De Waterschans nr. 2 1998
een speciaal kerkelijk ondersteu
ningsfonds (18). Zo deed de afde
ling Utrecht reeds in 1932 de vol
gende oproep: 'Op de 29 septem
ber gehouden algemene vergade
ring van Kerkopbouw is in de
avendvergadering gesproken over
de aktivering van de gemeentele
den in de kerk, wat men met een
minder juist woord 'lekenarbeid'
noemt: de mogelikheid van 'n Ne
derlandse beweging van aktieve
Protestanten....Er is allerlei werk
dat door de gemeenteleden ge
daan kan worden: werk onder wer
kelozen..., hulp in huisgezinnen'
(19). Duidelijk is wel dat er in de
economisch slechte periode 1933-
1934, ook van andersdenkenden,
vele verzoeken binnenkwamen tot
steun en dat men zelfs hulp moest
afwijzen of verzoeken door ver
wees naar andere instanties (20).
Een ander voorbeeld van directe
zorg was het plan in 1933, op ini
tiatief van de Raad van Neder
landse Kerken voor practisch
Christendom, om tot een Centraal
Gesticht te komen tot regelmati
ger, algemener en doeltreffender
werklozenzorg door de kerken
(21). In 1934 werd de noodzaak
om actief te zijn weer eens bena
drukt: 'Indien ge werkelik met
overtuiging lid zijt van Kerkop
bouw, doe er dan ook iets
voor...het is een levensvoorwaarde
voor de kerkopbouw-beweging dat
ieder lid persoonlik aktief is' (22).
Of: 'leder kan blijmoedig zijn ga
ven offeren, om den arbeid in
stand te houden' (23). In 1936
hield men zich in ieder geval ook
bezig met de verhouding tussen
kerkelijke en burgerlijke armenver
zorging (24). Bovendien heb ik
voorbeelden gevonden van activi
teiten die veel lijken op een brok-
kenverzameling.
In het artikel Wij Doen Het Zo
(1939) werd uiteengezet hoe men
in Heerlen de Gemeente geacti
veerd had iets voor de medemens
te doen; de ongeveer 10% Neder
lands Hervormden op een bevol
king die uit 50.000 inwoners be
stond, werd als volgt aangespoord:
'Onze diakenen hebben veel werk,
al kunnen zij uit den aard der zaak
slechts aanvullende steun geven.
Een damescomité bewijst daarbij
uitnemende diensten, bezoekt ge
regeld de gezinnen en onderzoekt
wat noodig is aan kleeding,
schoeisel, dekking enz' (25).
dit pakhuisje (27). Het ging toen
om 81,84 en het Protestants
Weeshuis nam dit voor zijn reke
ning (28).
Zo zijn er meer verzoeken bekend
vanuit het Protestants Brokken-
huis. In 1934 verzocht mevrouw
Kilsdonk, lid van het bestuur van
het Brokkenhuis, een rekening van
9,35 door het Protestants Wees
huis te laten voldoen i.v.m. het ma
ken van een schoorsteen in ge
noemd pakhuisje. Het werd toege
wezen. Hierna volgde nog eens
een verzoek om bij te dragen aan
de inrichting van het pand.
Duidelijk is dat het Protestants
Weeshuis voor het onderhoud van
dat pakhuisje zorg diende te dra
gen. Hier wijst immers een verzoek
op om de zolderverdieping van
het pakhuisje te willen nazien en
te repareren. Ook dit werd goedge
vonden (29). J. Zelnt van Eldik ver
zocht op 27 september 1935 de
vloer van de zolder van het protes
tants Brokkenhuis te repareren,
o.a. moest ook een ruit vervangen
worden (30).
Later, maar niet bekend is wan-
7!K.; :i; neer precies, is
J&mihet pand Blau-
wehandstraat 32,
waarin het Prote
stants Weeshuis
gevestigd was,
een tijdje ge
bruikt als prote
stants Brokken
huis. Bekende fi
guren bij dit
Brokkenhuis wa
ren de dames
Boekholt en Van
Dixhoom.
Het protestants
Brokkenhuis zal
het nooit breed
gehad hebben.
In 1938 verzocht
ds. Prins van
Wijngaarden, die
per 1939 advise
rend lid van het
Regentencollege
van het protes
tants Weeshuis
zou worden, nog
om verlaging van
de huur. Het
weeshuis vond
deze echter al
laag genoeg en ging hier dus niet
mee akkoord (31).
Wellicht was de nood in 1940 nog
Er mag gesteld worden dat de Ver
eniging Kerkopbouw ook actief
wilde zijn op het gebied van lief
dadigheid en dat van daaruit brok
kenverzameling en een Brokken
huis goed verklaarbaar zijn.
