Êf,
'zÊTÏ
De Waterschans nr. 2 1998
De Waterschans nr. 2 1998
yrï
r
Aanwinsten, inv.nr. 70).
Voor vroege informatie over vissers
kan men naast het gilde-archief
weer het beste terecht in de Ar
chieven van de Raad en Rekenka
mer van de markiezen van Bergen
op Zoom, maar met name in het
Archief van de Stadssecretarie dat
loopt tot 1810. In het eerste archief
zijn alleen een paar ordonnanties
te vinden die het recht van visserij
in het markiezaat regelen, bijvoor
beeld uit 1657 (R&R achterin
inv.nr. 23) en 1740 (R&R 784). Het
Archief van de Stadssecretarie geeft
goede informatie over de onenig
heid tussen Bergen op Zoom en
Tholen betreffende de visserijgron-
den voor de weervisserij op het Ver
dronken Land van Zuid-Beveland.
Een geschil dat o.a. voor het Hof
van Holland is uitgevochten (SA
3150). In 1781 werd er een overeen
komst gesloten waarin werd be
paald in welk gebied de Bergse vis
sers en in welk gebied de Zeeuwse
vissers mochten vissen. Deze verde
ling is door David Hattinga in zijn
kaart van de Verdronken Landen
van Zuid Beveland en van Het
Markiezaat van Bergen op Zoom
uitgewerkt in opdracht van de Raad
en Rekenkamer van de markiezen.
Het origineel bevindt zich in de To
pografische Atlas van de Gemeen
telijke Archiefdienst. Deze kaart
verscheen als nr. 36 in de reeks
Bergen op Zoom in kaart en beeld
en is nog te koop bij de Gemeen
telijke Archiefdienst 12,50). Op
vallend is dat een enkele Bergse
visser op de lijst van Zeeuwse vis
sers voorkomt. Kennelijk waren er
niet genoeg Zeeuwen te vinden die
de weervisserij beoefenden of had
den de Bergenaren meer geluk bij
de verloting.
In het financieel gedeelte van het
Archief van de Stadssecretarie is
ook nog wat informatie te vinden
over vissers, bijvoorbeeld over het
verpachten van visbanken gedu
rende de 18e eeuw (SA 2203, 2410-
2412).
In het Archief van het Gemeente
bestuur (1814-1925) vinden we niet
alleen gegevens over de weervisse
rij, maar ook over het rapen van
oesters en andere schelpdieren. In
1825 werd er bij Koninklijk Besluit
een college van bestuur voor de
visserij ingesteld. Dit leverde van
het gemeentebestuur bezwaar op
tegen de samenstelling van dit col
lege. Bij een nieuw Koninklijk Be
sluit werden er twee leden be
noemd uit Bergen op Zoom en
twee uit Tholen (GB 2790). Ge
schillen met Tholen over de visse-
rijgronden kwamen nog steeds
voor. Toezicht werd gehouden door
een veldwachter, benoemd tot bui
tengewoon opziener van de visse
rijen op de Schelde (GB 2794-
2795).
Het gemeentebestuur benoemde
een zogenaamde visbeschrijver,
een administrateur belast met de
beschrijving, ontvangst en uitbe
taling van de kooppenningen van
verkochte vis en vruchten op de
Vismarkt. In het Archief van het
Gemeentebestuur zijn gegevens te
vinden over hun aanstelling (GB
138, 1849, 2561, 4479, 4496 en
4497). Ook is de Gemeentelijke Ar
chiefdienst in het bezit van het ar
chief van één van de visbeschrijvers
over de periode 1943-1945 met
hierin per visser een register van ge
vangen vis en de ontvangen koop
penningen. Elke vissoort werd
apart genoteerd. Twee archiefjes
met betrekking tot de haven zijn:
het archief van havenmeester H.M.
Veraart en het archief van de com
missie voor de haven. Van beide ar
chieven is geen inventaris, maar het
aantal archiefbescheiden is zo ge
ring, dat men daar snel zal uitko
men.
Vissers en schippers waren veelal
lid van een begrafenissociëteit. De
archieven van twee begrafenisso
ciëteiten zijn te vinden bij de Ge
meentelijke Archiefdienst, te weten
de Begrafenissociëteit van schip
pers en potmakers, opgericht in
1776, en de Begrafenissociëteit 'Het
Scheepje', opgericht in 1896. Beide
archieijes lopen tot 1926.
Soms vindt men iets leuks bij toe
val, zoals in de notulen van de Ge
reformeerde Kerk te Bergen op
Zoom (GK voorlopig inv.nr. 1). H.
Schot was in 1865 diaken, maar
wilde hiermee stoppen aangezien
hij schipper was geworden. In 1866
werd de kwéstie besproken of de
vissers 'censurabel' waren als zij op
zondagavond uitvoeren om te gaan
vissen. Deze vraag had men voor
gelegd aan de Provinciale Vergade
ring. Het antwoord luidde dat het
visseizoen (ansjovis) zo kort
duurde, dat men de regels niet al te
streng hoefde te hanteren. Uitvaren
op zondagavond was dus geen pro
bleem.
Tenslotte, in de Topografische Atlas
zijn diverse foto's, tekeningen en
kaarten te vinden betreffende
scheepvaart en visserij. Ook is de
Gemeentelijke Archiefdienst in het
bezit van verschillende interessante
film- en videodocumentaires over
de weervisserij en de Theodorusha-
ven.
Besluit
Het Nederlands Economisch-His-
torisch Archief te Amsterdam heeft
een databank aangelegd van be
drijfsarchieven in Nederland en
hun vindplaatsen, voor zover be
kend. Helaas is er bij veel bedrijven
het oud archief verdwenen. Bedrij
ven zijn uiteraard gericht op de
toekomst en niet op het verleden.
