De Waterschans nr. 3 1998
Daar vatte men een inrichting voor
werkverschaffing op als een plaats
waar de werkloze met gemakkelijk
aan te leren arbeid, ijverig werkend,
een loon verdiende dat hem vrij
waarde voor gebrek, maar hem niet
onverschillig maakte voor andere
arbeid in de maatschappij (61). Een
perfecte organisatie in 1902, veel
zijdig werk zoals karton fabriceren,
maken van rietplanken en losse
werkzaamheden als zakjes plakken,
tabak strippen, uitzoeken van kof
fie, erwten en bonen, en een goed
verwarmd lokaal, goede leiding,
voldoende orders, konden toch
niet voorkomen dat dit project bin
nen zeer korte tijd mislukte. Men
had er blijkbaar toch te weinig over
nagedacht voor wie het project be
doeld was. 'En daar kwamen ze
aan, de sollicitanten! Een optocht
van werklozen, uit den maatschap-
pelijken arbeid uitgeraakt door ou
derdom, door ziekte, door ongeluk
ken, door drankmisbruik, door
slecht gedrag, maar ook door toe
vallige, onvoorziene omstandighe
den' (62). En zo liep ook dit latere
initiatief, dat in feite zo goed opge
zet en begonnen was, toch op een
mislukking uit.
Er zijn ook andere voorbeelden te
geven van activiteiten van de
Bergse Vincentiusvereniging op het
terrein van minder grootschalige
werkverschaffing. Zo kon de Bergse
conferentie melden dat een meisje
door de zorgen van de conferentie
een dienstbode-cursus volgde.
Enige jongens waren veel later ge
plaatst in het werkkamp O.L.
Vrouw ter Duinen te Ossendrecht.
Ook schafte men wel de noodzake
lijke gereedschappen aan of 'zoo
zij zelfstandig werkten, door hun de
grondstoffen in natura te schenken
of door voor hen een crediet te
openen bij den leverancier' (63).
Ook kon de conferentie melden
dat men in 1899 aan 432 personen
allerlei liefdewerken bewezen wa
ren, waaronder voor velen hulp bij
het vinden van werk (64).
De activiteiten van dit liefdewerk
beperkten zich echter hoofdzake
lijk tot aansporingen en raadgevin
gen. Ook verleenden de Vincentia-
nen vaak hun bemiddeling om jon
gens uit de bezochte gezinnen 'op
een winkel' te plaatsen, zoals de
werkplaatsen van de ambachtslie
den algemeen werden aangeduid,
en de meisjes in diensten of op
werkscholen. Zo plaatste de confe
rentie H. Maagd het zoontje van J.
Suikerbuik als koekbakkersleerling
bij de heer Baartmans tegen voor
lopig 20 cent of enige kledingstuk
ken in de week (65). Een enkele
maal verstrekten Vincentianen bij
wijze van hoge uitzondering een
geldelijke uitkering aan de armen,
om deze in staat te stellen een han
deltje te beginnen of gereedschap
pen aan te schaffen (66).
Houding hoofdraad tegenover werk
verschaffing
In 1901 hield de St.-Vincentiusver-
eniging een nationaal congres in
Den Haag. Daar stelde de heer S.
Janzen het onderwerp werkver
schaffing uitvoerig aan de orde.
Het was tevens een evaluatie van
wat er op dit terrein zoal onderno
men was. Hij prees het liefdewerk
werkverschaffing aan als zeer be
langrijk, maar waarschuwde er voor
zelfstandige bedrijven met dit doel
te stichten (67).
Het congres was in het algemeen
niet erg enthousiast meer om werk
lozen werk te verschaffen. Begrijpe
lijk, want bij vele conferenties was
dit liefdewerk op een mislukking
uitgelopen. Men kwam tot de con
clusie dat de vereniging over het al
gemeen kon volstaan met de werk
lozen voorlichting te geven bij het
zoeken van werk. Alleen in bijzon
dere omstandigheden kon men
nog wel eens overgaan tot werkver
schaffing, maar die mocht alleen
het karakter hebben van tijdelijke
hulp en niet van een bedrijf; van
middel, niet van doel; van liefde
werk, niet van sociaal streven; van
weldaad, niet van plicht enerzijds
of recht anderzijds. En aan het be
stuur van zo'n eventueel werkver
schaffingsproject diende dan zeer
veel aandacht geschonken te wor
den (68).
