Dialectgenootschap De Bergse Kamer De Boerenkrijg De Waterschans nr. 3 1998 Door: Piet van Linden Onder de bestuurlijke vleugels van de Geschiedkundige Kring ope reert sinds enige jaren het Dialect genootschap De Bergse Kamer. De korte geschiedenis van deze Kamer is een verhaal dat moet worden op getekend, zodat de overige leden van de Kring weten hoe die Kamer is ontstaan, wat ze doet en wat de plannen zijn. Plaats: De Draak tijdens vasten avond. Het feest van de herken ning, want De Draak is dé ontmoe tingsplaats van Bergenaren die zijn weggetrokken uit onze goede stad om elders carrière te maken. Al ja ren treffen Pim Asselbergs en Hans Heestermans elkaar op die tijd en op die plaats en een van de vaste onderwerpen van gesprek is de zorg over het langzaam verdwijnen van het oude Bergse dialect. Ieder jaar weer zijn beide heren het roe rend met elkaar eens: hier moet wat aan gedaan worden en liefst snel. Ze drinken een glas, doen een plas en alles blijft zoals het was. En tot volgend jaar maar weer. Eigen lijk typisch Bergs dus. Tijdens ont moetingen die ik met Pim had op allerlei wederzijdse verjaardagen vertelde hij mij regelmatig van de goede voornemens die in De Draak jaarlijks werden hernieuwd. Vanwege de binding die ik toen nog had met de Bergse lokale om roep, hebben we ooit met de ge dachte gespeeld om vanuit die hoek wat op touw te zetten. Ongeveer een jaar later was er een carnavaleske bijeenkomst bij het ta leninstituut EBC aan de Stations straat. Hier organiseerde Lia Suij- kerbuijk een cursus Bergs voor Be ginners. Het is een hilarische les in Bergs dialect geworden, waaraan zelfs NOS-radio een uitzending heeft gewijd. Ik was daar voor de BRTO en maakte geluidsopnamen. Na afloop is natuurlijk ook het plan van Hans en Pim ter sprake gekomen en Lia bleek met de zelfde gedachten te spelen. Niet ge heel toevallig, gezien haar beroep als neerlandica en als rasechte Bergse. Op een avond, in de vastenavond- tijd van 1994 vindt een toevallige ontmoeting plaats tussen Lia en Hans, zomaar op straat. Ze kennen elkaar niet, maar omdat het por tretje van Hans steeds in Brabants Nieuwsblad staat afgedrukt bij zijn Wittetnog-stukjes, herkent ze hem. Ze trekt de stoute schoenen aan en spreekt hem aan. Dat is een con tact met gevolgen want hierna komt de zaak pas goed op gang. In dat vroege voorjaar geeft Hans een causerie voor de Geschiedkun dige Kring in de Raayberg en op die. in meerdere opzichten gedenk waardige avond, wordt een aantal zaken op de rails gezet. Een werk groep gaat bekijken hoe het best de doelstelling kan worden gehaald. Iedereen is het erover eens dat het afnemen van interviews met oudere Bergenaren de beste resultaten zal geven. Omdat interviewen een vak is, moet daar eerst wat aan worden gedaan. Pim heeft hiervoor de op lossing. Als directeur van een ge renommeerd marktonderzoeksbu reau heeft hij de beschikking over een aantal kleine geluidsrecorders en ook over een dame die bij zijn bureau medewerkers opleidt tot marktonderzoekers. Er wordt een cursusavond belegd in Het Klok huis, op de Grote Markt, waar we in de kelder onze eerste lessen krij gen. Al snel is het gebrek aan een vaste vergaderruimte en aan een organi satiestructuur voelbaar. Er wordt over gedacht een vereniging of een stichting op te richten. Het is Ka merlid Cees Vanwesenbeeck die een pasklare oplossing aandraagt. Oprichten van eigen clubjes, zo stelt Cees, werkt alleen versnippe ring in de hand. Onze doelstelling ligt duidelijk op het vlak van volks cultuur en daarom raadt hij ons aan om organisatorisch onder de paraplu van de Geschiedkundige Kring plaats te nemen. Een prima gedachte waannee het structuur probleem grotendeels is opgelost. Vervolgens biedt Cees huisvesting aan in de ruimte van de archief dienst aan de Blokstallen. In de praktijk betekent dit dat we chique vergaderen in de kamer van de stadsarchivaris. Alles bij de hand, koffie, thee en een kopieerma chine. Ook krijgt het gezelschap een naam: De Bergse Kamer. De aansluiting bij de Geschiedkundige Kring verloopt zeer voorspoedig. Na een bijzonder prettig gesprek met het bestuur van de Kring bij Hildernisse, is de zaak snel rond en zijn we klaar om aan de slag te gaan. Allereerst worden er 'spellingsre gels' opgesteld, waaraan de schrij vers zich moeten confirmeren. Lia heeft die voor een groot deel nog liggen van haar Bergs voor Begin ners. Spelling en grammatica voor een dialect is een moeilijke en moeizame zaak, omdat dialect spreektaal is, waarvan sommige klanken en verbindingen zich nau welijks geschreven laten vangen. Toch is dit gelukt en onder andere de redactie van de Vastenavond krant maakt thans gebruik van deze officiële Bergse taalregels. Gewapend met een korte handlei ding en opname-apparatuur wor den vervolgens een groot aantal in terviews