'Vanden Schake'
De Waterschans nr. 4 1998
Door drs. Yolande E. Kortlever
Inleiding
Dat archieven ons genoeg stof bie
den om over te schrijven, blijkt
maar weer eens goed uit de stads
rekeningen van Bergen op Zoom in
het archief van de secretarie (1397-
1810). Zo bevindt zich in de reke
ning over de periode 1 maart 1480
tot 1 maart 1481 een apart hoofd
stuk gewijd aan de schaking van
Anthonien, dochter van wijlen Ma
thijs Claussen (de tekst is als bijlage
aan dit artikel toegevoegd) (1).
Deze zaak werd kennelijk zo hoog
opgenomen, dat de rentmeesters
Adriaen Huygensz. en Comelis No-
ris er een apart hoofdstuk aan wijd
den, achter het hoofdstuk over de
'reysen ende voyagen'.
Wie was Anthonien? Haar vader,
Mathijs Claussen, was inmiddels
overleden. Het is niet bekend of
haar moeder nog leefde. Vermoe
delijk niet, want de rekening
spreekt over Anthonien als 'staende
in protectien ende voighdien onss
voirseide liefs heren ende zijnre
staf (2). Dit geeft aan dat Antho
nien een wees was en onder de be
scherming viel van de heer van
Bergen op Zoom en de stad. Dat
wezen onder de protectie stonden
van de heer was standaard; dit was
immers één van zijn ridderplichten.
Het lag voor de hand om eerst het
archief van de weeskamer van Ber
gen op Zoom te raadplegen, op
zoek naar de kinderen van Mathijs
Claussen. Deze instelling was tij
dens de Late Middeleeuwen ont
staan, met name in Holland en
Zeeland, maar ook in een aantal
plaatsen daarbuiten zoals Antwer
pen, Bergen op Zoom, Zevenber
gen, Klundert, Breda, Willemstad
en Steenbergen. De weeskamer
had het toezicht op voogdijstelling
en voogdijvoering en op het boe-
delbeheer van de voogden (3). Vaak
werd het boedelbeheer door de
weesmeesters van de weeskamer
uitgevoerd. In het archief van de
Bergse weeskamer bevinden zich
registers van verplichtingen en
overeenkomsten aangegaan voor
de weesmeesters, de zogenaamde
'Weeskinderboucken' (4). Mathijs
Claussen komt hier inderdaad in
voor, hij had veel goederen nagela
ten. In het register wordt echter ge
sproken van slechts één nakome
ling, namelijk zijn zoon Claes Ma-
thijssen. Van Anthonien ontbreekt
ieder spoor. De conclusie lijkt te
recht, dat er geen connectie bestaat
tussen deze Mathijs Claussen en
Anthonien.
Op zoek naar Anthonien
Anthonien werd op Hemelvaarts
dag, 11 mei 1480, geschaakt. Goed
schiks of kwaadschiks en door wie
werd niet vermeld. Drie bladzijden
met onkosten betreffende de zoek
tocht naar haar werden in de reke
ningen opgenomen. Aan de hand
van deze posten is het mogelijk iets
te vertellen over de moeite die men
nam om Anthonien terug te vinden
ft f
4/b.f. Eerste bladzijde uit de rekening 'Vanden schake' (foto GAB).
146
De Waterschans nr. 4 1998
4/Ö.2. Gewapende burgers. Decretum Dominorum van Kampenmidden vijftiende
eeuw. Gemeentearchief Kampen.
en haar schaker te arresteren. De
personen die zich hiermee bezig
hielden waren niet de eersten de
besten. Het waren bijna stuk voor
stuk lieden uit de elite van bestuur
ders en oud-bestuurders van de
stad, voormalig schepenen, burge
meesters, de drossaard en schout.
Deze schaking moet gezien zijn als
een belediging en een klap in het
gezicht van de heer en de stad.
Het vermoeden bestond dat Antho
nien hetzij naar Zeeland of naar
Utrecht was ontvoerd. Allereerst
werd Adriaen Berthels (5) op bevel
van Cornelis Peck (6) naar Zeeland
gestuurd om informatie in te win
nen over de personen die het mis
drijf hadden gepleegd. Kennelijk
was er meer dan één ontvoerder in
het spel. Cornelis Peck beval ver
volgens dezelfde Adriaen om sa
men met Goirde (Govaert) Steens
uit Wouw naar Utrecht en elders te
gaan. Zij bleven 31 dagen weg, op
zoek naar Anthonien. Intussen zat
men niet stil, anderen werden bij
de speurtocht betrokken. Het werd
grootscheeps aangepakt. Op 18 mei
gingen Godevaert van den Avoirt,
schout van Bergen op Zoom, en
zijn schutters per schip naar Zee
land 'om te zueken de voerseide
quaetdoenders'. De rekening ver
meldt een betaling aan drie schip
pers. De schout en een aantal
schutters zaten in één boot, in de
andere twee boten zaten respectie
velijk veertien lieden van het gilde
van de voetboogschutters en zeven
tien lieden van het gilde van de
handboogschutters (7). Aanneme
lijk is dat burgemeesters en sche
penen hadden besloten om hun
zoektocht op diverse delen van
Zeeland af te stemmen. Deze tocht
duurde vier dagen en bleef zonder
resultaat.