Volkstuintjes
Toch stond het liefdewerk werkver
schaffing na al de genoemde mis
lukkingen niet geheel stil. We
noemden reeds de korte opleving
ervan in Den Bosch.
Nog in 1901 propageerde de reeds
eerder genoemde heer S. Janzen
tijdens het Vincentiuscongres in
Den Haag een nieuw liefdewerk,
dat van de volkstuintjes. Niet alleen
kon dit voor de armen een econo
misch voordeel betekenen, maar
het had ook pedagogische waarde:
het gaf een nuttige vrije tijdbeste
ding nu langzaam aan de arbeids
tijd werd ingekort en het contact
met de natuur kon de asfaltmens
van de steden, die bovendien bijna
steeds in zeer bedompte woningen
moest leven, een zeer welkome ver
ademing geven (69).
Het is mij niet bekend of het lief
dewerk volkstuintjes in Bergen op
Zoom ooit gerealiseerd is.
Conclusie
De grote armoede in het midden
van de vorige eeuw zette ook de
vele in ons land ontstane Vincenti-
usconferenties aan werkverschaf
fingsprojecten op te zetten. Dat
gold ook voor de eerste Bergse Vin
centiusvereniging, de conferentie
van de H. Maagd die in 1849 ont
staan was.
Net als de Vincentiusvereniging in
het algemeen was ook deze confe
rentie in de eerste plaats gericht op
zelfheiliging en op de tweede
plaats daartoe op het verbeteren
van de positie van de armen. Be
houd voor het katholieke geloof
vormde daarbij wel de sterkste drijf
veer.
Het idee werkverschaffing paste
uitstekend in de visie dat men ar
men niet lediger moest maken
door ze zo maar te bedelen, maar
beter hielp door ze in staat te stel
len zelf de kost te verdienen.
De belangrijkste Bergse Vincenti-
usprojecten waren het spinnen van
koehaar, het rapen van mastprop-
pen en thuiswerk voor Asselbergs.
Net als de projecten door de over
heid opgezet, zijn ook alle werkver
schaffingsprojecten van de Vincen
tiusvereniging uiteindelijk mislukt.
Als belangrijkste met elkaar veelal
samenhangende oorzaken zijn te
noemen de ongeschiktheid van de
arbeiders, de vrees om bestaande
bedrijven concurrentie aan te
doen, de slechte kwaliteit van de
vervaardigde producten, het ondes
kundig beheer, de geleden verlie
zen, twijfels over de zinvolheid van
deze inrichtingen en onderwaarde
ring of onjuiste interpretatie van
werkverschaffing in het algemeen.
Hoewel de grote werkverschaffings
projecten alle mislukten heeft de
Bergse conferentie van de H.
Maagd op het terrein van arbeid
zeker wel resultaten geboekt bij
minder omvangrijke zaken als het
winnen van personen voor de ka
tholieke vakbond, het aanzetten
van personen lid te worden van ka-
108
De Waterschans nr. 3 1998
tholieke arbeidersverenigingen, het
tijdelijk bezorgen van werk, jon
gens 'op een winkel' te plaatsen,
meisjes in diensten te plaatsen of
op werkscholen, cursussen te laten
volgen, plaatsen in een werkkamp,
aanschaf van gereedschappen mo
gelijk te maken, het openen van
een krediet bij een leverancier, het
verstrekken van een uitkering om
een handeltje te beginnen of ge
reedschappen te kunnen aanschaf
fen en door allerlei aansporingen
en raadgevingen te geven.
Net als bij vele andere conferenties
elders in het land, bracht de mis
lukking van de werkverschaffings
projecten ook de Bergse Vincenti-
usconferentie in een tijdelijke im
passe. Het enthousiasme voor de
liefdewerken begon eind 19de
eeuw te verflauwen en de liefde
werken die nog wel doorgingen
kregen een routine-achtig karakter.
Al bij al was het te verwachten dat
de Hoofdraad bij het nationaal
congres in 1901 niet erg enthou
siast meer was over de werkver
schaffing door de eigen vereniging
en het voorstel aan de conferenties
deed om alleen maar in bijzondere
omstandigheden daartoe over te
gaan, maar dan alleen als een tij
delijke hulp en zeker niet meer als
een bedrijf op zich.
