De Waterschans nr. 2 1998
een jaar later, op 17 oktober 1698,
overleed zij.
Francois Egon de la Tour d'Auvergne
Frangois volgde zijn moeder op als
markies. Hij had drie broers, maar
een van hen overleed al in 1702. De
twee anderen maakten carrière in de
geestelijke stand. Hendrik Oswald
bracht het tot kardinaal-aartsbis
schop van Vienne, een stad in Zuid-
Frankrijk, en Frederik Constatijn
werd proost van Luik en kanunnik
aan de kathedraal van Straatsburg.
Frangois besloot om dienst te gaan
nemen in het Staatse leger en zo te
voorkomen dat bij een volgende
botsing met Frankrijk zijn gebied
zou worden geconfisqueerd. Dat
was goed gezien, want al gauw
dreigde er een nieuwe oorlog. Lode-
wijk XIV bleef dromen van verove
ringen. Met name de Zuidelijke Ne
derlanden (het tegenwoordige Bel
gië, maar dan zonder het bisdom
Luik) stonden hoog genoteerd op
zijn verlanglijstje. In 1702 brak de
derde oorlog met Frankrijk uit, de
Spaanse Successieoorlog 1702-
1713/14) en moest Frangois ten
strijde trekken.
Verbouwingen
Midden in de oorlog trouwde de
markies van Bergen op Zoom, die
zich ook nog prins van Auvergne
mocht noemen, op 31 jarige leeftijd
te Antwerpen met Maria Anna van
Arenberg en Aerschot. Het jonge
paar woonde op het Markiezenhof
en daar zag hun dochtertje Maria
Henriëtte het levenslicht. Het kind
werd op 24 oktober 1708 gedoopt.
Jammer genoeg hebben we geen
portret meer van de vader. In het
stadhuis heeft er een gehangen,
maar het is reeds lang verdwenen (1).
Als Franse edelman was Frangois
uitstekend op de hoogte van de
Franse smaak en cultuur, die des
tijds toonaangevend waren voor Eu
ropa. De jonge markies wilde zijn
hof in Bergen op Zoom modernise
ren. Daaivoor trok hij een Franse ar
chitect aan, een zekere Giroquel.
Van deze bouwheer is verder niets
bekend. We weten alleen dat hij na
de dood van de markies driehon
derd gulden ontving. Dat hij het was
die de fraaie achtergevel aan de tuin
kant heeft ontworpen, ligt voor de
hand, maar zekerheid dienaan
gaande hebben we niet (2). Om
meer licht te krijgen in de verblijven
van het gezin moest de kapel wor
den gesloopt. Die stond in de tuin
en vormde een geheel met het
hoofdgebouw. In de kapel bevond
zich sedert 1702 de familiegrafkelder
van de Bergse markiezen. De stoffe
lijke resten bracht men over naar
een kelder onder de Hofzaal of St.-
Christoffelzaal (3). Waarschijnlijk
was deze rustplaats als tijdelijk be
doeld. Er waren plannen om een
nieuwe kapel te bouwen of van de
hofzaal een kapel te maken, maar
het is bij plannen gebleven.
Frangois Egon in het leger
De markies maakte het goed in het
leger van de Noordelijke Nederlan
den. Het feit dat hij katholiek was
vormde geen beletsel voor een be
noeming tot majoor-generaal van de
cavalerie (1704). Met name in de
bloedige veldslag van 11 september
1709 in Noord-Frankrijk vlak bij de
plaats Malplaquet, moet Frangois
zich hebben onderscheiden. De
Oostenrijkers onder leiding van de
geniale strateeg prins Eugenius van
Savoye behaalden daar samen met
de Engelsen en de Hollanders, aan
gevoerd door John Churchill (beter
bekend als de hertog van Marlbo
rough), een moeizame overwinning
op het Franse leger van Villars. 's
Avonds lagen er 28.000 gesneuvel
den op het slagveld: 10.000 Fransen
en 18.000 geallieerden. Veel effect
had de overwinning niet, de strijd
ging door. De Bergse markies over
leefde het bloedbad maar slechts
voor korte tijd. In de stad Dowaai of
Douai, niet ver van Malplaquet,
werd Frangois ziek In een brief van
10 juli 1710 aan de markiezin lezen
we: 'Zijne Hoogheid is hart erg)
ziek tot Douay, aan de kinderpok
ken, in de publique en de bizondere
gebeden van de gemeynde van de
Marquisaet te doen recommande
ren'.
