Een echt Frans fonteinbeeld in de zogenoemde
Franse tuin van het Markiezenhof
De Waterschans nr. 1 1998
Afb.3. Gezicht op Halsteren vanuit de Slikkenburgseweg, 1972 (GAB).
vergne- en Oud Glymespolders sa
mengevoegd tot de gemeente Hal
steren.
Landschap
De gemeente beslaat een gebied
dat een verscheiden opbouw ver
toont. Het oostelijk deel bestaat uit
heuvelachtige zand- en geestgron
den. In het noorden daalt het ter
rein geleidelijk af naar het gebied
van Steenbergen, waar de gemeen
tegrenzen samenvallen met de
scheiding tussen de zandgronden
en de aanwassen van de Steen-
bergse polders. In het uiterste
noordoosten bevindt zich het Hal
sters Laag, een overblijfsel van een
voormalige kreek. Dit gebied. De
Linie of Ligne, werd in de 17e en
18e eeuw als inundatiegebied ge
bruikt voor de verdediging van Ber
gen op Zoom. In het westen daalt
de hoge duinrand vrij plotseling af
in de veel lager gelegen kleigron
den. De westelijke helft van de ge
meente bestaat uit meerdere pol
ders. Reeds vroeg vonden er bedij
kingen plaats, die tevens bedoeld
waren om de staatkundige grenzen
naar het westen te schuiven of om
te behouden wat tot Brabant gere
kend werd. De veelvuldige grensge
schillen tonen aan dat de bedijkin
gen niet altijd ondernomen werden
om nieuw cultuurland te winnen,
maar dat zij dikwijls een politieke
ondergrond hadden.
Grenscorrecties
Gedurende de vorige eeuw vonden
kleine grenscorrecties plaats. Al in
Afb.2. Derde deel van het Westquartier
(Generale Domeinkaarten. Amsterdam
1787).
1923 gaf de gemeente Bergen op
Zoom te kennen behoefte te heb
ben aan een uitbreiding van haar
grondgebied. De gewenste nieuwe
grens zou dan lopen vanuit het
Bergse Diep noordoost-waarts over
Lindenburg en Stapelakker langs
het fort Pinssen en de Ligne. De ar
gumentatie was heel eenvoudig:
aan de noordgrens van Bergen op
Zoom had zich langs de straatweg
naar Halsteren een wijk ontwikkeld
die structureel bij de stad hoorde.
De bewoners gingen er naar
school, naar de kerk, deden daar
hun inkopen en werkten in de
Bergse industrie. De vlag ging in
Halsteren uit toen de 'amputatie
van een gebied met 1200 inwoners'
werd afgeblazen. In 1948 dook het
annexatiespook opnieuw op. Het
actieve gemeentebestuur van Hal
steren gaf zich echter niet zo maal
gewonnen. Het duurde uiteindelijk
tot 1962 dat de Theodorushaven en
Noordgeest onder Bergs bestuur
kwamen. Als compensatie dat 'Ber-
rege 'n stuk van Altere kreeg', ver
wierf Halsteren het gehele complex
van Vrederust, dat al voor de helft
tot de gemeente behoorde.
Met het besluit van de Tweede Ka
mer anno 1996 Halsteren samen
met delen van de gemeenten
Steenbergen, Woensdrecht en
Wouw, zonder het Pottersbos en
het oorlogsmonument bij Moer
straten, weer onder de heerschap
pij van Bergen op Zoom te stellen,
lijkt de politieke rust weer even ver
stoord.
En heeft Bergen op Zoom een toe
ristisch annex attractief motto erbij:
'Bergen opnieuw een heerlijke stad I
heeft ook de rest van 'Altere g'ad!'
Bronnen: A. Delahaye/Th. Mooren.
Zeven eeuwen Halsteren. 1980;
CJ.M. Buiks/K.A.H. Leenders. Ne
derzettingsnamen in het gebied tus
sen Antwerpen, Turnhout, Geertrui-
denberg en Willemstaddeel III.
1993.