afgenomen met veelal ou dere Bergenaren, waaruit de typi sche woorden en uitdrukkingen worden overgenomen en vastge legd. Dit is het hoofdbestanddeel en tevens het meest bewerkelijke deel van het werk van de Kamer. Vrijwilligers zijn van harte welkom! Daarnaast groeit al snel het plan voor een Bergs Dictee. Daarmee kom je wat meer naar buiten, maakt duidelijk waar je mee bezig bent en het is plezierig om het te organiseren. Er wordt gekozen voor een tijd die iets voor vastenavond ligt en als lokatie is natuurlijk Het 96 De Waterschans nr. 3 1998 Zwijnshoofd een uitgelezen gele genheid. Het dictee zal in 1999 voor de vijfde keer gehouden wor den. Naast de educatieve waarde en de spannende strijd om de eer ste prijs, groeit het zo langzamer hand uit tot een bijzonder genoeg lijk samenzijn, al dan niet voor zichtig verkleed en behangen. Er wordt druk gestudeerd op de mo gelijkheid om ook een Bergs Dic tee op de scholen te organiseren. Omdat in Bergen een aantal beroe pen verdwijnt of reeds is verdwe nen, is ook een begin gemaakt met de 'beroependagen'. Hiervoor wordt telkens een aantal mensen uitgenodigd dat geacht wordt over bepaalde beroepen de nodige ken nis in huis te hebben. Er is reeds aandacht geweest voor de hove niers en in het vooijaar van 1988 is er reeds een drukbezochte schip- pers- en vissersavond geweest. Ver der staan de gieterijen op de rol. Gezegdes, uitdrukkingen, bena mingen van gereedschappen, lied jes enzovoort worden zo weer bo ven water gehaald en voor het na geslacht bewaard. In de uitgave van het Bergs Woordenboek staan veel uitdrukkingen en woorden die door De Kamer zijn verzameld. De Kamer heeft sinds haar ontstaan een forse groei doorgemaakt en be staat nu uit de volgende leden: Hans Heestermans, Lia Suijker- buijk, Paula Franken, Wout van den Boom, Christel Evers, Thea van Baal, Git Grosfeld, Eric van Loon, Cees Vanwesenbeeck, Willem Loeff Pim Asselbergs, Jac Touw en ondergetekende. Natuurlijk zijn er nog talloze zaken die door de Kamer kunnen worden opgepakt. Als het werk van de Ka mer U aanspreekt of als U ideeën heeft die voor onze Kamer van be lang kunnen zijn, kunt u ons dat la ten weten via het volgende adres: Bergse Kamer p/a Gemeentelijke Archiefdienst, Blokstallen 2, 4611 WB Bergen op Zoom. Door: drs. GA Huijbregts Inleiding Als er feest is bij de buren of ze herdenken iets, dan is het altijd prettig om de reden te weten. Zo staan onze zuiderburen dit jaar stil bij de zogenaamde Boerenkrijg, want het is precies twee eeuwen ge leden dat deze opstand tegen de Franse overheersing uitbrak en bloedig werd neergeslagen. Zoals de naam al te kennen geeft, waren het vooral boeren die in verzet kwamen, een opstand van het plat teland dus. De historie van deze opstand is in ons land niet zo be kend, hoe dicht we ook bij de grens wonen. De Nederlandse school boeken voor geschiedenis noemen de gebeurtenis niet. Wel zal menig een zich de naam Boerenoorlog herinneren, maar die was een eeuw later (1899-1902) en speelde zich in Zuid-Afrika af. Met die Boeren voe len we ons altijd nog verwant, als ze tenminste niet al te 'apart' gaan doen. Een andere naam voor de Belgi sche Boerenkrijg is de Beloken Tijd of Gesloten Tijd. Het gewa pende verzet brak uit op 12 okto ber 1798 in Overmere en eindigde op 5 december van dat jaar langs de weg van Hasselt naar Alken. Wat herdenken onze buren nu ei genlijk? Dat is de inhoud van dit artikel. Waarom kwamen de boeren in opstand? Bij het uitbreken van rellen, oorlo gen of revoluties is er in de regel sprake van een complex van oorza ken. Politieke factoren vermengen zich met nationalistische gevoe lens, sociale omstandigheden, eco nomische malaise en religieuze ge voelens of gevoeligheden. Dit ge heel van in elkaar overlopende en elkaar onderling versterkende fac toren heeft dan een vonk nodig, een min of meer toevallig incident, om het kruitvat te doen exploderen. Dat alles vinden we terug bij het uitbreken van de Boerenkrijg. België hoorde sinds 10 oktober 1795 bij Frankrijk en vanaf die da tum waren alle inwoners Franse staatsburgers die vanuit Parijs wer den geregeerd. Vóór die tijd waren de Zuidelijke Nederlanden Oosten rijks gebied en daarvoor waren ze van Spanje. De Belgen waren vreemde heersers gewend, zou je kunnen zeggen en ze konden dan ook heel wat hebben. Maar de Fransen van 1795 maakten het de inwoners wel heel moeilijk. Sinds 1789, het jaar van de Franse Revolutie, kende Frankijk een storm achtige ontwikkeling op alle maat schappelijke terreinen. Het ene re gime na het andere veroverde de macht en werkte vervolgens de be ginselen van de Franse Revolutie verder uit of remde de vernieuwin gen af. Voor ons verhaal is het be langrijk dat in 1795 de regering in Parijs in handen kwam van vijf di- 97

Periodieken

De Waterschans | 1998 | | pagina 11