Mogelijkheid van een Brokkenhuis
In de archieven van het Protes
tants Weeshuis komt het begrip
Brokkenhuis wel degelijk voor. Zo
zocht het in 1933 vanuit de Ver
eniging Kerkopbouw opgerichte
Brokkenhuis een magazijnruimte
voor al zijn spullen. Daarom werd
in 1934 aan het weeshuis eerst ge
vraagd of de zolder van het pand
Blauwehandstraat daarvoor ge
bruikt mocht worden; men wilde
er kleren, schoenen en dekens op
bergen (26). De Regenten van het
weeshuis wilden wel helpen, maar
het werd dan een pakhuisje aan de
Kleine Kerkstraat 2 dat het Brok
kenhuis van het weeshuis mocht
huren, steeds voor drie maanden
en voor een huur van 2,- per
week. Het weeshuis werd gevraagd
bij te dragen in de kosten voor de
verbouwing en de verbetering van
50
De Waterschans nr. 2 1998
groter, want in dat jaar kwam er
een verzoek van het Brokkenhuis
binnen om kwijtschelding van de
huur. Dit werd toen wel toege
staan (32).
Samenwerking tussen diverse lief
dadigheidsinstellingen
Het lag voor de hand dat het Pro
testants Weeshuis hulp bood aan
een Protestants Brokkenhuis. Sa
menwerking of hulp aan een an
dere gezindte was niet erg in. Dat
was ook al eens gebleken in 1909.
In de loop van dat jaar werd er bij
de conferentie St.-Joseph enige
malen een schrijven ontvangen
van de diaconie der Nederduit-
sche Hervormde Gemeente om
tot meer samenwerking op het ge
bied van de armenzorg te komen.
Op advies van de Bijzondere Raad
werd daar toen niet op ingegaan.
Wel kwam er samenwerking tot
stand met het RK-Armbestuur: het
ging toen om het wederkerig ver
strekken van lijsten met de armen
en ondersteuning in natura of geld
(33). Ook in de periode 1933-1934
kwamen er bij de katholieke Sint-
Vincentiusvereniging zeer veel ver
zoeken tot materiële steun binnen.
Het was economisch gezien een
slechte tijd. Men moest zelfs steun
afwijzen. Vaak was er ook steun
verlening door andere instanties
(34), maar er was nog geen sprake
van enige vorm van samenwerking
tussen de gereformeerden en ka
tholieken. Ik vermoed dat ieder
nog los van elkaar deze vorm van
liefdadigheid beoefende. Dat zal
ook wel gegolden hebben voor de
dames van Dorcas: de gerefor
meerde instelling voor liefdadig
heid (35).
Binnen de eigen geleding verwees
men wel degelijk naar bijvoor
beeld zijn eigen Brokkenhuis.
Voorzitter Kilsdonk deed in de
vergadering van december 1939
betreffende diakonale arbeid enige
mededelingen en door ouderling
Scheffelaar werden de diakens in
kennis gesteld met het gezin Praat,
dat verzocht een bewijs te mogen
ontvangen waarmee de vrouw zich
kon vervoegen aan het Brokken
huis om ook op deze wijze het een
of ander te kunnen verkrijgen te
gen matige prijs. De diakonie
hoopte dit in orde te brengen (36).
Men mag aannemen dat er geen
relatie bestond tussen de brokken-
verzameling door beide gezindten
en dat de katholieken nimmer ver
wezen zullen hebben naar het
Protestants Brokkenhuis.
Conclusies
Het in 1933 te Bergen op Zoom
opgerichte Brokkenhuis was een
protestants initiatief. Een dergelijk
huis onderscheidde zich van de
toenmalige magazijnen van de
Sint-Vincentiusvereniging waar het
in eerste instantie niet ging om ge
repareerde tweedehands goederen.
Bovendien was een Brokkenhuis
uitsluitend bedoeld voor de min-
bedeelden. Het Protestantse Brok
kenhuis was een initiatief van een
naar daden strevende Vereniging
Kerkopbouw. Het werd voor een
groot gedeelte mogelijk gemaakt
door medewerking van het Protes
tants Weeshuis. Er bestaan geen
aanwijzingen dat er in de jaren
dertig sprake was van samenwer
king tussen de verschillende ge
zindten op het gebied van de ar
menzorg. Er zal niet samenge
werkt zijn op het gebied van de
brokkenverzameling en katholie
ken zullen zelden of nooit verwe
zen hebben naar het Protestantse
Brokkenhuis.
Voor de sociale geschiedenis van
Bergen op Zoom lijkt het me van
belang te mogen constateren dat
de protestanten in de jaren dertig
initiatieven ontplooiden die we als
een pendant kunnen opvatten van
de Bergse katholieke Vincentius-
vereniging.