De mislukking van de werkver
schaffingsprojecten van de Vincen
tiusvereniging, ook die te Bergen
op Zoom, hoeft niets af te doen
aan de waardering die men voor
deze vereniging kan hebben. Ook
voor de Bergse vereniging geldt dat
men in de loop van de 150 jaar
zeer veel goed voor de armsten in
de stad heeft gedaan en daar kan
het gedeeltelijk mislukken van een
liefdewerk, om welke reden dan
ook, niets aan afdoen.
109
Noten
VA Archief Vincentiusvereniging.
1Rooy N. de. Frédéric Ozanam; stichter der
St. Vincentiusvereniging. Den Haag 1953. pg
16.(2) Circulaire Hoofdraad maart 1898.(3)
Wouters Th. Van bedeling naar verheffing.
Evolutie in houding tegenover de behoeftige
mens te 's-Hertogenbosch. 1854-1912. Tilburg
1968. pg. 338.(4) Wouters a.w. pg. 339.(5)
Rapport werkverschaffing Noodbrabantsche
conferenties. Tilburg 1857.(6) Wouters A.W.
340.(7) Methorst H. Werkinrichtingen voor
behoeftigen. Utrecht 1895, tabel 1.(8) Met
horst a.w.(9) Wouters a.w. pg. 317.(10) Wou
ters a.w. pg. 317.(11) Mees W. De werk-inrig-
tingen voor armen uit een staathuishoudkun
dig oogpunt beschouwd. Rotterdam 1844. pg.
277 e.v.(12) Mees a.w. 277 e.v.( 13) Wouters
a.w. pg. 322.(14) Son J. Rede voor Katholieke
Kring. 1870.(15) Son a.w.(16) Wouters a.w. pg.
324.(17) Wouters a.w. pg. 326.(18) Wouters
a.w. pg. 330.(19) Wouters a.w. pg. 334.(20)
Rooy N. de. Kroniek ener eeuw; geschiedenis
en ontwikkeling van de St.Vincentiusvereni-
ging in Nederland. Den Haag 1948. pg.
20.(21) Hellenen, Het Rijk der Vrouwen. De
Maasbode 22 nov. 1931.(22) Jaarverslag con
ferentie H. Maagd 1853.(23) Verlag alge
mene vergadering 10-7-1899.(24) idem.(25)
Bosch Kemper H. de. Geschiedkundig onder
zoek naar de armoede in ons vaderland.
Haarlem 1851. pg. 269. (26) Donkersloot N.
Gedachten over armoede, hare oorzaken en
voorbehoedingsmiddelen. Tiel 1849. pg. 49.
(27) Winters R De liefdewerken van de Vin
centiusvereniging. Een beeld van de jaren
1849-1960. Bergen op Zoom 1988. pg. 94.
(28) Vugt J. van. Onderwijs. Broeders en Scho
len in Bergen op Zoom. Bergen op Zoom.
1996. pg. 18. (29) idem.(30) idem.(31) idem.
(32) Jaarverslag 1936.(33) Conferentie H. Jo-
zeph 1937.(34) VA 1, 94 ev. (35) Verslag alge
mene vergadering 10-7-1899.(36) Winters
a.w. pg. 95.(37) VA 95 ev, 97.(38) VA 99.(39)
idem.(40) VA 144 en notulen 4-5-1853.(41)
VA 108-109.(42) Notulen conferentie H.
Maagd 13-3-1859.(43) VA 123, 135, 136.(44)
Verslag algemene vergadering 10-7-1899.(45)
Notulen conferentie H. Maagd 4-5-
1853.(46) VA 113, 123.(47) VA 24. Lijst der
geleverde Mudde Mastproppen.(48) VA map
24.(49) idem.(50) VA map 8.(51) VA 2,
33.(52) VA jaarverslag 1854.(53) Verlag alge
mene vergadering 1899.(54) Jaarverslag con
ferentie H. Maagd 1856.(55) Wouters a.w. pg.
217.(56) Wouters a.w. pg. 218.(57) Wouters
a.w. 220.(58) Verslag algmene vergadering
10-7-1899.(59) VA 177.(60) Wouters a.w. pg.
341.(61) idem.(62) Jaarverslag Bossche con
ferenties 1901-1902.(63) Verslag algemene
vergadering 10-7-1899.(64) idem.(65) Notu
len conferentie H. Maagd 1-6-1849.(66)
Wouters a.w. 286.(67) Rooy De. a.w. pg.
45.(68) Wouters a.w. pg. 339.(69) Rooy De
a.w. pg. 45.
