793-1982', uitge
geven in 1997 door de Sector Ar
chiefzaken Bergen op Zoom (ISBN
90 74969 03 8). De auteur noemt
zijn werk een documentatie 'waarin
opgenomen de beschrijving der
grafstenen uit de collectie ir. M.
Cahen'.
MA Douma maakte van de 77 zer
ken op de Bergse begraafplaats aan
de Bergsebaan 25 evenzoveel fraaie
foto's. Tegenover elke paginagrote
foto staat de vertaling van het He
breeuwse opschrift. De drukkerij
Snoeck Ducaju en Zoon uit Gent
levert naar de mening van Uw re
censent met deze uitgave een typo
grafisch hoogstandje. Dat geldt
trouwens voor de hele lay-out. Wat
biedt het boek nog meer? Het
maakt ons bekend met joodse ritu
elen bij uitvaart en begrafenis en
met de joodse kalender. Verder
staat Van de Laar uitvoerig stil bij
de geschiedenis van de begraaf
plaats aan de Bergsebaan, op zich
al een interessante historie. De na
men en afkortingen op de zerken
worden nader toegelicht en waar
mogelijk aangevuld met biografi
sche gegevens. Zo is er een fraai en
AJb.2. Voorbeeld van een foto van een
zerk met de verklarende en aanvullende
tekst op de bladzijde ernaast. PN
betekent: Hier rust; TNTsBH betekent:
Moge zijn/haar ziel gebundeld zijn in de
bundel der levenden (I Samuel 25:29).
693 kit. is het Joodse jaar 5693;
klt= kleine tellingd.w.z. dat het cijfer
van de duizendtallen is weggelaten.
interessant boek ontstaan van bijna
200 pagina's. Dankzij de bijdragen
van de Israëlitische Gemeente van
Antwerpen, thans eigenaresse van
de begraafplaats, van het Anjer
fonds Noord-Brabant, van de ge
meente Bergen op Zoom en van
een viertal sponsors uit het be
drijfsleven, kan dit boek voor
slechts f 25,- worden aangeboden.
Niet talmen!
'Van Turnhoutervoorde tot Striene-
monde' door KAH.W. Leenders
Een derde studie, de aandacht
waard, is de dissertatie van Karei
Leenders, getiteld: 'Van Tumhou-
tervoorde tot Strienemonde. Ont-
ginnings- en Nederzettingsgeschie
denis van het Noordwesten van het
Maas-Schelde-Demergebied. 400-
1350. Een poging tot synthese.'(Uit-
gave van Walburg Pers Zutphen
1996, 662 pagina's. ISBN 90 6011
970 3). Geen lichte kost, maar wat
wetenschappelijke informatie aan
gaat een ongewoon rijk boek. Ik zal
proberen een indruk van die rijk
dom te geven, wetend dat ik tekort
schiet. De geschiedenis van onze
streek begint met de komst van de
Romeinen. De tijd daarvoor reke
nen we tot de prehistorie omdat er
uit die tijd geen geschreven berich
ten tot ons zijn gekomen. De Ro
meinen konden schrijven en mede
daardoor weten we meer van de
periode waarin zij hier de macht
uitoefenden (50 v. Chr. tot circa
400 na Chr.). Van enkele eeuwen
daarna weten we weinig van West-
Brabant. Dat geldt trouwens voor
het hele gebied dat Leenders als
zijn studieterrein beschouwt. Was
die streek totaal onbewoond en zo
ja, hoe lang? Wie waren tenslotte
de eerste bewoners, waar kwamen
ze vandaan en wat vonden ze hier?
Hoe zag het land emit en welke in
vloed had de mens daarop? Waar
leefden die vroege bewoners van
en hoe waren ze staatkundig en
kerkelijk georganiseerd? Welke ver
anderingen vonden er plaats in die
lange periode van bijna duizend
jaar? Op al die vragen zocht Leen
ders tientallen jaren lang een ant
woord. De resultaten van zijn on
derzoekingen probeerde hij in deze
'poging tot een synthese' samen te
vatten. Zo ontstond dit meester
werk, want als zodanig mogen we
het toch wel kwalificeren. Het
studiegebied van Leenders wordt
ruwweg omgrensd door de ver
bindingslijn Antwerpen-Turnhout-
Geertruidenberg-Willemstad of zo
als de titel aangeeft, door de Turn
houtervoorde in het zuiden en
Strienemonde aan de Maas in het
noorden. Het is een gebied van
bijna 3.000 vierkante kilometer
(p.ll). Bij de afbakening liet Leen
ders zich vooral leiden door de ge
ologische formatie van dit gebied,
niet vreemd natuurlijk voor een
werk over historische geografie.
Reeds in 1989 schreef de auteur
een boek over de veenafgravingen
in onze streek (K. Leenders: Ver
dwenen venen, een onderzoek naar
de ligging en exploitatie van thans
verdwenen venen in het gebied tus
sen Antwerpen, Turnhout, Geer-
truidenberg en Willemstad 1250-
27
Belegeringsmiddelen. Legenda: C en D: zakken om de ruimtes tussen de schanskorven mee op te
vullen; E, F en G: schanskorven of gabions; H. I en K: takkenbossen of fascines; L en M: piketten; N:
houten hamer voor het inslaan van de piketten; O: tenen horde; P: batterij voor drie stukken
geschut; Q; touw voor het uittekenen van de belegeringswerken; R: poortje voor het afsluiten van
een embrasure (Algemene Bibliotheek, Universiteit Utrecht, Surirey de Saint-Remy, Mémoires d'artïllerie,
twee delen (Den Haag 1741).
P N
Josef zoon van Jitschak en de naam van zijn moeder
is Sarah
Hij overleed op 1 Siewan en werd begraven
op de 3e daarvan
van het jaar 693 kit.
T N Ts B H
HIER RUST
onze lieve zoon en broeder
JOSEPH LION DE WINTER
geb. 7 Nov. 5672/1911
overl 26 Mei 5693/1933