Toelichting
Op 4 januari 1849 werd in Bergen
op Zoom de Sint Vincentiusver-
eniging opgericht. Het was de
conferentie Heilige Maagd. Zelf
heiliging en daarvan afgeleid de
zorg voor de medemens stonden
centraal, vandaar de naam confe
rentie. In 1907 werden er te Ber
gen op Zoom meerdere parochies
opgericht. Iedere parochie kreeg
zijn eigen conferentie, maar niet
alle tegelijk in 1907. De coördina
tie van alle conferenties kwam te
liggen bij een Bijzondere Raad
(37).
Noten
51
AJb.2. Rechts op deze foto is te zien waar
65 jaar geleden het Bergse Brokkenhuis
gevestigd was (Foto GAB).
Geraadpleegde bronnen
Onuitgegeven bronnen:
Archieven: Protestants Weeshuisarchief; on
geordend, derhalve aanduiding in mappen.
Afgekort: PWA; Archief Sint- Vincentiusar-
chief Bergen op Zoom, Gemeentelijke Ar
chiefdienst Bergen op Zoom (GAB), afge
kort AVB; Weyts-Ramondt M. Inleiding bij
voorlopige inventaris van het archief van de
Sint-Vincentiusvereniging van Bergen op
Zoom, 1849-1969. GAB; Notulen van de
Stichting Protestants Weeshuis. Afgekort:
notulen; Jaarverlagen Vincentiusvereniging
Bergen op Zoom, GAB, AVB.
Uitgegeven bronnen:
Wouters Th. Van bedeling naar verhejftng:
evolutie in houding tegenover de behoeftige
mens te 's Hertogenbosch 1854-1912. Tilburg
1968; Wouters Th. Van verheffing naar bege
leiding: verandering in houding tegenover de
noodlijdende mens in 's Hertogenbosch,
1912-1965. Tilburg 1968.
(1) PWA map \6:(2) PWA map 16;(3) Woor
denboek der Nederlandsche taal. 's Gra-
venhage 1902 blz. 1499:(4) Wouters Th. Van
verheffing naar begeleiding: verandering in
houding tegenover de noodlijdende mens in
's-Hertogenbosch, 1912-1965. Tilburg 1968,
I55;f5j Wouters a.w. \11:(6) Wouters a.w.
\11\(7) Wouters a.w. 299:(8) Wouters a.w.
299:(9) Wouters a.w. 176:00) Wouters a.w.
177; (11) jaarverslag Bijzondere Raad Vin
centiusvereniging Bergen op Zoom 1925,
AVB nr.36;(J2J jaarverslagen Bijzondere
Raad Vincentiusvereniging Bergen op
Zoom, periode 1925-1944, AVB nr. 36;
37 \(13) Grote Winkler Prins Amster
dam/Brussel \915\(14) Brouwer A ea. Een
nieuw begin. In: Kerkopbouw. Mei 1932, jrg.
1 nr. I pg.l; (15) Brouwer A a.w. \\(16) Brou
wer A a.w. 1 ill) Brouwer A. Kerklierstel en
Kerkopbouw. In: Orgaan Kerkopbouw. No
vember 1932 blz. 42:(18) Orgaan Kerkop
bouw. Mei 1932 jrg. 1 blz. 6\(19) Brouwer A.
Orgaan Kerkopbouw. Oktober 1932 pg.
38:(20) Jaarverlag St.-Josephconferentie
1934. AVB nr. 80:(21) Orgaan Kerkopbouw.
Februari 1933 pg. 69:(22) Orgaan Kerkop
bouw. Febr. 1934 blz. 70:(23) Orgaan Ker
kopbouw. September 1935. blz. 38:(24) Or
gaan Kerkopbouw. Juni 1936 blz. \6:(25)
Orgaan Kerkopbouw. Febr. 1939 blz. 78:(26)
notulen 17-1-1934;(27) PWA map 16:6259
notulen 8-1 l-1933;f29J notulen 30-3-1937;
(30) PWA map 5;(31) notulen 18-11 -
1938:(32) notulen 17-7-1940;(33Jjaarverslag
St.-Josephconferentie 1910. AVB nr.80;(34)
jaarverslag St.-Josephconferentie 1934.
AVB.nr.80;(35) jaarverslag St.-Josephconfe
rentie 1908. AVB. nr. 80;(36j Archief gere
formeerde Kerk, notulenboek Breed, 6-12-
1939. GAB;(37) Weyts-Ramondt M. Inlei
ding bij voorlopige inventaris van het archief
van de Sint-Vincentiusvereniging van Bergen
op Zoom, 1849-1969. GAB.