Iets verder staat: 'doodelijk ziek op
dat God dezelve believe in gezond
heid te herstellen ende in dit leven
te bewaren, zo verzoeken wij dat UE
de sorge wilt nemen om zulckx in de
kerken van UE district te laten doen
op de manieren als dat behoort..(4).
Helaas... alle gebeden ten spijt over
leed de markies op 27 juli 1710. Zijn
echtgenote ontving daarop een be
tuiging van deelneming van de he
ren van de Raad en Rekenkamer, ge
dateerd 27 juli 1710, van de volgende
strekking:'Mevrouw, Het is ons on
mogelijk tot uitdrukking te brengen,
hoezeer het sterven van Zijne Hoog
heid de prins, onze zeer geëerde en
goede heer, ons heeft bedroefd,
Afb.2. De tuingevel van het Markiezenhof, het zogenaamde Prinsenkwartier (In; Het
doorluchtige huis van Bergen op Zoom p.5I).
62
De Waterschans nr. 2 1998
Afb.3. Maquette van het Huijbergse Wilhelmietenklooster (omstreeks 1750). Ontworpen
door Bi: A. Van Rijckevorsel en uitgevoerd door A. Tiemans; aanwezig in het Wilhelmie-
tenmuseum Huijbergen).
noch ons voor te stellen, wat in zo'n
geval de uitdrukking van onze smart
zou kunnen temperen en verder iets
te zeggen wat in staat is om Uwe
Hoogheid in haar begrijpelijk ver
driet te troosten. We kunnen slechts
tot de goede god bidden om zijn no
dige genaden ten einde met christe
lijke gelatenheid een slag te verdra
gen die zo zwaar is dat hij de groot
ste moed kan vellen; om U te geven
alle vertroostingen welke die berus
ting in Zijn heilige wil kan geven en
om ons de eer te verschaffen om te
kunnen leven in een zeer diepe on-
derwerping'(5).
Het graf van Frangois Egon de la
Tour d'Auvergne
Op 4 augustus 1710 kwam het stoffe
lijk overschot van Zijne Hoogheid in
Huijbergen aan om daar te worden
bijgezet totdat de grafkelder in de
nieuw te bouwen kapel klaar zou
zijn. De twee naaste medewerkers
van de markies Ingerac en A Fauré
hadden zich naar het Wilhelmieten
klooster begeven om hun heer de
laatste eer te bewijzen en met de
monniken alles te regelen, 'opdat
het stoffelijk overschot teruggegeven
zal worden op het eerste vereoek dat
gedaan zal worden, waartoe ze zich
door de volgende (in het latijn opge
stelde) akte hebben verplicht: 'Wij,
ondergetekenden, prior en conven-
tualen van het klooster van de Hei
lige Maagd van de Orde van Sint
Willem in Huijbergen, gelegen in
het grensgebied van het Markiezaat
van Bergen op Zoom, getuigen dat
het lichaam van de doorluchtige,
zeer verheven prins van Auvergne,
markies van Bergen op Zoom in de
kerk van ons klooster tijdelijk is
neergelegd maar wij beloven het te
zullen overhandigen aan de zeer ver
heven prinses en echtgenote van
hem, of aan zijn andere doorluch
tige naasten, wanneer zij zullen be
sluiten het eerder genoemde li
chaam elders te begraven. Datum in
ons convent te Huijbergen 4 augus
tus 1710'. Was getekend: Fr. Joannes
de Beaugue, prior van Huijbergen,
Fr. Bemardus Tijssens, Fr. Guiliel-
mus Brouwers, Fr. Cornelis van den
Bogaert, Fr. Godefridus Proost (6).
Een niet opgeloste zaak
Waar is het graf van Frangois Egon?