Door middel van bijeenkomsten
zoals de Bergse Avond probeert de
Gemeentelijke Archiefdienst infor
matie te vergaren over de diverse
beroepsgroepen in Bergen op
Zoom en belangstelling te kweken
voor hel goed bewaren van oude
bedrijfsarchieven. Wellicht dat in
de toekomst nog menig bedrijfsar
chief in bewaring zal worden gege
ven bij de Gemeentelijke Archief
dienst. De Bergse Avond van vorig
jaar over hoveniers heeft - op het
nippertje - het archief opgeleverd
van de Bergse veiling. Dit is een
waardevolle bijdrage voor het eco-
nomisch-historisch erfgoed van
Bergen op Zoom.
Nogmaals, dit artikel zal lang niet
volledig zijn geweest in de opsom
ming van archiefbronnen. Hopelijk
heeft u aan de hand van deze ge
gevens genoeg informatie en inspi
ratie gekregen om zelf een frisse
duik te kunnen nemen in het ar
chiefmateriaal. U bent van harte
welkom bij de Gemeentelijke Ar
chiefdienst. Weer of geen weer.
56
57
sCrss/sst Jtr Kt/
S* -f/isrsr
zZf rrt-Af?
-s f
fsts* f.«•</?-./«-
't Sf/t Xjr -m-'j
e V* sr Y r.TTl't. r.
t trtf /Jtr
tsrtj l/tJSSt4r->'yrr* r
SSe
CV
'Sx/trs*#
r Ssr fs&SSSA/S.j
tys.Sfjté/Jftf//
ysi-Sfssf
S cr Jt tttr st
J'/rryr
SVzSx&y1?
éfae/iitsx-Js'SZéZ SsttSeSr-st-A.
trrtt r4tCt*ocf.i5i/.<,-.
ZSl
-F/Z/
r* itZr-
//<- yz"»"
tlXJ rZsi'ï
l
m, Zei/i.
UZtZrs. rl?
25
t, zCcJlilittf
t/éé-ZZZtJi ab-..7.
s.
trtfrt.y/U,
tff -»X~J .«./.z /z t
JtvJ) try. t
Jc-S-t-j-yfrcy-cJ
/•ryFZy-t
t' c -/
it-ti
J (Zx*r. J
•pZ' -r-- -T
J t-iZ-C
- i..a/iï'Ji* t4 Jt
Zit
O
r T-
- cAjun-ï
J).
r-
S,,/-
t. .XtfrJityjtr-tj
tt*—f ftrt it
or.
-X.i>
zjivr/ tinjii.-'.
/j- i
j'y.y
sfc JZFé f t? - t.
Cf -. C
Z'.
Q-.J.C JtyJ.
<y%- Mfati-'.
f N Ay f v
J. S.
ZZj-. yjnc.fJrtr-.yr,-
f*. J' r -ys t.
."2
^Arur.'c J
Jf
V
y/
7
c4f//{ rs'sSftf v-
t-
Ajb.4. Staat van schippers en vissers, schepen en veerdiensten, 1824 (Archief van het Ge
meentebestuur, inv.nr. 3037) (Foto GAB).
4/5.5. Een poon met een paviljoen, ge
bruikt in de beurtvaart (eind 18e eeuw)
(Foto GAB).
Afkortingen
G: Archieven van de Ambachtsgilden 1505-
1805); GB: Archief van het Gemeentebestuur
(1814-1925); GK: Archief van de Gerefor
meerde Kerk (1861-1971); KvK: Archief Kamer
van Koophandel en Fabrieken te Bergen op
Zoom (1853-1921); R&R: Archieven van de
Raad en Rekenkamer van de markiezen van
Bergen op Zoom (12 89-1795); &4: Archief van
de Stadssecretarie (1397-1810).
Archieven met informatie over schippers
en vissers
Archieven van de ambachtsgilden, 1505-1805
(inventaris 1/28); 4. Schippersgilde (inv.nrs.
G188-G198); 15. Vissersgilde (inv.nrs. G266-
G271).
Archieven van de raad en rekenkamer van de
markiezen van Belgen op Zoom, 1289-1795 (in
ventaris in 5 delen van WA van Ham, met in
dex); Keuring en verkoop van vis, 1521 (inv.nr.
391); Ordonnantie visserij, 1740 (inv.nr. 784);
Procesdossier schippersgilde versus Tholen,
1696-1698 (inv.nr. 1697); Rekest van het schip
persgilde, c. 1550 (inv.nr. 380); Resoluties,
1609-1793 (inv.nrs. 20-50); Tolvrijdom verleend
door de graaf van Holland, 1441 (inv.nr. 386).
Archief van de griffie van de schepenbank van
Bergen op Zoom (1499) 1597-1810 (voorlopige
inventaris WA van Ham, 1/09).
Archief van de hoge vierschaar van stad en land
van Bergen op Zoom, 1802-1811 (voorlopige in
ventaris WA van Ham, 1/09).
Archief van de stadssecretarie, 1397-1810 (inven
taris 1/01, met index).l. Cartularia (inv.nrs. 1-7);
2. Ordonnanties en publikaties (inv.nrs. 8-20);
3. Resoluties (inv.nrs. 23-98,139-160,165); 4.2.
Verzoekschriften (inv.nrs. 461-593; regesten op
de verzoekschriften met alfabetische klapper
op leeszaal aanwezig); 6.4. Hefting van belas
tingen (inv.nr. 2203); 6.5.2. Middelen bij visver-
koop (inv.nrs. 2410-2412); 8.2.1. Convooien en
licenten (inv.nr. 2647-2654); 8.2.7. Patentrech-
- 1 1 1 I I, 1 Vi <(4 "W'