De zoektocht ging voort. Burge
meesters en schepenen zonden nu
Servase Stollairt uit. Eerder in de
rekening stond hij vermeld als 'he
ren cnape', hetgeen aangeeft dat hij
kolfdrager was, een voorloper van
de huidige politieagent (8). Servase
bleef tien dagen weg. Ook Walraven
Claussen, deurwaarder van de
schepenbank, werd gedurende vier
dagen op pad gestuurd (9).
Nu werd zelfs het Hof van Holland,
Zeeland en West-Friesland (het
provinciaal gerechtshof van deze
graafschappen te Den Haag) inge
schakeld. Op 14 mei werd Zweer
Naghel, secretaris van de stad, met
ene Jannes, knecht van de heer,
naar Den Haag gezonden om een
mandement (bevelschrift) van het
Hof te verkrijgen. Vermoedelijk is
deze Jannes, Janne de Potter. Zo
wel in de stadsrekening als in de re
kening van de rentmeester van het
land van Bergen op Zoom in de ar
chieven van de Raad en Rekenka
mer wordt Janne de Potter als bode
genoemd en naar diverse plaatsen
gestuurd (10). Van Den Haag ging
het naar Zierikzee in gezelschap
van Peer du Pins, deurwaarder van
het Hof van Holland. Met het ver
kregen mandement wilde men de
vermeende misdadigers dagvaar
den voor het Hof van Holland.
Men dacht hen in Zierikzee te vin
den. Tegelijkertijd werden vanuit
Bergen op Zoom de drossaard, Ni-
colaes van der Werve, Janne van
der Mere (11) en Henric Janssen
(12) met zeventien personen naar
Zierikzee gestuurd. Aangezien de
gezochte personen daar niet ge
vonden werden, ging men ook nog
naar Brouwershaven en wellicht
nog naar andere plaatsen op
Schouwen Duiveland.
Anthonien bleek niet te vinden in
Zeeland. Men richtte zich nu op
Utrecht waarheen men dacht dat
de ontvoerders zich hadden bege
ven. Of Anthonien zich in hun aan
wezigheid bevond wordt niet ver
meld. Begin juni werd Henric Jans
sen naar Utrecht gestuurd om al
daar de misdadigers te zoeken.
Kennelijk zonder resultaat. De vol
gende post in de rekening vermeldt
namelijk dat de drossaard, Nico-
laes van der Werve, samen met
Janne van der Mere naar de Ba-
mismarkt (in oktober) te Antwer
pen ging in het kader van deze
zaak. De laatste post venneldt de
onkosten van Willem de Rouc (13)
en de schout, Godevaert van den
Avoirt, door hen gemaakt tijdens
de speurtocht in Zeeland.
Het lijkt erop dat de stad voor de
kosten van de speurtocht op
draaide. In de rekening van de rent
meester van het land van Bergen
op Zoom in het archief van de
Raad en Rekenkamer is niets te
vinden over deze schaking. Althans,
het woord 'schaking' komt niet
voor. Wel zijn er reiskosten te vin
den van personen die ook in de re-
Afb.3. Om iemand ter terechtzitting op te
roepen, moest de gedaagde zowel in het
openbaar als in persoon gedagvaard
worden. Houtsnede uit: Practijcke ende
handtboec in criminele saecken van
Joost de Damhouder (Leuven, 1588).
Foto: KB. Bureau NCRD.
147
Yn. V.v,, Vjr J
f-cyW lj, -
•Z'. /VtW WVy fey*?-
- /V,U-~A 'Yr. .,v -
/?w-VA-X, ,-v-k <rjlUw
3^-^*7 fa-.h4.J4r Yj ƒ- ■vwt-.- v
„i, o>wl-v-
A-.v VA;
X /f». "^^77
Cftttë*-* "V -fc»ov -. -j-, -ufcr
1 a ok tt 4 A 1 v I K.
7 - *^7' - I7