In 1977 schreef W. van Ham: 'Hij
werd op 4 augustus 1710 te Huijber
gen voorlopig bijgezet, later te Ber
gen op Zoom definitief in de graf
kelder onder de kapel van het Mar
kiezenhof begraven'(7). Elf leden van
de families Glymes, Van den Bergh
en De La Tour d'Auvergne waren
daarin reeds bijgezet en Frangois
kwam bij hen als twaalfde. Zo dacht
men vele jaren lang. In 1829 kwam
de nieuwe katholieke kerk op de
Grote Markt klaar en verhuisden de
stoffelijke resten van de markiezen
van het Markiezenhof naar deze
kerk Meerdere malen in het verle
den waren de graven ernstig ge
schonden, onder meer in de Franse
tijd. Dat maakt het identificeren van
de lichamen of wat daaivan nog
over is zeer moeilijk Er volgde nog
een keer een herbegrafenis, namelijk
in 1988. Dat was een gevolg van de
verbouwing van de katholieke kerk
op de Grote Markt tot een stads
schouwburg, De Maagd. Op 2 sep
tember zijn de overblijfselen overge
bracht naar de Gertrudiskerk Vooraf
ontdekte men dat er slechts elf per
sonen in het familiegraf lagen. Van
Ham schrijft dan ook: 'Bij de herbe
grafenis werden de resten aangetrof
fen van slechts elf personen. Dit zou
het vennoeden kunnen bevestigen,
dat laatstgemelde markies (bedoeld
is Frangois Egon), die voorlopig was
bijgezet in het Wilhelmietenklooster
te Huijbergen, niet te Bergen op
Zoom is herbegraven'®. Vanzelf rijst
dan de vraag naar zijn graf in Huij
bergen. In 1944 is het klooster door
Duitse soldaten in brand gestoken.
Bij het verwijderen van het puin zijn
ook de graven van de Wilhelmieten
en van bij hen te rusten gelegde bur
gers stukgeslagen en is de inhoud er
van op het huidige kerkhof achter de
dorpskerk weer teraardebesteld. De
mogelijkheid dat we ooit van een
opgeloste zaak kunnen spreken, is
maar klein.
Noten
63
Afb.l. Het wapen van de la Tour d'Auver-
gne (GAB).
Literatuur en noten
Geraadpleegd werden de volgende werken:
WA van Ham: Het doorluchtige huis van Ber
gen op Zoom Een overzicht van de geschiede
nis van de heren en markiezen van Bergen op
Zoom, lum verwanten en hun bezittingen (1287-
1795). Zaltbommel 1977; K. Booij en W. van
Ham (red. W. van Ham): Grafmonumenten in
de Grote- of Sint Gertivdiskerk te Bergen op
Zoom (Studies uit Bergen op Zoom dl. 9). Ber
gen op Zoom 1993; R Meischke: Het Markie
zenhof te Bergen op Zoom. In: Bergen op
Zoom Gebouwd en beschouwd. Alphen aan
den Rijn 1987 (p. 1-72); W. van Ham. Het ruste
loos gebeente. De lotgevallen van de stoffelijke
overblijfselen van de heren en vrouwen, markie
zen en markiezinnen van Bergen op Zoom De
Waterschans, jrg. 1988, nr.4. 61-65.
(1) Ham W. van. Het doorluchtige huis van Ber
gen op Zoom Een overzicht van de geschiede
nis van de heren en markiezen van Bergen op
Zoom liun verwanten en hun bezittingen (1287-
1795). Zaltbommel 1977. p. 169; (2) Meischke
R Het Markiezenhof te Bergen op Zoom. In:
Bergen op Zoom Gebouwd en beschouwd Al
phen aan den Rijn 1987. p. 57-60; (3) Ham W.
van. Het rusteloos gebeente. De lotgevallen van
de stoffelijke overblijfselen van de heren en vrou
wen, markiezen en markiezinnen van Beigen op
Zoom De Waterschans, jrg. 1988, nr.4. p. 63-
64; (4) Archief Raad- en Rekenkamer in Ge
meentearchief Bergen op Zoom nr. 29; (5)
idem; (6) idem; (7). WA van Ham. Het door
luchtige huis a.w. p 88 en noot 183 op blz. 105;;
(8) Booij en W. van Ham a.w. p. 166.