14
De Waterschans nr. 1 1998
Een verslag over de tuinaanleg en een inventarisatie van de decoratieve
tuinomamenten die de binnentuin sieren
Door: Kees Booij
De gebouwen zijn gesloopt, de bo
men gerooid en de bodem is mid
dels successievelijke en voorzich
tige ontgraving onderzocht op de
aanwezigheid van vroegere bouw-
sporen. De vondsten, verspreid
over het gehele terrein, waren ver
rassend en divers van aard en ble
ken van groot belang voor het com
pleteren van de bouwgeschiedenis
van het Markiezenhof. Ze zijn zo
goed mogelijk gedocumenteerd en
waar mogelijk gehandhaafd. In dit
verband mag worden venneld dat
men eerder, in de kazerneperiode,
per toeval op een gemetseld af
voerkanaal was gestuit. Dat liep
vanaf de voormalige keuken (in ver
trek no. 21), achter de gebogen kel
derwand in het voormalig bakkerij
gebouw (no. 034A), naar het bin
nenterrein. Dit kanaal bleek goed
aan te sluiten op een van de vele
vondsten van onze ontgraving. Bo
vendien werd vastgesteld dat het
betreffende kanaal kleinere ook ge
metselde aanhakingen had en op
de toen openliggende Grebbe
heeft geloosd.
In 1976/77 is op de plaats van het
tussen 1815 en 1825 aan de oost
zijde van het terrein gesloopte deel
van het voonnalig stallengebouw,
waarvan ook de funderingen wer
den blootgelegd, het nieuwe ge
deelte voor de bibliotheek verre
zen.
Daardoor is de betreffende tuin-
ruimte, achter het woonkwartier
van het Hof, in de vroegere afme
tingen en ruimtelijke verhoudingen
hersteld (zie plattegrondtekening
van de tuin die daarin het lokatie-
nummer 40 heeft). Inwendig is het
nieuwe bibliotheekgebouw met
moderne constructies opgetrokken.
In bouwvorm, detaillering en gevel-
uitdrukking is daarentegen de voor-
Ajb.l. Tuingevel met voorliggend exercitieteirein en militaire bijgebouwen, vóór de
restauratie (Foto: Rijlcsdienst voor de Monumentenzorg Zeist, 1960).
Tijdens de restauratie van het ge
hele Markiezenhof in de jaren
1963-1987 heeft het terrein dat aan
de zuidzijde binnen het complex
ligt een metamorfose ondergaan.
Nader aangeduid grenst het terrein
aan de tuinmuur met de achterer
ven van de woon- en winkelpanden
in de Kortemeestraat en het is ca.
1100 m2 in oppervlak.
Een groot deel van de zuidelijke
tuinmuur staat op de oevermuur
van de Grebbe die achter de tuin-
afscheiding loopt (zie plattegrond
tekening en foto van de maquette
uit ca. 1750). Deze kunstmatig aan
gelegde waterloop uit de veer
tiende eeuw stroomde door het
hart van de oude stad. Ze is in de
loop van de tijd stuksgewijs over
kluisd of overbouwd. Ook ter
plaatse van het Markiezenhof.
Thans functioneert de Grebbe als
belangrijk binnenstadsriool en is
alleen al daarom na de laatste oor
log enkele malen grondig gesa
neerd en verbeterd.
Tot in 1957 functioneerde deze
buitenruimte als exercitieterrein in
het kader van het gebruik van het
Markiezenhof als militaire kazerne.
Ook waren er ten behoeve van het
militair gebruik na 1862 door de
geniedienst twee solitaire gebou
wen langs de zuidelijke perceels-
grens opgetrokken. Die gebouwen
waren bestemd voor het afwassen
van persoonlijk keukengerei en
voor toiletten en aangeduid als ge
bouw G. en H. Daarnaast groeiden
er drie grote bomen (zie twee foto's
van het terrein, uit 1960 en 1962).
75
DERDEN DEEL VAN HET WEST Q_U A R T 1
- onder
?andt?
tP<9ZO VJfff GJ<S VdJï.dV
